Η Έξοδος των Χριστιανών

Η καταστροφική εκστρατεία για να εκλείψει ο Χριστιανισμός από τη Μέση Ανατολή

A Coptic Christian holds up a cross in Cairo, Egypt (Courtesy Reuters)

Reza Aslan

Καθώς γράφω, η Maaloula στη Συρία έχει γίνει μια πόλη-φάντασμα, αφότου κατελήφθη για λίγο από μέλη τής τζιχαντιστικής ομάδας «Μέτωπο al-Nusra» που συνδέεται με την Αλ Κάιντα. Αντικρουόμενες εκθέσεις υποστηρίζουν ότι μαχητές τής Αλ-Νούσρα έχουν βεβηλώσει εκκλησίες και αγάλματα σε μια ίσως από τις αρχαιότερες χριστιανικές πόλεις στον κόσμο, ένα μέρος όπου οι κάτοικοι εξακολουθούν να μιλούν αραμαϊκά, την γλώσσα που μιλούσε κατά πάσα πιθανότητα ο Ιησούς.

Δυστυχώς, η εμπειρία των κατοίκων τής Μααλούλα γίνεται όλο και πιο συνηθισμένη στη Μέση Ανατολή, όπου τα παραδείγματα βίας κατά των Χριστιανών έχουν αυξηθεί τις τελευταίες εβδομάδες. Στην Αίγυπτο, το πραξικόπημα κατά του προέδρου Μοχάμεντ Μόρσι ακολουθήθηκε από ένα κύμα ισλαμικού πογκρόμ κατά των Χριστιανών, στην διάρκεια του οποίου 42 εκκλησίες δέχτηκαν επιθέσεις, 37 κάηκαν ή λεηλατήθηκαν, και ένας άγνωστος αριθμός Χριστιανών δέχθηκε επίθεση ή σκοτώθηκε.

Όσο εύκολο κι αν είναι να αποδώσουμε τα γεγονότα αυτά στην ατμόσφαιρα της μετεπαναστατικής αναρχίας στην Αίγυπτο και την Συρία, τούτη δεν είναι η καλύτερη σκοπιά για να δεί κανείς το πρόβλημα. Λίγο να αποστασιοποιηθεί κανείς , και γίνεται σαφές ότι οι πρόσφατες επιθέσεις είναι μέρος μιας μεγαλύτερης πολεμικής εναντίον των Χριστιανών τής Μέσης Ανατολής, μιας πολεμικής που μπορεί να αναχθεί σε εξελίξεις ήδη από δεκαετίες στην περιφερειακή πολιτική και την ισλαμική κοινωνία. Η Αραβική Άνοιξη μπορεί να είναι η γενεσιουργός αιτία για μερικά περιστατικά βίας τού χειρότερου είδους, αλλά οι ρίζες τού κακού είναι πολύ βαθύτερες - και το διακύβευμα είναι πολύ μεγαλύτερο από ό, τι θα περίμενε κανείς. Αυτό που βλέπουμε δεν είναι τίποτα λιγότερο από μια περιφερειακή θρησκευτική κάθαρση που σύντομα θα αποδειχθεί ότι είναι μια ιστορική καταστροφή για τους Χριστιανούς αλλά και για τους Μουσουλμάνους.

Στην αρχή τού Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, ο χριστιανικός πληθυσμός της Μέσης Ανατολής ήταν τόσο μεγάλος που έφθανε περίπου στο 20%. Σήμερα, είναι περίπου στο 4%. Αν και είναι δύσκολο να είμαστε ακριβείς, έχουν απομείνει περίπου 13 εκατομμύρια Χριστιανοί στην περιοχή και ο αριθμός αυτός ενδέχεται μειωθεί περαιτέρω, λαμβάνοντας υπόψη την συνεχιζόμενη αποσταθεροποίηση της Συρίας και της Αιγύπτου, δύο έθνη με ιστορικά μεγάλους χριστιανικούς πληθυσμούς. Με τον σημερινό ρυθμό μείωσης, μπορεί κάλλιστα να μην υπάρχει σημαντική χριστιανική παρουσία στη Μέση Ανατολή, σε μια γενιά ή δύο.

Αυτό θα ήταν μια ιδιαιτέρως σημαντική απώλεια. Ο Χριστιανισμός γεννήθηκε στη Μέση Ανατολή και είχε μια βαθιά, διεισδυτική παρουσία στην περιοχή για εκατοντάδες χρόνια πριν την άνοδο του Ισλάμ. Στο τέταρτο και πέμπτο αιώνα, όταν δεκάδες χιλιάδες ετεροδόξων Χριστιανών αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν μια Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία που τους θεωρούσε αιρετικούς, τα εδάφη τής Μέσης Ανατολής και της Βόρειας Αφρικής έγιναν ένα καταφύγιο για αυτούς. Κατά τα επόμενα έτη, η περιοχή έγινε το επίκεντρο της χριστιανικής θεολογίας. Στην αραβική χερσόνησο, ένας μεγάλος, ακμάζων χριστιανικός πληθυσμός διαδραμάτισε καίριο ρόλο στον επηρεασμό τής πρώιμης θεολογικής και πολιτικής ανάπτυξης του Ισλάμ. Κατά την διάρκεια της Ιεράς Εξέτασης (από τον 12ο ως τον 14ο αιώνα), οι Χριστιανοί σεχταριστές βρήκαν καταφύγιο υπό τον ισλαμικό νόμο, ο οποίος χαρακτήριζε όλους τούς Χριστιανούς, ανεξάρτητα από τις δογματικές διαφορές τους, ως «ανθρώπους τής Βίβλου» και τους τοποθετούσε σε μια προστατευμένη, αν και κατώτερη, κοινωνική θέση.

Η κατάσταση για τους Χριστιανούς τής Μέσης Ανατολής άλλαξε δραματικά την εποχή τής αποικιοκρατίας. Επειδή το αποικιακό πείραμα ήταν επίσης μια θρασεία αποστολή εκχριστιανισμού, η οποία έδινε απροκάλυπτα προνόμια στους αυτόχθονες Χριστιανούς έναντι των Μουσουλμάνων και παρουσίαζε το Ισλάμ ως μια καθυστερημένη κουλτούρα που είχε ανάγκη εκπολιτισμού, οι πολιτικές εντάσεις μεταξύ των δύο κοινοτήτων ξέσπασαν σε όλη τη Μέση Ανατολή. Οι Μουσουλμάνοι είχαν την τάση να βλέπουν τους Χριστιανούς γείτονές τους ως συνένοχους στην αποικιακή καταπίεση. Οι αυτόχθονες Χριστιανοί έγιναν ο στόχος της αντιαποικιακής αντίδρασης.

Με το τέλος της αποικιοκρατίας στον εικοστό αιώνα, οι κυβερνήσεις των νέων ανεξάρτητων κρατών - εθνών τής Μέσης Ανατολής ενθάρρυναν ενεργά την έξοδο των χριστιανών πολιτών τους από την περιοχή με τη θέσπιση νόμων που περιόριζαν τα δικαιώματά τους να προσηλυτίζουν ή να χτίζουν χώρους λατρείας. Η κατάσταση των Χριστιανών που παρέμειναν στην περιοχή επιδεινώθηκε με την άνοδο του πολιτικού Ισλάμ στη δεκαετία του 1950 και του ‘60, καθώς ομάδες όπως η Μουσουλμανική Αδελφότητα ενθάρρυναν τους Μουσουλμάνους τής Μέσης Ανατολής να βλέπουν τον εθνικισμό και την ιθαγένεια αυστηρά μέσα από το πρίσμα τής ισλαμικής ταυτότητας. Η ειρωνεία ήταν ότι, την ίδια στιγμή, τα κοσμικά αυταρχικά καθεστώτα στη Μέση Ανατολή βελτίωναν την εικόνα τους στην Δύση, παρουσιάζοντας τον εαυτός τους ως προστάτες των χριστιανικών μειονοτήτων από τους φανατικούς ισλαμιστές.

Η άνοδος του διεθνούς τζιχαντισμού κατά την διάρκεια των τελευταίων δύο δεκαετιών έκανε την εκστρατεία κατά των Χριστιανών πυρετώδη. Ομάδες τζιχαντιστών όπως η Αλ Κάιντα, ήταν ιδιαίτερα επιτυχείς στο να παρουσιάζουν τις συγκρούσεις ως έναν ολομέτωπο πόλεμο μεταξύ του Χριστιανισμού και του Ισλάμ. Πολλοί από τους Μουσουλμάνους τής περιοχής, ακόμη και εκείνοι που δεν υποστηρίζουν την Αλ Κάιντα, πλέον φανερά πιστεύουν ότι οι Χριστιανοί τής Μέσης Ανατολής είναι στενοί σύμμαχοι είτε των δυτικών «σταυροφόρων» (όπως στο Ιράκ) ή των «άθεων» τυράννων και δικτατόρων (όπως στη Συρία και την Αίγυπτο).

Για παράδειγμα, η εισβολή των ΗΠΑ στο Ιράκ παρουσιαζόταν ευρέως ως μέρος μιας χριστιανικής σταυροφορίας εναντίον του Ισλάμ. Ριζοσπάστες Μουσουλμάνοι υποστήριζαν με συνέπεια (και επιτυχία) ότι οι Χριστιανοί τής χώρας ήταν σε συνεννόηση με τον στρατό των ΗΠΑ. Το αποτέλεσμα είναι ότι τουλάχιστον 60 χριστιανικές εκκλησίες [1] έχουν υποστεί επίθεση και πάνω από χίλιοι Χριστιανοί έχουν σκοτωθεί αφότου ανετράπη ο Σαντάμ Χουσεΐν. Σύμφωνα με ορισμένες εκτιμήσεις, σχεδόν τα δύο τρίτα των 1,5 εκατ. Χριστιανών στο Ιράκ αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν την χώρα κατά τα τελευταία δέκα χρόνια, πολλοί για την Συρία, όπου βρέθηκαν και πάλι υπό επίθεση.

Ο χριστιανικός πληθυσμός τής Συρίας έχει πέσει από το 30% το 1920 σε λιγότερο από 10% σήμερα. Αν και αυτή η μαζική έξοδος έχει επιδεινωθεί από τον εμφύλιο πόλεμο, η πραγματική αιτία της έγκειται στην εδώ και δεκαετίες ψυχολογική αλλαγή που συνέβη σε όλη την περιοχή καθώς οι Χριστιανοί αναγνωρίζονταν πια ως εχθροί. Ωστόσο, επειδή πολλοί Χριστιανοί τής Συρίας ήταν ένθερμοι υποστηρικτές [2] τού καθεστώτος Άσαντ - είτε γιατί οι περιουσίες τους συνδέονταν με την κυβέρνηση είτε επειδή φοβούνταν την δίωξη που μπορεί να ακολουθήσει αν ανατραπεί ο Άσαντ - ήταν εύκολο για την συριακή αντιπολίτευση να παρουσιάσει τους Χριστιανούς τής χώρας ως de facto συνεργάτες ενός βάναυσου καθεστώτος, υπεύθυνου για τη μαζική δολοφονία των πολιτών του. Από την έναρξη του εμφυλίου πολέμου, [3], περισσότερες από 40 εκκλησίες υπέστησαν ζημιές ή καταστράφηκαν, πάνω από χίλιοι Χριστιανοί σκοτώθηκαν και εκατοντάδες χιλιάδες άλλοι εκτοπίστηκαν.

Μια παρόμοια δυναμική λειτούργησε στην Αίγυπτο, η οποία μπορεί να υπερηφανεύεται για τον παλαιότερο και μεγαλύτερο χριστιανικό πληθυσμό τής Μέσης Ανατολής. (Οι Κόπτες αποτελούν περίπου το 10% του πληθυσμού, ή περί τα οκτώ εκατομμύρια άνθρωποι). Πολλοί Χριστιανοί τής Αιγύπτου, συμπεριλαμβανομένου του Κόπτη Πάπα Tawadros II, δεν έκρυψαν την υποστήριξή τους προς το στρατιωτικό πραξικόπημα που ανέτρεψε τον δημοκρατικά εκλεγμένο, υποστηριζόμενο από την Μουσουλμανική Αδελφότητα, πρόεδρο από το αξίωμά του. Αυτή η υποστήριξη έχει ανοίξει τον δρόμο για αχαρακτήριστες πράξεις βίας από ορισμένους υποστηρικτές των Αδελφών Μουσουλμάνων εναντίον των χριστιανικών μειονοτήτων τής χώρας. Παρά το γεγονός ότι οι ισλαμιστές βρίσκονται στην πρώτη γραμμή αυτής της βίας, δεν είναι οι μόνοι υπεύθυνοι. Οι αστυνομικοί και οι στρατιωτικοί έκαναν ελάχιστα ή τίποτα για να αποτρέψουν τις επιθέσεις εναντίον Χριστιανών. Το Παρατηρητήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων έφθασε στο σημείο να πει ότι η έλλειψη αντίδρασης από την κυβέρνηση σήμαινε την ενθάρρυνση αν όχι την αποθράσυνση αυτών των πράξεων τρομοκρατίας.

Πράγματι, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι τα κοσμικά καθεστώτα τής Αιγύπτου έχουν μια ιστορία στο να στοχοποιούν τον ευπαθή Κοπτικό πληθυσμό τής χώρας. Μερικά από τα πιο καταπιεστικά χρόνια για τους Χριστιανούς ήταν υπό την εξουσία του Χόσνι Μουμπάρακ στη δεκαετία τού 1990. Μέχρι το πρόσφατο κύμα βίας, η χειρότερη σφαγή Κοπτών στην μετεπαναστατική Αίγυπτο ήρθε από τα χέρια των ίδιων στρατιωτικών που τώρα υποστηρίζουν πολλοί Κόπτες. Η σφαγή στο Maspero τον Οκτώβριο του 2011, στην οποία ο αιγυπτιακός στρατός σκόπιμα ερέθισε τα αισθήματα εναντίον των Κοπτών, άφησε 26 Κόπτες νεκρούς.

Η τραγωδία για τους Χριστιανούς της περιοχής είναι προφανής. Χάνουν την ζωή τους, τα σπίτια τους και τους λατρευτικούς τους οίκους. Ξεριζώνονται από τις πατρίδες των προγόνων τους και αναγκάζονται να φύγουν ως πρόσφυγες σε γειτονικές χώρες όπου είναι, σε πολλές περιπτώσεις, εξίσου ανεπιθύμητοι.

Αλλά, είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι το ξερίζωμα των Χριστιανών της περιοχής αποτελεί επίσης μια καταστροφή και για τους Μουσουλμάνους. Είναι αυτοί στους οποίους θα μείνει το έργο της οικοδόμησης μιας αξιοπρεπούς κοινωνίας στον απόηχο αυτών των φρικαλεοτήτων. Και αυτό το έργο θα γίνει ασύγκριτα πιο δύσκολο μετά την απομάκρυνση των Χριστιανών από τις τάξεις τους. Δεν είναι μόνο ότι η μνήμη αυτών των βίαιων ενεργειών θα μολύνει αυτές τις κοινωνίες – τόσο τους δράστες όσο και τα θύματα – επ’ αόριστον. Είναι επίσης ότι οι Μουσουλμάνοι αφαιρούν το είδος τού πλουραλισμού που αποτελεί το θεμέλιο για κάθε πραγματικά δημοκρατική δημόσια ζωή. Ένα από τα συνθήματα της Αραβικής Άνοιξης ήταν ότι οι Μουσουλμάνοι θέλουν να βάλουν τέλος στην τυραννία. Αλλά, ο μόνος διαρκής εγγυητής των πολιτικών δικαιωμάτων είναι το είδος τής κοινωνικής και θρησκευτικής πολυμορφίας που οι Μουσουλμάνοι τής περιοχής βρίσκονται στην διαδικασία να εξαλείψουν. Εάν δεν γίνει τίποτε για να αντιστραφεί η κατάσταση, η ελπίδα για την ειρήνη και την ευημερία στη Μέση Ανατολή μπορεί να εξαφανιστεί μαζί με τον χριστιανικό πληθυσμό της περιοχής.

Ο REZA ASLAN είναι επίκουρος βασικός συνεργάτης στο Council on Foreign Relations και, προσφάτως, ο συγγραφέας τού βιβλίου με τίτλο Zealot: The Life and Times of Jesus of Nazareth. Μπορείτε να τον ακολουθείτε στο Tweeter στο @rezaaslan

Copyright © 2002-2012 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: http://www.foreignaffairs.com/articles/139917/reza-aslan/the-christian-e...

Σύνδεσμοι:
[1] http://www.csmonitor.com/World/Middle-East/2013/0331/Iraq-s-Christians-f...
[2] http://www.nytimes.com/2011/09/28/world/middleeast/fearing-change-syria-...
[3] http://www.bbc.co.uk/news/world-middle-east-22270455

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στη διεύθυνσηwww.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στη διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr