Προετοιμαστείτε για μία νέα εποχή πετρελαϊκών σοκ

Του Martin Wolf

Οι τιμές του πετρελαίου ανεβαίνουν. Ευθύνεται ο Barack Obama. Η λύση είναι περισσότερες γεωτρήσεις στις ΗΠΑ. Αυτό είναι το επιχείρημα των αντιπάλων του Αμερικανού προέδρου. Κατά καιρούς, όλοι οι πρόεδροι των ΗΠΑ έχουν χρεωθεί την αύξηση στις τιμές των καυσίμων. Με την τιμή της βενζίνης, όμως, να πλησιάζει στα 4 δολάρια το γαλόνι, οι επικρίσεις κατά του Obama είναι ιδιαίτερα έντονες. 

Η θεματολογία της πολιτικής συζήτησης ενδεχομένως να είναι σωστή. Τα επιχειρήματα, όμως, είναι παράλογα. Το πετρέλαιο, όπως και το φυσικό αέριο, είναι ένα εμπόρευμα που τελεί υπό διαπραγμάτευση παγκοσμίως και οι τιμές του διαμορφώνονται σε διεθνές επίπεδο. Το 2010, οι ΗΠΑ παρήγαγαν 7,8 εκατ. βαρέλια ημερησίως, που αντιστοιχούν στο 9% της παγκόσμιας παραγωγής. Εν αντιθέσει με τη Σαουδική Αραβία, οι ΗΠΑ δεν έχουν μεγάλη παραγωγική δυναμικότητα. Δέχονται τις τιμές του πετρελαίου όπως διαμορφώνονται.

Απαντώντας στους επικριτές του, ο Β. Obama δήλωσε: «Έχουμε προχωρήσει σε περισσότερες γεωτρήσεις. Έχουμε μεγαλύτερη παραγωγή. Γεγονός, όμως, είναι ότι η μεγαλύτερη εγχώρια παραγωγή πετρελαίου δεν αρκεί για να μειωθούν οι τιμές της βενζίνης σε μία νύχτα». Το επιχείρημά του είναι σωστό, με εξαίρεση την τελευταία φράση. Η παραγωγή περισσότερου πετρελαίου στις ΗΠΑ δεν θα έχει ποτέ καμία επίπτωση στις τιμές του μαύρου χρυσού.

Επιπλέον, ο βασικός λόγος για την ενίσχυση των τιμών του πετρελαίου είναι οι κυρώσεις στο Ιράν, που στηρίζουν οι ρεπουμπλικάνοι. Εάν, όπως πολλοί επιθυμούν, οι ΗΠΑ προχωρήσουν σε ανάληψη στρατιωτικής δράσης, τότε ο αντίκτυπος στις τιμές του πετρελαίου και στην παγκόσμια οικονομία θα είναι πολύ μεγαλύτερος.

Μακροπρόθεσμα, ενδεχομένως να απαιτηθεί μεγάλη μείωση της ενεργειακής ζήτησης στις ΗΠΑ -που αντιστοιχεί στο 20% της παγκόσμιας ζήτησης- ώστε να υπάρξει ουσιαστική διαφορά στις τιμές. Δεδομένης της σπατάλης στη χρήση πετρελαίου στις ΗΠΑ, συγκριτικά με άλλες χώρες υψηλού εισοδήματος, αυτή η μείωση της ζήτησης θα μπορούσε εύκολα να επιτευχθεί. Ο καλύτερος τρόπος για να γίνει αυτό είναι η ενίσχυση των τιμών μέσω της υψηλότερης φορολόγησης. Η πολιτική αυτή, όμως, χαρακτηρίζεται… αντιαμερικανική και είναι πολιτική που ακολουθούν μόνο οι δειλοί Ευρωπαίοι.

Παρ' όλα αυτά, θα πρέπει να μας απασχολεί ο οικονομικός αντίκτυπος από τις υψηλές τιμές πετρελαίου. Κάθε αύξηση στην τιμή του κατά 10 δολ. μεταφέρει 320 δισ. δολ. ετησίως από καταναλωτές υψηλών δαπανών σε παραγωγούς χαμηλών δαπανών, εντός της ίδιας χώρας, αλλά και σε διεθνές επίπεδο. Με την άνοδο 15% που καταγράφηκε από τον Δεκέμβριο του 2011, η μεταφορά κεφαλαίων ανέρχεται στα 500 δισ. δολ.Επίσης, πολύ υψηλή είναι και η πραγματική τιμή του πετρελαίου. Μεγαλύτερη άνοδος θα οδηγήσει τη διεθνή οικονομία σε αχαρτογράφητα νερά.

Εν κατακλείδι, οι υψηλές τιμές του πετρελαίου είναι απειλή. Τι πρέπει να γίνει, λοιπόν;

Σε πρόσφατη έρευνα, η Goldman Sachs υποστήριξε ότι κάθε αύξηση της τιμής του πετρελαίου κατά 10% μειώνει το ΑΕΠ των ΗΠΑ κατά 0,2% μετά από έναν χρόνο και κατά 0,4% μετά από δύο χρόνια. Για την Ευρωπαϊκή Ένωση, ο αντίκτυπος είναι μικρότερος: μείωση του ΑΕΠ κατά 0,2% τον πρώτο χρόνο, αλλά καθόλου μείωση τον επόμενο χρόνο.

Δεδομένου ότι η πραγματική αύξηση των τιμών από τον Δεκέμβριο υπολογίζεται στο 15%, ο αντίκτυπος για το ΑΕΠ των ΗΠΑ και της Ε.Ε. αντιστοιχεί στο 0,3% για τον πρώτο χρόνο - ποσοστό σημαντικό, αλλά όχι καταστροφικό. Τα έσοδα των αμερικανικών νοικοκυριών θα μειωθούν περίπου 0,5%. Εάν, όμως, περάσουμε το φράγμα των 4 δολαρίων ανά γαλόνι στην τιμή της βενζίνης, τότε μπορεί να υπάρξουν και άλλες επιπτώσεις δεδομένου του εύθραυστου κλίματος εμπιστοσύνης.

Η Goldman παραθέτει επίσης και τους παράγοντες που θα αποφασίσουν το μέγεθος του αντίκτυπου.

Ο πρώτος είναι εάν η αύξηση των τιμών προκαλείται από ενισχυμένη ζήτηση, ή από σοκ στην παραγωγή. Η δεύτερη περίπτωση φέρνει μεγαλύτερα προβλήματα. Όπως αναφέρει η Goldman, στην τρέχουσα φάση η βασική αιτία ανόδου των τιμών είναι η ενίσχυση της ζήτησης, αν και πολύ σημαντικό ρόλο παίζουν και οι κυρώσεις εναντίον του Ιράν.

Η Διεθνής Επιτροπή Ενέργειας, στην τελευταία της έκθεση, συμφωνεί με αυτήν τη θέση.«Μπορεί να μην υπάρχει πρακτικά διακοπή στην προσφορά πετρελαίου προς το παρόν από το ιρανικό θέμα. Υπάρχουν, όμως, συνεχιζόμενες διακοπές παραγωγής σε χώρες εκτός ΟΠΕΚ, που συνολικά αντιστοιχούν σε 750.000 βαρέλια την ημέρα», αναφέρει.

Ο δεύτερος παράγοντας είναι το ύψος της αδιάθετης παραγωγής. Σε αυτήν την περίπτωση, το ύψος της αδιάθετης παραγωγής είναι περιορισμένο. Τα αποθέματα στις χώρες υψηλού εισοδήματος είναι χαμηλά. Η παραγωγή πετρελαίου της Σαουδικής Αραβίας βρίσκεται σε υψηλό 30 ετών και αυτό σημαίνει ότι δεν έχει περιθώρια να ανοίξει περισσότερο τις στρόφιγγες.

Επιπλέον, ο ετήσιος ρυθμός ανάπτυξης της παγκόσμιας παραγωγής πετρελαίου περιοριζόταν στο 1% την τελευταία δεκαετία, παρά τις γενικά υψηλές τιμές του μαύρου χρυσού. Κατά συνέπεια, η παραγωγική δυναμικότητα είναι μικρή. Αυτό εξηγεί τόσο το επίπεδο που έχουν αγγίξει οι τιμές του πετρελαίου, όσο και την έντονη αστάθεια της τελευταίας δεκαετίας. Με πιθανή διεθνή οικονομική ανάπτυξη στο 4% ετησίως, εάν η προσφορά πετρελαίου αυξάνεται κατά 1%, και δεδομένου ότι ακόμη δεν υπάρχει εύκολη εναλλακτική λύση ως προς τα καύσιμα, η κατάσταση αναμένεται να γίνει ακόμη πιο σφιχτή.

Ένας τρίτος παράγοντας είναι όλα όσα συμβαίνουν σε άλλες αγορές εμπορευμάτων. Σε αυτό το σημείο, η κατάσταση είναι θετική. Οι τιμές του φυσικού αερίου μειώνονται, ενώ ο τιμές των αγροτικών προϊόντων δεν έχουν αποτελέσει σημαντικό πρόβλημα φέτος. Η κατάσταση αυτή θα πρέπει να περιορίσει τον πληθωριστικό αντίκτυπο.

Τέλος, θα πρέπει να τεθεί επί τάπητος και η απάντηση της νομισματικής πολιτικής. Σε αυτό το σημείο, οι εξελίξεις είναι ενθαρρυντικές. Οι κεντρικές τράπεζες πιθανότατα θα αγνοήσουν τις κινήσεις στις τιμές των εμπορευμάτων, με την προϋπόθεση ότι δεν μετακυλίονται στα επίπεδα των μισθών. Και έτσι θα πρέπει να πράξουν.

Με λίγα λόγια, η Goldman Sachs καταλήγει ότι η αύξηση της τιμής του πετρελαίου αποτελεί τροχοπέδη για την ανάπτυξη. Ο Fatih Birol, επικεφαλής ανάλυσης της ΙΕΑ, προειδοποιεί ότι πρέπει να είμαστε σε επιφυλακή. Επισημαίνει ότι οι καθαρές εισαγωγές πετρελαίου στην Ε.Ε. θα κοστίσουν 2,8% του ΑΕΠ σε τρέχουσες τιμές,έναντι 1,7% τη δεκαετία 2000-2010. Με δεδομένη την ευπάθεια της ευρωπαϊκής οικονομίας, ο κίνδυνος είναι άμεσος.

Επιπλέον, είναι πιθανόν οι τιμές του πετρελαίου να ενισχυθούν περισσότερο. Μία τρομακτική πιθανότητα θα ήταν το ενδεχόμενο πολεμικής σύρραξης με το Ιράν. Ο κίνδυνος, όμως, είναι υπαρκτός, δεδομένης της πολιτικής αστάθειας που παρατηρείται όπου παράγεται πετρέλαιο. Ο κόσμος θα μείνει εγκλωβισμένος σε αυτήν τη ζώνη κινδύνου, καθώς η ζήτηση για ενέργεια εκτοξεύεται και από τις ταχύτατα αναπτυσσόμενες αναδυόμενες οικονομίες. Η Διεθνής Επιτροπή Ενέργειας εκτιμά ότι οι πωλήσεις ελαφρών οχημάτων στην Κίνα θα αγγίξει τα 50 εκατ. ετησίως μέχρι το 2035. Οι επιπτώσεις είναι σαφείς.

Ο κόσμος θα είναι ευάλωτος στις υψηλές τιμές πετρελαίου και στα επαναλαμβανόμενα πετρελαϊκά σοκ, ενόσω η παραγωγή θα παραμένει στάσιμη, η ζήτηση ισχυρή και ο κίνδυνος αστάθειας θα είναι υπαρκτός. Με λίγα λόγια, ενόσω η κατάσταση θα μένει ως έχει. Για τις ΗΠΑ, η καλύτερη αντίδραση θα ήταν να μειωθεί η εξάρτηση της οικονομίας από το πετρέλαιο. Αυτό θα επιτευχθεί με τις υψηλότερες τιμές. Γιατί, όμως, να επιτρέπουν οι ΗΠΑ να πηγαίνουν όλα τα έσοδα στους ξένους; Θα ήταν πολύ πιο λογικό να φορολογηθούν οι εισαγωγές και η χώρα να κρατά μέρος από αυτά τα έσοδα. 

ΠΗΓΗ:The Financial Times / http://www.euro2day.gr/ftcom_gr/194/articles/688641/ArticleFTgr.aspx