Η Πλάνη και η Jutta

του Γιάνη Βαρουφάκη

Εν αρχή ην η Κρίσις. Ακολούθησε η Πίστις. Κι όταν αυτή κατέρρευσε ήρθε η Πλάνη. Και χρειάστηκε ένας Φιλανδός ονόματι Jutta για να την ξεσκεπάσει και να θέσει την Ευρώπη προ της πραγματικότητας που την περιμένει αυτό το Φθινόπωρο. Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή.

Η Κρίση σε δέκα επεισόδια

1. Μάιος 2010. Μέρες Μνημονίου, με τα πανάκριβα δάνεια, τις αστείες προβλέψεις και την πρωτοφανή εν καιρώ ύφεσης λιτότητα που αποτέλεσε το αντίτιμο για τα δάνεια - τον αμίμητο εκείνο συνδυασμό που, με στόχο την μείωση του χρέους, το γιγάντωσε με ρυθμούς που δεν έχει ξαναδεί η Παγκόσμια Οικονομική Ιστορία.
2. Μερικές μέρες μετά ακολούθησε η ίδρυση του EFSF (Ταμείου Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας) που στόχο είχε να ηρεμήσει τις αγορές ώστε να μην συμπαρασυρθούν προς τον βυθό, από τα απόνερα του ελληνικού ναυαγίου, οι Ιρλανδία και Πορτογαλία.
3. Παράλληλα, η ηγεσία της ΕΚΤ έφτασε στο σημείο να έρθει σε διάσταση με την Γερμανική Κεντρική Τράπεζα (την Bundesbank) αρχίζοντας τις αγορές ομολόγων των χωρών αυτών δεύτερο χέρι (δηλαδή, αγοράζοντάς τα από τις τράπεζες που τα είχαν πρωτο-αγοράσει) μπας και συγκρατήσει τις όλο και συρρικνούμενες τιμές τους.
4. Φθινόπωρο 2010: Διαφαίνεται ότι τίποτα από όλα αυτά δεν θα σταματούσε την αλυσιδωτή αντίδραση και αρχίζει η φιλολογία περί επαναγοράς του χρέους των υπερχρεωμένων χωρών από το EFSF.
5. Χειμώνας 2011: Η ηγεσία της ΕΕ υπόσχεται ότι, έως τον Μάρτιο, θα εκπονήσει και εφαρμόσει Συνολική Λύση, Λύση-Πακέτο, για την Κρίση ολόκληρης της ευρωζώνης. Οι αγορές ηρεμούν.
6. Μάρτιος 2011: Η Συνολική Λύση ξεχάστηκε και, αντ' αυτής, τα δάνεια της Ελλάδας από την ΕΕ επιμηκύνονται για μερικά χρόνια ενώ το επιτόκιο μειώνεται κατά 1%, μία έκπτωση ανύπαρκτη καθώς το μόνο που έκανε ήταν να λάβει υπ' όψη τον γεγονός ότι η ΕΚΤ θα ανέβαζε τα επιτόκιά της κατά μέσον όρο 1% τον επόμενο χρόνο. Μια τρύπα στο νερό.
7. Τον ίδιο καιρό, οι αγορές πήραν και πάλι φωτιά καθώς τα νούμερα φώναζαν πως τα πλάνα του Μνημονίου είχαν καταπέσει κατά κράτος. Η απαγορευμένη φράση 'αναδιάρθρωση χρέους' άρχισε να ψελλίζεται σιγά-σιγά μετά από διάφορες πρόβες νεολογισμών όπως το καταπληκτικό re profiling...
8. Ιούλιος 2011: Το Μνημόνιο πέθανε. Ζήτω το 2ο Μνημόνιο! Τα επιτόκια δανεισμού από την Ευρώπη στην Ελλάδα πέφτουν από το 6% στο 3,5%, η περίοδος αποπληρωμής γίνεται λάστιχο (φτάνει μέχρι και τα 30 χρόνια), τα παλαιά χρέη αναδιαρθρώνονται (δήθεν ελαφρά, καθώς σύντομα θα κουρευτούν τουλάχιστον 50%), ένα νέο Σχέδιο Μάρσαλ ανακοινώνεται για την Ελλάδα (χωρίς όμως να ειπωθεί ούτε λέξη για το μέγεθός του  ή την πηγή χρηματοδότησής του - με αποτέλεσμα να έχει ξεχαστεί από τότε). Η ουσία της όλης ιστορίας; Νέα τεράστια δάνεια με τελικό προορισμό τις ημι-πτωχευμένες τράπεζες, αυτή την φορά από το EFSF, με ανταλλάγματα τρία φύλλα συκής (κι άλλη λιτότητα, πωλήσεις κρατικής περιουσίας κοψοτιμής, δήθεν συμμετοχή των ιδιωτών, δηλαδή των τραπεζών, στην χρηματοδότηση του ελληνικού δημοσίου).
9. Μέρες μετά από την ανακοίνωση του 2ου Μνημονίου για την Ελλάδα, καταρρέει η Ισπανία και η Ιταλία για λόγους που είχαν προβλεφθεί σε αυτές τις ιστοδελίδες. Η ουσία; Το EFSFτο οποίο κλήθηκε να σηκώσει το βάρος του Μνημονίου Νο. 2 όχι μόνο δεν είχε τα χρήματα να το πράξει αλλά συνιστά ένα καρκίνωμα στον οργανισμό της ευρωζώνης: όσο περισσότερο ενισχύεται τόσο πιο κοντά στο Παρίσι πλησιάζει η Κρίση.
10. Αύγουστος 2011! Όπως ένα χρόνο πριν, έτσι και τώρα, η ΕΚΤ πασχίζει με νύχια και με δόντια να επιβραδύνει το αναπόφευκτο αγοράζοντας €22 δισ ομολόγων των δύο αυτών Μεσογειακών χωρών σε μερικές μέρες, και πάλι μετά από έντονη διαφωνία με την Bundesbank.

Η Πίστη

Ήταν προβλέψιμη αυτή η θλιβερή πορεία που ξεκίνησε το ελληνικό Μνημόνιο τον Μάη του 2010; Όχι μόνο προβλέψιμη ήταν αλλά και ξεκάθαρη εξ αρχής. Όταν πρωτοδιάβασα τις προβλέψεις του αρχικού Μνημονίου, τόσο ως προς τις οικονομικές πολιτικές που θα εφαρμόζονταν όσο και ως προς τα νούμερα που προέβλεπε,μου φάνηκε αδιανόητο ότι υπήρχε έστω και ένας άνθρωπος που να τις πίστευε. Δεν είχε, εξ αρχής, καμία απολύτως ρεαλιστική βάση. Μόνο μια βαθειά Πίστη μπορούσε να ωθήσει κάποιον να πιστέψει στην πολιτική εκείνη. Διατηρήθηκε όμως ισχυρή για πάνω από ένα χρόνο ακριβώς επειδή ήταν τόσο μεγάλη η ανάγκη των πολλών να "πιστέψουν" (και των λίγων, με έννομα ή άνομα συμφέροντα να πιστέψουν οι υπόλοιποι).

Βέβαια, η πραγματικότητα δεν καταλαβαίνει από Πίστη. Επιτίθετο στην κυρίαρχη Πίστη συστηματικά και λίγο-λίγο την κλόνιζε. Κάτι οι υστερήσεις στα έσοδα, κάτι η εκρηκτική πορεία spreads και ελλειμμάτων, σε λιγότερο βαθμό τα λουκέτα και η γιγάντωση της ανεργίας... Εκείνο που όμως δεν σήκωνε άλλες απατηλές προσδοκίες ήταν η επικείμενη κατάρρευση των γαλλικών τραπεζών που θα έφερναν τα λουκέτα των ελληνικών τραπεζών. Κάπως έτσι η Μνημονιακή Πίστη έφτασε στα στερνά της καθώς η ΕΕ εγκατέλειψε με συνοπτικές διαδικασίες το Μνημόνιο Νο.1.

Για μια στιγμή, για την ακρίβεια για 24 ώρες, οι πιστοί του Μνημονίου θεώρησαν πως η Συμφωνία της 21ης Ιουλίου θα έδινε το φιλί της ζωής στο βασικό τους "πιστεύω": ότι, δηλαδή, το Μνημόνιο, "παρά τα προβλήματά του", θα μετεξελισσόταν σε ένα πιο ρεαλιστικό και βιώσιμο πακέτο διάσωσης της Ελλάδας και, γενικότερα, στην βάση για την Συνολική Λύση στην Κρίση του Ευρώ. Ελάτε όμως που, αντί για το φιλί της ζωής, η Συμφωνία του Ιουλίου έδωσε στην Πίστη εκείνη την χαριστική βολή! Η κατάρρευση της Ιταλίας και της Ισπανίας (την οποία μόνο η απεγνωσμένη και δίχως αύριο παρέμβαση της ΕΚΤ έχει, πρόσκαιρα, παγώσει στον χρόνο), που ήταν αναμενόμενη παράπλευρη απώλεια της Συμφωνίας του Ιουλίου, αφαίρεσε και το τελευταίο έρεισμα από όσους θεωρούσαν ότι, παρά τις καθυστερήσεις και τα λάθη, τελικά η Πίστη τους διέθετε λογική βάση.

Η Πλάνη

Κάποιες στιγμές, η εμπειρία γίνεται τόσο πιεστική που ακόμα και η πιο ισχυρή Πίστη κάμπτεται όταν έρχεται αντιμέτωπη με ένα τείχος αντίθετων διαπιστώσεων. Οι εξελίξεις των τελευταίων 18 μηνών (βλ. τα δέκα επεισόδια της Κρίσης πιο πάνω), από μόνες τους, θα έπρεπε να είναι ικανές για να καταδείξουν στον παρατηρητή τους πως δεν ήταν στραβός ο γιαλός. Κι όμως, εκείνοι που είχαν επενδύσει τόσα πάνω στην Πίστη, την αντικατέστησαν με μία... Πλάνη. Την Πλάνη ότι η διαδικασία που ξεκίνησαν τα διμερή δάνεια στα πτωχευμένα κράτη, αρχής γενομένης τον Μάιο του 2010 με το Ελληνικό Μνημόνιο, και η οποία συνεχίστηκε με την ίδρυση του EFSF, θα οδηγήσει σε μια σοβαρή, αξιόπιστη και αποτελεσματική οικονομική διακυβέρνηση της ευρωζώνης.

Πράγματι, οι ίδιοι που πίστεψαν στην Μνημονιακή Πορεία αργότερα διέσωσαν ό,τι μπόρεσαν από τα κομμάτια της Πίστης αυτής πειθόμενοι ότι, δεν μπορεί, κάτι καλό θα βγει από αυτά τα ευρωπαϊκά λάθη. Ότι το EFSF, όσο κουτσό και στραβό και να είναι, θα αποτελέσει την βάση για κάτι καλό. Κι ας είναι, προς το παρόν, τοξική η δόμησή του. Γιατί είναι όμως μια τέτοια αισιόδοξη πεποίθηση Πλάνη; Μήπως έχουν δίκιο; Πριν αποφανθούμε, ας αναλύσουμε προσεκτικά την σκέψη τους.

Ξεκινούν με την πρόβλεψη ότι το EFSF, σε πρώτο στάδιο, θα ενισχυθεί με πολλαπλάσια κονδύλια των €440 δισ της αρχικής του ισχνής προίκας έτσι ώστε να μπορεί να συζητείται η διάσωση της Ιταλίας και της Ισπανίας. Δεν κατανοούν ότι (όπως έχει εξηγηθεί κατ' επανάληψη) το πρόβλημα με το EFSF δεν είναι το μέγεθος των κονδυλίων του αλλά η τοξική του δόμηση που το καθιστά αναποτελεσματικό όταν η προίκα του είναι μικρή και εκρηκτικό όταν η προίκα του μεγαλώσει αρκετά; Δεν καταλαβαίνουν ότι τα ευρωομόλογα του EFSF εμπεριέχουν τον καρκίνο που κατατρώει τα σωθικά της ευρωζώνης, με αποτέλεσμα όσα πιο πολλά από αυτά εκδοθούν (για να χρηματοδοτηθεί το γιγάντιο Ιταλο-ισπανικό χρέος)  τόσο πιο κοντά έρχεται η Γαλλία στην υποβάθμιση και η Γερμανία (που δεν θα σηκώσει μόνη της το βάρος χρηματοδότησης του EFSF) στην πόρτα της ευρωζώνης (με τάση να βγει από αυτήν μια και καλή);

Υπάρχουν αρκετοί από τους "πιστούς" που τα καταλαβαίνουν καλά όλα αυτά. Όμως, προσμένουν ότι, κάποια στιγμή, η μεγέθυνση του EFSF δεν θα λειτουργήσει πυροσβεστικά για πολύ και, όταν η πυρκαγιά αρχίζει να πλησιάζει και πάλι το Παρίσι, τότε η κα Μέρκελ θα υποκύψει και θα δεχθεί τα ομόλογα του EFSF να μην είναι τοξικά δομημένα αλλά να είναι ομοιογενή, δηλαδή να εγγυώνται όλα τα ποσά που δανείζεται από τον κάθε επενδυτή το EFSF από όλα τα κράτη-μέλη ταυτόχρονα - από κοινού. Έτσι, η Ευρώπη θα αποκτήσει πραγματικά ευρωομόλογα και το EFSF θα μετεξελιχθεί σε έναν οργανισμό διαχείρισης ολόκληρου του ευρωζωνικού δημόσιου χρέους. Κάτι σαν ένα European Debt Agency το οποίο θα δανείζεται εκ μέρους όλων των χωρών της ζώνης του ευρώ και που, σιγά-σιγά θα μετεξελιχθεί σε ένα Ομοσπονδιακό Υπουργείο Οικονομικών, με το δικαίωμα να αποφασίζει πόσα κονδύλια, από τα κοινώς δανειζόμενα, θα μοιράζει σε κάθε κράτος-μέλος βάσει κοινών κανόνων (Γερμανικής έμπνευσης). Αργότερα, αυτό το "υπουργείο" μπορεί κάλλιστα να εισάγει και δικούς του ομοσπονδιακούς φόρους οι οποίοι θα συνυπάρχουν με τους εθνικούς. Πριν το καταλάβουμε, η διαδικασία που ξεκίνησε με το Μνημόνιο, μέσα από την αποτυχία του τελευταίου, θα έχει οδηγήσει σε μια Ομόσπονδη Ευρώπη.

Δυστυχώς, το ωραίο αυτό σενάριο αποτελεί μια θλιβερή πλάνη. Κάτι που τόσο εύγλωττα κατέδειξε τις περασμένες μέρες η Φιλανδός Υπουργός Οικονομικών Jutta Urpilainen...

Η πετριά της Jutta

Στις πλεονασματικές χώρες της ευρωζώνης, οι αντιδράσεις εναντίον του EFS (των πακέτων διάσωσης πτωχευμένων χωρών που εκείνο χρηματοδοτεί) έως τώρα προέρχονταν από συντηρητικά και ακροδεξιά κόμματα. Όχι όμως και η Φιλανδική απαίτηση από το ελληνικό δημόσιο για εχέγγυα και αυτο-ασφάλιση του ελληνικού κράτους (σε περίπτωση αδυναμίας επιστροφής στην Φιλανδία των νέων δανεικών). Αυτή η απαίτηση ήρθε από το Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα που εκπροσωπεί στην κυβέρνηση η κ. Jutta Urpilainen. Παρόλο που είναι σίγουρο ότι η Γερμανία θα ανατρέψει την συμφωνία της με τον έλληνα ομόλογό της, η απαίτηση και μόνο καταδεικνύει την πλάνη όσων πιστεύουν στις δυνατότητες μετεξέλιξης του EFSF σε ένα μελλοντικό ομοσπονδιακό υπουργείο οικονομικών. Δύο είναι οι λόγοι:

Επειδή η κ. Urpilainen έχει δίκιο! Κατ΄αρχάς, το γελοίο δικαίωμα να διεκδικήσει εχέγγυα από το (πτωχευμένο) ελληνικό δημόσιο του το δίνει το ίδιο το καταστατικό του EFSF, ακόμα και η ίδια η Συμφωνίας της 21ης Ιουλίου. Δεδομένης μάλιστα της τοξικής δομής του EFSF, εύλογα ερωτάται η Φιλανδός υπουργός: "Και ποιος θα σώσει τους διασώστες του ελληνικού δημοσίου, όταν είναι μαθηματικά σίγουρο ότι και αυτή η "διάσωση" θα αποτύχει παταγωδώς ενώ, παράλληλα, θα καταρρέουν Ιταλία, Ισπανία, Βέλγιο και ίσως Γαλλία;" Άλλο είναι να ζητάμε από την Φιλανδία να δείξει αλληλεγγύη στην Ελλάδα κι άλλο να της ζητάμε να πηδήξει στον γκρεμό χωρίς αλεξίπτωτο.
Για να μην πέσει η Φιλανδία στον γκρεμό, προσπαθώντας να βοηθήσει το ελληνικό δημόσιο, είναι απαραίτητο να μην χρειάζεται να εγγυάται ούτε η Φιλανδία ούτε και η ίδια η Γερμανία τα χρέη των υπερχρεωμένων. Για να γίνει όμως αυτό πρέπει να καταργηθεί η Αρχή των Αυστηρά Εθνικών Χρεών πάνω στην οποία έχει δομηθεί το EFSF. Με άλλα λόγια, η μετεξέλιξη του EFSF σε Ομοσπονδιακό Υπουργείο Οικονομικών δεν μπορεί καν να αρχίσει τα πρώτα δειλά της βήματα πριν καταργηθεί η βασική παραδοχή για την οποία ιδρύθηκε: Δανεισμός υπερχρεωμένων κρατών μέσω δημιουργίας νέων χρεών κάθε ευρώ των οποίων το εγγυάται μία και μόνο μία χώρα.

Περιληπτικά, για να αρχίσει μια διαδικασία οικονομικής ομοσπονδοποίησης της ευρωζώνης, πρέπει πρώτα να αφαιρεθεί από το EFSF ο στόχος της καταπολέμησης της Κρίσης Χρέους. Το να θεωρείται ότι το EFSF θα αποτελέσει τον σπόρο της δημοσιονομικής ενοποίησης της Ευρώπης είναι η Πλάνη που αντικατέστησε την Πίστη στο Μνημόνιο. Όσο πιο γρήγορα μπει κι αυτή στο χρονοντούλαπο της ιστορίας τόσο μεγαλύτερες οι ελπίδες επιβίωσης της ευρωζώνης. Χρωστάμε χάρη μεγάλη στην κ. Jutta Urpilainen η οποία ανοίγει τα μάτια όσων θέλουν να δουν σε μια απλή πραγματικότητα.

Μια εναλλακτική εξελικτική πορεία

Αν έχω δίκιο, και η εναπόθεση των ελπίδων για υπέρβαση της Κρίσης Χρέους στο EFSF και την μετεξέλιξή του αποτελεί πλάνη, τι πρέπει να γίνει; Τρία πράγματα (τα οποία τονίζω εδώ και καιρό):

Αντί για ευρωομόλογα που τα εγγυώνται τα κράτη-μέλη, η Ευρώπη έχει ανάγκη ενοποίησης του κατά Μάαστριχτ νόμιμου χρέους με χρηματοδότηση που θα εξασφαλίσει η ΕΚΤ εκδίδοντας ομόλογα (ευρωομόλογα) στο όνομά της, και χωρίς να τα εγγυάται ούτε η Φιλανδία, ούτε η Αυστρο-Γερμανία, ούτε και η Ολλανδία.
Ένα πανευρωπαϊκό επενδυτικό πρόγραμμα ανάκαμψης το οποίο θα εκπονήσει και εφαρμόσει η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων, συγχρηματοδοτούμενη από επί πλέον εκδόσεις ευρωομολόγων από την ΕΚΤ
Και τέλος, υποχρεωτική επανακεφαλαιοποίηση του τραπεζικού τομέα της ευρωζώνης από το EFSF, το οποίο με αυτό τον τρόπο αποκτά μη τοξικό, εποικοδομητικό, ρόλο.

Το πραγματικό μέτωπο: Πτωχοτραπεζοκρατία εναντίον Ανάκαμψης

Διαβάσατε για την συγχώνευση Alpha και Eurobank. Προέκυψε ως η ύστατη λύση αποφυγής της εθνικοποίησής τους λόγω πτώχευσης. Δυστυχώς η συγχώνευση αυτή δεν λύνει το πρόβλημα των τραπεζών παρά μόνο επεκτείνει, εις βάρος της πραγματικής οικονομίας, την εξουσία των τραπεζιτών που τις ελέγχουν. Και σαν να μην έφτανε αυτό, πρόκειται για την κορυφή του παγόβουνου. Ακριβώς τα ίδια ισχύουν και στην Γαλλία, και αλλού, με τράπεζες κολοσσούς έτοιμες να καταρρεύσουν.

Εδώ και τρία χρόνια επιμένω ότι η Κρίση που ζούμε στην ευρωζώνη είναι κατεξοχήν κρίση των τραπεζών της ηπείρου μας. Πρόσφατα ακόμα και η κα Lagarde, η νέα ηγέτις του ΔΝΤ, επιβεβαίωσε αυτούς τους φόβους και κατέδειξε τις τράπεζες ως την κακοήθεια που συντηρεί την Κρίση. Να η σχέση που έχουν όλα αυτά όμως με την Πλάνη, τον Jutta και την Κρίση Χρέους: Πίσω από την πάλαι ποτέ Πίστη, και βαθειά στο DNA της πιο πρόσφατης Πλάνης, κρύβεται η πολιτική επιλογή της μη σύγκρουσης με την Πτωχοτραπεζοκρατία - με το νεότευκτο καθεστώς που γεννήθηκε από τα συντρίμμια που δημιούργησε το Κραχ του 2008  στο οποίο όσο πιο πτωχευμένη μια τράπεζα τόσο μεγαλύτερη η εξουσία της επί των δημόσιων οικονομικών. Ο κόμπος όμως έχει πλέον φτάσει στο χτένι. Είναι πια προφανές ότι οι ευρωπαίοι πολίτες πρέπει να επιλέξουν είτε να συντηρούν (μέσα από Μνημόνια και λογική τύπου EFSF) την Πτωχοτραπεζοκρατία είτε να στοχεύσουν στην Ανάκαμψη. Και τα δύο δεν γίνονται.

http://www.protagon.gr/