Το αραβικό ντόμινο και οι γεωπολιτικές επιπτώσεις του

Του Σταύρου Λυγερού

Το ντόμινο που προκάλεσε η εξέγερση στην Τυνησία επιβεβαιώνει...

ότι ο αραβικός κόσμος βιώνει ένα τρίτο επαναστατικό κύμα. Το πρώτο ήταν το κύμα του αραβικού εθνικισμού, που αναπτύχθηκε σε αντίθεση προς την αποικιοκρατία και γέννησε τα νασερικού τύπου καθεστώτα. Ο εκφυλισμός αυτών των καθεστώτων, η διολίσθησή τους στη διαφθορά και η εξόφθαλμη ανικανότητά τους να επιλύσουν χρόνια προβλήματα ανάπτυξης και στοιχειώδους κοινωνικής δικαιοσύνης γέννησε το δεύτερο κύμα. Οι μουσουλμανικές κοινωνίες στράφηκαν προς το πολιτικό Ισλάμ. Τα –περισσότερο ή λιγότερο φονταμενταλιστικά– ισλαμικά κινήματα βρήκαν νέα ακροατήρια. Μπορεί να μην κατάφεραν να ανατρέψουν τα εκφυλισμένα αυταρχικά καθεστώτα, αλλά υπέσκαψαν τη βάση στήριξής τους. Οι αυθόρμητες και ιδεολογικοπολιτικά α-δέσπο τες λαϊκές εξεγέρσεις είναι μια τρίτη κατάσταση. Είναι φαινόμενα που κυοφορήθηκαν στους κόλπους των κοινωνιών ως αποτέλεσμα δύο παραγόντων: Πρώτον, της επέκτασης και κλιμάκωσης της φτώχειας όχι μόνο στα λαϊκά στρώματα, αλλά και λόγω και της διεθνούς οικονομικής κρίσης. Δεύτερον, του διάχυτου αιτήματος για ελευθερία, το οποίο τροφοδοτείται καθημερινά από τους νέους ορίζοντες, που το Διαδίκτυο έχει ανοίξει κυρίως στη νεολαία αυτών των χωρών. Και οι δύο αυτοί παράγοντες μετέτρεψαν έναν ήδη ξερό κάμπο σε εύφλεκτο. Από εκεί και πέρα ήταν σχεδόν ζήτημα τύχης να προκληθεί πυρκαγιά. Αυτός είναι ο λόγος που και τα τοπικά καθεστώτα και η Ουάσιγκτον αιφνιδιάστηκαν. Από τη στιγμή, βεβαίως, που η εξέγερση στην Τυνησία επέτυχε την ανατροπή του προέδρου-δικτάτορα, ήταν αναπόφευκτη η μετάδοση της πυρκαγιάς. Η Αίγυπτος ήταν ώριμο φρούτο. Από τη φύση τους αυτές οι εξεγέρσεις έχουν τη δυνατότητα να ανατρέπουν ηγεσίες, αλλά όχι και να επιβάλλουν τη δική τους εναλλακτική λύση στο πρόβλημα της εξουσίας. Το γεγονός αυτό δημιουργεί μια ασταθή ισορροπία. Η βιτρίνα του καθεστώτος ξηλώθηκε, αλλά τα καθεστώτα δεν έχουν ανατραπεί. Έχουν αποσταθεροποιηθεί, ελίσσονται για να διατηρήσουν τον έλεγχο, αλλά –τουλάχιστον προς το παρόν– επιβιώνουν. Αν και όλες οι εξεγέρσεις έχουν έναν κοινό παρονομαστή, υπάρχουν και σοβαρές διαφοροποιήσεις. Μπορεί όλα τα καθεστώτα να είναι αυταρχικά, αλλά η δομή τους και οι εξαρτήσεις τους διαφέρουν. Δεν είναι τυχαίο ότι τα αμερικανόφιλα καθεστώτα απέφυγαν τη μετωπική σύγκρουση με τους διαδηλωτές και το λουτρό αίματος. Οι ΗΠΑ του Ομπάμα αντιμετωπίζουν με αντιφατικά αισθήματα το εξεγερσιακό κύμα. Φοβούνται μήπως χαθεί ο έλεγχος και επωφεληθούν ισλαμικά κινήματα. Από την άλλη, όμως, έχουν συνείδηση ότι τα καθεστώτα αυτά έχουν κλείσει τον ιστορικό κύκλο τους. Γι’ αυτό και επιδιώκουν την ταχύτατη και ελεγχόμενη μετεξέλιξή τους με εγγυητή τις τοπικές ένοπλες δυνάμεις, στις οποίες ασκούν επιρροή. Δεν ισχύει το ίδιο για καθεστώτα που δεν είναι εξαρτημένα από την Ουάσιγκτον. Τόσο το καθεστώς Καντάφι όσο και το καθεστώς των μουλάδων στο Ιράν εμφανίζονται αποφασισμένα να φτάσουν στα άκρα, προκειμένου να παραμείνουν στην εξουσία. Το ίδιο αναμένεται να συμβεί και στη Συρία, εάν επεκταθεί και εκεί η πυρκαγιά της εξέγερσης. Το εξεγερσιακό κύμα που τώρα σαρώνει τον αραβικό κόσμο παράγει βαρυσήμαντα γεωπολιτικά αποτελέσματα, ειδικά όταν πολλαπλασιάζονται οι ενδείξεις ότι στην Ανατολική Μεσόγειο βρίσκονται μεγάλα κοιτάσματα φυσικού αερίου. Το Ισραήλ βιώνει τις αλλαγές ως πρόβλημα εθνικής ασφαλείας. Είχε βολευτεί με τον Μουμπάρακ. Πρώτον, είχε κλείσει το μέτωπο με τον ισχυρότερο γείτονά του. Δεύτερον, είχε διασπάσει τον αραβικό κόσμο. Τρίτον, με τη βοήθεια των Αιγυπτίων, είχε σφραγίσει τη Λωρίδα της Γάζας, καταδικάζοντάς τη να φυτοζωεί. Η μετά Μουμπάρακ Αίγυπτος, λόγω της πίεσης που θα ασκήσει η κοινή γνώμη, θα είναι εξαιρετικά δύσκολο να συνεχίσει τον αποκλεισμό των Παλαιστινίων. Στη γεωπολιτική σκακιέρα καθοριστικό ρόλο διεκδικεί και η Άγκυρα. Ο Ερντογάν θεωρεί ότι οι αλλαγές ευνοούν την προώθηση της νεοοθωμανικής στρατηγικής τού να μετατρέψει την Τουρκία σε κέντρο και ηγέτη τού μεταοθωμανικού χώρου. Μέχρι τώρα, η Αίγυπτος και η Σαου δική Αραβία αντιμετώπιζαν με καχυποψία τις ηγετικές φιλοδοξίες των νεοοθωμανιστών και ανησυχούσαν για την τουρκοϊρανική προσέγγιση. Τώρα, ο φόβος της αποσταθεροποίησης μειώνει τις αντιστάσεις τους, ενώ η Άγκυρα επιχειρεί να εκμεταλλευτεί την ευκαιρία για να διεισδύσει και να εδραιώσει την επιρροή της. Ο Ερντογάν «πουλάει» στους Αμερικανούς τη θεωρία ότι το τουρκικό μοντέλο είναι η λύση στο πρόβλημα μετάβασης που έχει προκύψει στον αραβικό κόσμο. Προσπαθεί να τους πείσει να του αναθέσουν την «εργολαβία», με το επιχείρημα ότι η νεοοθωμανική Τουρκία και ταιριάζει στους Άραβες και βολεύει τη Δύση. Εάν δεν υπήρχε η αντίθεση του εβραϊκού λόμπι, η νεοοθωμανική θεωρία θα έβρισκε πολύ μεγαλύτερη ανταπόκριση.

http://www.epikaira.gr/