Μέση Ανατολή: Το τέλος του "Νασερικού" κύκλου

Του Δημήτρη Κωνσταντακόπουλου

Κόβει τώρα την ανάσα ο ρυθμός επαναστατικής «μεταμόρφωσης» της όλης Μέσης Ανατολής, κύριου τροφοδότη της Ευρασίας σε πετρέλαιο, κρίσιμου στρατηγικού μεγέθους για όλο τον πλανήτη, αποφασιστικής σημασίας για την Ελλάδα και την Κύπρο, που σπανίως βέβαια το αντιλαμβάνονται, με δεδομένο τον πρωτοφανή εκφυλισμό και τον υποτελή ευρωατλαντικό (εσχάτως και φιλοισραηλινό) «στραβισμό» των ελληνικών πολιτικών και λοιπών «ελίτ». Στη χώρα μας έχει συμβεί, μεταξύ πολλών άλλων, το διανοητικό ισοδύναμο μιας βαριάς μορφής «σκλήρυνσης κατά πλάκας», με το πολιτικό και άλλο «ηγετικό» και διανοητικό προσωπικό της χώρας να διαιρείται σε δύο κυρίως κατηγορίες, τους κατά κυριολεξία ηλίθιους και τους άρπαγες λεηλατητές του δημόσιου πλούτου. (Ελπίζω να συγχωρήσετε στον γράφοντα την ωμότητα των διαπιστώσεών του, σε τι ωφελεί όμως ο εξωραϊσμός της πραγματικότητας;)

Με την αγωνία του καθεστώτος Καντάφι αυτές τις μέρες, μοιάζει να κλείνει ο κύκλος των από πολλού χρόνου εκφυλισμένων καθεστώτων που γέννησε ο αραβικός εθνικισμός, η ατελής και ανολοκλήρωτη δηλαδή προσπάθεια των Αράβων να μπουν στη νεώτερη εποχή, αποτινάζοντας ταυτόχρονα εσωτερική καθυστέρηση και ξένη υποδούλωση. ‘Έναν κύκλο που άνοιξε πριν από δεκαετίες η κρίση του αραβικού σοσιαλισμού και κομμουνισμού, καθώς η Ρωσική Επανάσταση είχε μια τεράστια απήχηση στους ‘Αραβες, που τη διασπάθισε όμως παντελώς η υποταγή της στις απαιτήσεις της ρωσικής εξωτερικής πολιτικής, η υποστήριξη της Μόσχας προς τη δημιουργία του Ισραήλ, το φλερτ με την απόσπαση του ιρανικού Αζερμπαϊτζάν και πολλά άλλα. Από την κρίση του αραβικού σοσιαλισμού προέκυψε ο αραβικός εθνικισμός, από την κρίση του τελευταίου προέκυψε ο ισλαμισμός και τώρα οι απροσδιόριστες ακόμα, όπως όλα τα βαθιά και πρωτότυπα ιστορικά γεγονότα, σύγχρονες επαναστάσεις των Αράβων.

«Τα αραβικά κράτη μπαίνουν στον δυτικό κόσμο», μας λέει ο Μωχάμεντ Χάρμπι, λαμπρός διανοούμενος του Μαγκρέμπ, καθηγητής στη Σορβόννη, αλλά και άνθρωπος της δράσης, ως μέλος της ηγεσίας του Εθνικού Απελευθερωτικού Μετώπου της Αλγερίας κατά τη διάρκεια της Επανάστασης. Είναι από μια άποψη σωστό, γιατί στις αραβικές επαναστάσεις μπορεί να δει κανείς την πολιτιστική επίδραση της «παγκοσμιοποίησης», που γενίκευσε σε όλη την ανθρωπότητα την προσδοκία του δυτικού «τρόπου ζωής», αποκρυσταλλώνοντας στο πολιτικό αίτημα της δημοκρατίας το ηθικό αίτημα της αξιοπρέπειας, το ίδιο αίτημα χάρη στο οποίο οι Σουννίτες του Ιράκ και οι Χεζμπολά του Λιβάνου σταμάτησαν δύο αυτοκρατορίες, όπως οι δικοί μας πρόγονοι (ήταν όντως;) έπραξαν στον Μαραθώνα και τη Σαλαμίνα. Τα τεχνολογικά μέσα του κυβερνοχώρου και η επαναστατική δράση του … Εμίρη του Κατάρ, ιδιοκτήτη του «Αλ Τζαζίρα», έκαναν τα υπόλοιπα.

Μαριονέττες εδώ και καιρό των Δυτικών, οι Μουμπάρακ και Μπεν Αλί δεν είχαν άλλη επιλογή από το φύγουν, όταν η επαναστατική δράση των μαζών απαιτούσε πλέον, για να καμφθεί, μια μαζική προσφυγή στη βία με αβέβαιο αποτέλεσμα. Ούτε οι στρατοί τους, ούτε η Ουάσιγκτων (σε αντίθεση με το Ισραήλ) πρόκριναν κάτι τέτοιο. Η πίεση των μαζών σάρωσε και τις «γέφυρες» τύπου Σουλεϊμάν και ήδη αυξάνεται στην Τυνησία, ζητώντας αποχώρηση και της διάδοχης κατάστασης, ενώ συνεχίζεται η αναταραχή στο απείρως σημαντικό, λόγω πετρελαίων, αμερικανικών βάσεων και στρατηγικής σημασίας Μπαχρέιν. Οι Μουμπάρακ και Μπεν Αλί την έπαθαν περίπου όπως ο δικός μας Ιωαννίδης το 1974, με την κρίσιμη βέβαια διαφορά ότι η ταχεία επιστροφή Καραμανλή «πάγωσε» τρόπον τινά το επαναστατικό κύμα που άρχιζε να εκδηλώνεται στην Ελλάδα.

Οι περιπτώσεις Σαντάμ και Καντάφι ήταν διαφορετικές. Παρόλο που και οι δύο είχαν κάνει κάθε είδους συμβιβασμούς με τις ΗΠΑ, ενίοτε προδίδοντας και τους φίλους τους, δεν μετετράπησαν ποτέ σε απλές μαριονέττες. Γι’ αυτό και η αποχώρηση Καντάφι προϋποθέτει, κατά τα φαινόμενα, μια εξαιρετικά αιματηρή εμφύλια διένεξη. 

Ορισμένοι διατυπώνουν μια «θεωρία συνωμοσίας» πίσω από τις αραβικές επαναστάσεις. Είναι αλήθεια ότι, εδώ και χρόνια, το πολύ σημαντικό αμερικανικό CFR, υπό την καθοδήγηση Μπρζεζίνσκι, έχει εκπονήσει ένα λεπτομερές σχέδιο «εκδημοκρατισμού». Οι Αιγύπτιοι και Τυνήσιοι «κυβερνοακτιβιστές» έχουν εκπαιδευθεί από τους συναδέλφους του του σερβικού OTPOR και το δίκτυο ΜΚΟ «Κανβάς». Από κει μέχρι τη CIA είναι μια πόρτα απόσταση, αν είναι κι αυτό…

Αλλά μήπως ένας πασίγνωστος προβοκάτορας, ο Παπα-Γκαμπόν, δεν ήταν επικεφαλής των διαδηλωτών στην Πετρούπολη, που προκάλεσαν την Επανάσταση του 1905; Μήπως ένας πράκτορας της τσαρικής Οχράνα δεν βρέθηκε στην ηγεσία των Μπολσεβίκων; Τα «κλασικά» αυτά γεγονότα δεν είχαν καμιά πολιτική επίδραση. Είναι τόσο λογικό να αποδίδουμε τις αραβικές επαναστάσεις στη CIA, όσο και να της αποδίδουμε το Πολυτεχνείο ή τον Μάη του 1968, παρόλο που και οι δύο εξεγέρσεις βοήθησαν ορισμένες επιδιώξεις της. Είναι αδύνατο να κινηθούν μεγάλες μάζες με παρόμοια αυτοθυσία επειδή το θέλει μια υπηρεσία. Αντίστροφα, σε καμία από τις «έγχρωμες επαναστάσεις» της Ανατ. Ευρώπης δεν είδαμε ανθρώπους να θυσιάζουν τη ζωή τους αυτοπυρπολούμενοι.

Αυτό που μοιάζει πιθανότερο, είναι ότι οι Αμερικανοί διέβλεψαν εγκαίρως το πανθομολογούμενο άλλωστε αδιέξοδο των διεφθαρμένων καθεστώτων και, αντί να κυττάξουν να σώσουν τους ανθρώπους τους, κύτταξαν να σώσουν τα συμφέροντά τους, τοποθετούμενοι όσο το δυνατόν καλύτερα εν όψει των αλλαγών, καβαλλικεύοντας δηλαδή το κύμα, αντί να δοκιμάσουν να το τιθασσεύσουν.

Ενδέχεται να υπάρχει και δεύτερος υπολογισμός. Τόσο ο Μπρζεζίνσκι, όσο και μια μερίδα του εβραϊκού λόμπυ έχουν τρομάξει με τον τυχοδιωκτισμό του Νετανιάχου και των «σκληροπυρηνικών» του Ισραήλ, που φοβούνται ότι απεργάζεται μια διεθνών διαστάσεων καταστροφή. ‘Ολο και λιγότερο κρύβουν εξάλλου την ανησυχία τους για την πρωτοφανή επιρροή του Ισραήλ στην αμερικανική πολιτική. Εξαιτίας αυτής της επιρροής δεν μπορούν όμως να ασκήσουν άμεσα πίεση στο Τελ Αβίβ. Για να το κάνουν ενθάρρυναν ενδεχομένως ή τουλάχιστο ανέχθηκαν τον Ερντογάν. Τα νέα καθεστώτα που θα προκύψουν στην Αραβία, εκτιμούν, θα είναι λιγότερο βολικά προς το Ισραήλ, επομένως η ύπαρξή τους θα τους προσφέρει έναν έμμεσο μοχλό πίεσης επ’ αυτού.

‘Ολοι αυτοί οι υπολογισμοί βέβαια μπορεί να αποδειχθούν λάθος. Η Αραβία ήταν σε τόσο μεγάλη «υστέρηση», που το κύμα της «παγκοσμιοποίησης» έφτασε τελικά στις ακτές της την ίδια ώρα που ένα άλλο κύμα, το κύμα της κρίσης της παγκοσμιοποίησης προστίθεται στους κραδασμούς του πρώτου. Οι επαναστάσεις είναι στην πραγματικότητα ταυτόχρονα προϊόν της νίκης της παγκοσμιοποίησης και της κρίσης της, με την οικονομική κρίση του 2008. Ο Καντάφι αίφνης, ανοίχτηκε μάλιστα στη «φιλελευθεροποίηση», χωρίς κανένα λόγο να το κάνει, αφού δεν αντιμετώπιζε οικονομικό πρόβλημα. Εκτός, μας λέει ο Γαλλοαιγύπτιος οικονομολόγος και φίλος του Ανδρέα, ο Σαμίρ Αμίν, αν κίνητρό του ήταν να αφήσει στα παιδιά του την ιδιοκτησία της χώρας…

Οι λαοί που έσπασαν δεκαετίες, αν όχι αιώνες φόβου της εξουσίας, ριζωμένου όχι μόνο στην εμπειρία των τυραννικών καθεστώτων τους, αλλά και στις αραβικές θρησκευτικές και πατριαρχικές παραδόσεις, που γεύτηκαν το κρασί μιας τόσο μεγάλης νίκης και ένοιωσαν τη δύναμή τους, δεν μπορούν να μεταβληθούν ξανά, γρήγορα και εύκολα σε πειθήνια ανθρωπάκια. Αλλά δεν θα τους φτάσει η τυπική, φιλελεύθερη δημοκρατία. Θα απαιτήσουν αναπόφευκτα λύση των κοινωνικών προβλημάτων και αξιοπρεπή στάση απέναντι στο Ισραήλ. Η ίδια η κατάσταση θα απαιτούσε ‘Αραβες Τσάβες και Λούλα, έναν αραβικό πόλο δηλαδή, ικανό να σταθεί όρθιος απέναντι στους ανέμους της παγκοσμιοποίησης και των ισχυρών διεθνών δυνάμεων που επιβουλεύονται την περιοχή. «Αν οι ‘Αραβες τάφτιαχναν με το Ιράν, θα μπορούσαν να αποκτήσουν ένα βάρος απέναντι στους δυτικούς», υποστηρίζει ο Χαρμπί, που δεν είναι πολύ αισιόδοξος όμως για μια τέτοια πολιτική.

Ηγέτες τύπου Τσάβες ή Λούλα δεν διακρίνονται σήμερα στον αραβικό ορίζοντα. Το μόνο «μοντέλο» σε κυκλοφορία είναι του Ερντογάν, αλλά οι Τούρκοι Ισλαμιστές άλλαξαν την κατάσταση «από τα πάνω», με τη συνδρομή βέβαια των «από κάτω», δεν κληρονόμησαν επαναστατικές νίκες, όπως αυτές της Αιγύπτου και της Τυνησίας. ‘Οσο για τους στρατούς της Αιγύπτου ή της Αλγερίας π.χ., δεν είναι βέβαιο ότι είναι έτοιμοι να αποδεχθούν περιθωριακό ρόλο. Στη Λιβύη, το πράγμα εξελίσσεται πολύ πιο αβέβαια και επικίνδυνα, με μια δυτική στρατιωτική επέμβαση, για την οποία προετοιμάζεται ήδη το κλίμα, να μην μπορεί να αποκλεισθεί, αν δεν έχει αρχίσει κιόλας, με διάφορες συγκαλυμμένες μορφές, στις «απελευθερωμένες» περιοχές.

Δύο μόνο βεβαιότητες υπάρχουν αναφορικά με την αραβική επανάσταση. Πρώτον, ότι οι αραβικοί λαοί θα κάνουν πολύ περισσότερο από ότι στο παρελθόν αισθητή την παρουσία τους και το πολιτικό τους βάρος, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο. Δεύτερο, ότι μπαίνουμε σε μια περίοδο μεγάλων αναταράξεων, τόσο κοινωνικών, όσο και σχετικών με τις αραβοϊσραηλινές σχέσεις.

Δεν είναι άλλωστε προνόμιο μόνο της Αραβίας. Ο πλανήτης ολόκληρος τείνει τώρα να εκραγεί μπροστά στα μάτια μας, επιβεβαιώνοντας την κλασική πρόβλεψη για το μέλλον και τον επαναστατικό χαρακτήρα του καπιταλισμού, που διατύπωσε πριν από ενάμισυ αιώνα ο Καρλ Μαρξ στο Κομμουνιστικό Μανιφέστο. ‘Οπου κι αν σταθεί το μάτι, στις δυτικές οικονομίες, στον αραβικό κόσμο, στην Ευρώπη και στην Ελλάδα, βλέπει τις τεράστιες αναταραχές στις ιδέες και στην υλική πραγματικότητα των κοινωνιών μας κι αυτά χωρίς ακόμα να προστεθεί το μεγαλύτερο από τα επερχόμενα προβλήματα: η καταστροφή, σταδιακή ή απότομη, των προϋποθέσεων επιβίωσης των ανθρώπων, εξαιτίας των κλιματικών αλλαγών που προκαλούμε. Μετά το «σοσιαλιστικό σχέδιο» που κατέρρευσε, στις διάφορες εκδοχές του, το «νεοφιλελεύθερο» της «παγκοσμιοποίησης» και της δικτατορίας «των αγορών», δηλαδή των κατόχων χρήματος, που απέμεινε μόνο, καταρρέει κι αυτό, μετά τον Οκτώβριο του 2008, ή πάντως τείνει να προκαλεί όλο και μεγαλύτερες κρίσεις. Και το «τεχνολογικό», η πίστη δηλαδή του ανθρώπου ότι μπορεί να «επιδιορθώνει» αενάως τις συνέπειες της απληστίας του και της κυριαρχικότητάς του, με την δύναμη της επιστήμης, θα καταρρεύσει αναπόφευκτα κι αυτό, απειλώντας την ίδια μας την επιβίωση. Σε μια εποχή που τα ίδια τα «μοντέλα σκέψης» αποσυντίθεται, με μια πληθώρα «πληροφοριών» που κανείς δεν μπορεί να ταξινομήσει και να επεξεργασθεί ικανοποιητικά. Τείνει να επικρατήσει το «τέλος του νοήματος», ενώ η δυνατότητα ηγεσιών, διανοουμένων, κομμάτων, κρατών, κοινωνιών να αντιμετωπίζουν τον κόσμο περιορίζεται δραστικά και η κρίση τείνει να λάβει χαοτική μορφή, λόγω της αλληλεπίδρασης μεταξύ των διαφόρων «μετώπων» που εκδηλώνεται.

Konstantakopoulos.blogspot.com