Η τεχνολογία εχθρός και σύμμαχος

Η φωτογραφία που διένειμε το  Associated Press δείχνει ένα αγοράκι να παίζει μπροστά στην οθόνη του υπολογιστή. Θα πει κάποιος: Τί πιο συνηθισμένη παράσταση σήμερα για τη Δύση; Ωστόσο, αυτό γίνεται υπό την καθοδήγηση της παιδοψυχολόγου και ο παίκτης-θεραπευόμενος φοράει ένα κράνος με το σύνθημα «play attention», παίξε προσοχή, παίξε συγκέντρωση!

Το υποψιαζόμασταν τόσα χρόνια, το φοβόμασταν, το λέγαμε και το γράφαμε και εμείς της Ευθύνης και πλείστοι άλλοι. Αλλά, για τους μεν «προοδόπληκτους» ήμαστε κινδυνολόγοι, αντιδραστικοί και τα όμοια -κατά τη στερεότυπη, δηλαδή αβασάνιστη, αντί­δραση και φρασεολογία- όλοι όσοι εκφρά­ζαμε τέτοιες ανησυχίες, για τους δε «προγονόπληκτους» η κριτική ήταν ήπια, αφού οι επιπτώσεις θα είναι σωστός «εφιάλτης», «αρμαγεδδών» και ποιος ξέρει τι άλλο...

Ως συνήθως, και σε αυτό το κρίσιμο ζήτημα, των συνεπειών που επέρχονται γενι­κά για τον άνθρωπο και τον πολιτισμό, ειδικότερα μάλιστα για τη γλώσσα, από την εξάπλωση των νέων τεχνολογιών, οι στάσεις έχουν δραματικά και άδικα πολωθεί. Το «άδικα» σημαίνει ότι, φυσικά, οι ακραίες προσεγγίσεις εκτιμούν με παρωπίδες το θέμα πάνω στην προκρούστεια κλίνη, ενώ απαξιούν και να ακούσουν έστω οποιοδή­ποτε επιχείρημα της άλλης πλευράς, ώστε να καταλήξουν κάποτε σε μια συνισταμένη πιο βάσιμη, πιο δόκιμη και πιο εποικοδομητική.
Οι φοβικοί με την τεχνολογία δαιμονοποιούν αδιακρίτως οποιεσδήποτε συσκευές και μεθόδους που μπαίνουν στη ζωή μας μετά από όσες γνωρίζουν οι ίδιοι και κατέ­χουν τη χρήση τους:
Ήξεραν το «φανάρι» στα χωριά για την αποθήκευση των τροφίμων, οπότε, άσχετα αν δηλητηριάζονταν, εξόρκιζαν το ψυγείο. Ήξεραν τη θρυλική χειροκίνητη singer, άρα διατάρασσε τη ζωή τους η ηλεκτρική... Αντίστοιχα, ενοχλούνται με την τεχνολογία των υπολογιστών, που αντικατέστησαν τις γραφομηχανές στην παραγωγή κειμένων. Με αυτή τη λογική, όμως, γιατί εκτιμούν τις γραφομηχανές και δεν έμειναν θαυμαστές του... φτερού χήνας ή του καλαμαριού; Αραγε, τα ανυπολόγιστα πλεο­νεκτήματα που έχουμε σήμερα στην επεξερ­γασία -πρωτίστως και ακολούθως παραγω­γή- κειμένου τους είναι τόσο δύσκολο να τα αντιδιαστείλουν προς τις πασίγνωστες ταλαι­πωρίες του χρήστη γραφομηχανής;
Στον αντίποδα, οι υπέρμαχοι της άνευ όρων και ορίων εξέλιξης σε κάθε τεχνικό μέσον οφείλουν τώρα να παραδεχτούν πό­σο εθελοτυφλούσε ο επικίνδυνος παρορμητισμός τους, όσον αφορά τουλάχιστον τις επιπτώσεις των τεχνολογιών πληροφο­ρικής και επικοινωνίας (ΤΠΕ) στον ψυχισμό του χρήστη και, κατ' εξοχήν, του ανήλικου! Και δε νομίζω ότι χρειαζόμαστε πλέον επιχειρήματα και παραδείγματα προς τού­το. Να πάμε, λοιπόν, στο επόμενο πεδίο, το οποίο απασχολεί τώρα την επιστημονική κοινότητα και αποκαλύπτει θλιβερά η φωτογραφία με το αγόρι και τη θεραπεύτρια: Να συνειδητοποιήσουμε τις αλλαγές που επιφέρουν και στις ίδιες τις δομές και λειτουργίες του εγκεφάλου, στον τρόπο σκέψης μας δηλαδή.
Πέρα από τις αδιαμφισβήτητες δυνατό­τητες που μας παρέχει -ως προς την ταχύ­τητα εύρεσης πληροφοριών, την απουσία γεωγραφικών ή χωροταξικών δεσμεύσεων, την καλαίσθητη επεξεργασία κειμένων κ.λπ. - οι ειδικοί διαπιστώνουν πια ότι η χρήση των ΤΠΕ «αναδημιουργεί τα εγκεφαλικά μας κυκλώματα». Για παράδειγμα, στις Ηνωμένες Πολιτείες, το Εθνικό Ινστιτούτο κατά της Τοξικομανίας βρίσκει εξαρτησιογόνο δράση στις ΤΠΕ, ενώ οι ερευνητές του Στάνφορτ απέδειξαν ότι οι συστηματικοί χρήστες αδυνατούν να συγκεντρωθούν σε ένα συγκεκριμένο καθήκον και είναι έτοιμοι να στρέ­ψουν την προσοχή τους σε οτιδήποτε νέο, όπως ο ήχος ενός εισερχόμενου e-mail.
Παράλληλα, για την ίδια συνέπεια ενο­χοποιούνται για πολλοστή φορά η τηλεόρα­ση και τα βιντεοπαιχνίδια -αυτή τη φορά από πρόσφατη έρευνα του Πανεπιστημίου της Αϊόβα. Και, βέβαια, μας είναι γνωστά εδώ στην Ελλάδα τα πορίσματα ερευνών του Ανοικτού Ψυχοθεραπευτικού Κέντρου, που διευθύνει ο συνεργάτης του περιοδικού μας κ. Ιωάννης Κ. Τσέγκος, τα οποία συσχετίζουν την αύξηση της δυσλεξίας με τη χρήση του μονοτονικού, δηλαδή με την ελάσσονα κατα­βολή προσπάθειας κατά την εκμάθηση κανό­νων τονισμού και, ευρύτερα, γραμματικών.
Αυτές οι εξελίξεις δεν μπορεί να μας χαροποιούν και ιδιαίτερα η επίδρασή τους στα παιδιά. Η περίσπαση της προσοχής τους παίρνει, όπως και εμπειρικά διαπιστώ­νουμε οι γονείς και οι εκπαιδευτικοί, δρα­ματικές διαστάσεις με αρνητικό αντίκτυπο στη γλωσσική τους, πρώτα, επάρκεια και, μοιραία, σε όλο το μαθησιακό φάσμα. Από τα πιο συνηθισμένα συμπτώματα στα Ελληνόπουλα: Να βλέπουν μία λέξη και να την αντιγράφουν με λάθη, να τη γράφουν στη μια αράδα με κάποια ορθογραφία και αβασάνιστα στην αμέσως επόμενη με άλλη, να παρατονίζουν όλο και περισσότερο (με τον έναν τόνο και τον έναν κανόνα του μονοτονικού!), να «τρώνε» γράμματα ή συλ­λαβές, να μπερδεύουν κεφαλαία με πεζά, να χρησιμοποιούν ξένα γράμματα, σημεία στί­ξης, greeklish και λοιπά. Παράλληλα, στο χειρόγραφό τους παρατηρείται θεαματικός οριζόντιος και κάθετος... διαμελισμός, αφού δυσκολεύονται να πειθαρχήσουν στις γραμμές του τετραδίου κι έτσι οι λέξεις αφενός «χορεύουν» στην αράδα και αφε­τέρου «κρέμονται» έξω από τα περιθώρια. Όσο για την πρόσληψη και εμπέδωση νέων εννοιών, οι αντιξοότητες είναι ακόμη πιο προφανείς, υπό το πρίσμα που θέτουμε σε αυτό το άρθρο.
Δεν ισχυρίζεται, προφανώς, κανείς ότι το εκπαιδευτικό σύστημα θα πρέπει να νοσταλγήσει τις συλλαβισμένες λεξούλες στους τοίχους της τάξης (μή-λο, γά-λα, πί-να-κας, Ελ-λά-δα), που γνωρίσαμε εμείς οι πα­λιότεροι ασκώντας την παρατηρητικότητά μας. Αλλά αποτελεί πια και όνειδος να κη­ρύσσουμε το θάνατο του χειρογράφου και να σπεύδουμε εν εκστάσει στο βωμό των νέων τεχνολογιών ως θείων και αποκλει­στικών εκπαιδευτικών εργαλείων, όπως κατ' επανάληψη έχουμε καταγγείλει από τις στήλες της Ευθύνης ότι επιχειρούν τα κόμ­ματα εξουσίας (βλ. πρόσφατες εξαγγελίες του πρωθυπουργού για το ψηφιακό μάθη­μα) και οι στυγνοί τεχνοκράτες που τα κανοναρχούν και που, ούτως ή άλλως, λυμαί­νονται τον ίδρωτα, την αξιοπρέπεια και την ιστορική και ανθρωπιστική μνήμη μας κάτω από τη δορά των περιβόητων «Αγορών»! Αιδώς, Αγύρτες!

Γιάννης Β. Κωβαίος, εκπαιδευτικός - συγγραφέας


http://www.alopsis.gr/

(Πηγή: «Νέα Ευθύνη» Ιαν. - Φεβ. 2011)