Θα τα έβγαζε πέρα ο Σαίξπηρ με το Ιντερνετ;

ΤΩΝ SCOTT TUROW, PAUL AIKEN ΚΑΙ JAMES SHAPIRO |

Το περασμένο καλοκαίρι, στο ανατολικό Λονδίνο, οι αρχαιολόγοι ολοκλήρωσαν μια αξιοθαύμαστη ανασκαφή. Ανάμεσα στα ευρήματα τους ξεχώριζαν επτά χωμάτινα πόμολα – φυσικές αποδείξεις ενός πειράματος του 16ου αιώνα για την σύνδεση πολιτισμού και εμπορίου.
Καθώς ο Ουίλιαμ Σαίξπηρ μεγάλωνε στην επαρχία, ξυλουργοί στο ανατολικό Λονδίνο κατασκεύαζαν τους τοίχους του πρώτου, κατά τους ειδικούς, θεάτρου που χτίστηκε  στην Ευρώπη  μετά τα αρχαία χρόνια. Κι άλλα θέατρα σύντομα χτιστήκαν στην πόλη.  Όσοι πλήρωναν, μπορούσαν να περάσουν τον τοίχο και να δουν την παράσταση. Όποιος δεν πλήρωνε, έμενε απέξω.
Τον καιρό που ο Σαίξπηρ άρχισε να γράφει, αυτά τα επί πληρωμή θεάματα αφθονούσαν στο Λονδίνο: υπάλληλοι που κρατούσαν πήλινα κουτιά (με τα χαρακτηριστικά πόμολα που προαναφέραμε) στέκονταν στην είσοδο του υπαίθριου θεάτρου και μάζευαν μια πένα από κάθε  θεατή. Στο τέλος της παράστασης, θιασάρχες και θεατρίνοι έσπαγαν το χωμάτινο ταμείο και μοιράζονταν τα χρήματα. Ένα μέρος από αυτά τα λεφτά κατέληγε στους δραματουργούς, σαν τον Σεξπιρ:έτσι έγινε δυνατό, για πρώτη φορά στην ιστορία, να ζει κανείς γράφοντας για το  κοινό.
Το χρήμα άλλαξε τα πάντα. Μέσα σε πολύ μικρό διάστημα, εμφανίστηκαν λαμπροί θεατρικοί συγγραφείς, όπως ο Κρίστοφερ Μάρλοου, ο Τόμας Κιντ, ο Μπεν Τζόνσον και ο Σαίξπηρ. Όπως συχνά συμβαίνει, το λογοτεχνικό ταλέντο που θα έμενε ανεκμετάλλευτο, αν δεν υπήρχαν τα χρήματα της αγοράς, μπόρεσε να ανθίσει.
Στο αποκορύφωμα του Διαφωτισμού, ο «πολιτισμικός τοίχος» έγινε εικονικός, όταν οι Βρετανοί συγγραφείς απέκτησαν το δικαίωμα νομικής προστασίας των έργων τους. Για να τους προστατέψει από την πειρατεία, αλλά και για να «ενθαρρύνει τους γνωστικούς ανθρώπους να συνθέτουν και να γράφουν χρήσιμα βιβλία», η Βρετανία ψήφισε το 1709 τον πρώτο νόμο για την προστασία των πνευματικών δικαιωμάτων. Ογδόντα χρόνια αργότερα, οι πατέρες του αμερικανικού κράτους  θα έκαναν το ίδιο στο όνομα της «προόδου της επιστήμης και των τεχνών».

Το «κοπιράιτ», αυτός ο  ισχυρός δεσμός των συγγραφέων, της εκδοτικής βιομηχανίας (και των  κατοπινών τεχνολογιών) και της αγοράς, αποδείχτηκε μια από τις μεγαλύτερες πολιτικές επιτυχίες στην ιστορία. Στα βιβλία επενδύθηκαν κολοσσιαίοι ποροι – η εργασία των συγγραφέων τους, τα κεφάλαια των εκδοτών – ώστε να γεμίσουν οι βιβλιοθήκες και τα βιβλιοπωλεία μας με έργα που μας εκπαίδευσαν και μας διασκέδασαν. Ποιητές, θεατρικοί συγγραφείς, μυθιστοριογράφοι, ιστορικοί, βιογράφοι και  μουσικοί υποστηρίχθηκαν οικονομικά από την αγορά των πνευματικών δικαιωμάτων.
Όμως σήμερα η αγορά αυτή διαλύεται. Η πειρατεία είναι μια υπέρ-κερδοφόρος, καινοτόμος και παγκόσμια επιχείρηση. Μερικοί υπεράκτιοι διαδικτυακοί server μπορούν να υπονομεύσουν την εμπορική βάση των δημιουργικών έργων σε όλο τον κόσμο, προσφέροντας στους χρήστες του Ίντερνετ γρήγορη και μυστική μετάδοση των κλεμμένων αγαθών.
Η Δικαστική Επιτροπή της Γερουσίας συζήτησε ήδη τους τρόπους «στοχοποίησης των ιστότοπων που είναι αφοσιωμένοι στην κλοπή αμερικανικής πνευματικής περιουσίας», και ο Λευκός Οίκος έχει δεσμευτεί να παρουσιάσει μέσα στο έτος νέα νομοθεσία κατά της πειρατείας. Όμως οι δημιουργοί ανησυχούν.
Η πρόοδος του Ίντερνετ έχει κάνει πολλούς χρήστες και επιχειρήσεις να αντιμετωπίζουν το κοπιράιτ σαν απολίθωμα του παρελθόντος, που εξυπηρετεί μόνο τα συμφέροντα των πολυεθνικών μεγαθήριων. Χαρακτηριστική περίπτωση το κίνημα της «μοιρασιάς αρχείων» (file sharing) που μεταδίδουν και λαμβάνουν ταινίες, μουσική και βιβλία χωρίς καμιά τύψη.
Οι λιγοστοί νομικοί που τους υποστηρίζουν επιμένουν ότι το κοπιράιτ περιορίζει την δημιουργικότητα και την πρόοδο: λένε πως αν περιοριστεί το κοπιράιτ, η ευρηματικότητα θα ανθίσει. Είναι δελεαστικό επιχείρημα – όμως αγνοεί αιώνες επιστημονικής και τεχνολογικής προόδου, που στηρίχτηκαν στο αξίωμα ότι ένας δημιουργικός άνθρωπος δικαιούται να αποζημιωθεί για την καινοτόμο εργασία του. Κάνουν λάθος όσοι πιστεύουν πως η πρόοδος είναι αναπόφευκτη – ποτέ δεν ήταν. Η πρόοδος είναι αποτέλεσμα της προσκόλλησης σε κανόνες που κατασκευάστηκαν προσεκτικά από ανθρώπους που ζούσαν στην μακριά σκιά του Μεσαίωνα. Και η εγκατάλειψη των κανόνων αυτών είναι ιδιαίτερα επικίνδυνη για τον πολιτισμικό μας πλούτο.
* Ο Scott Turow είναι συγγραφέας και πρόεδρος της ομοσπονδίας συγγραφέων των ΗΠΑ, Authors Guild. O Paul Aiken είναι ο εκτελεστικός διευθυντής της και ο James Shapiro μέλος του δ.σ. του Authors Guild

ΤΟ ΒΗΜΑ/ The New York Times