Το Χρονικό μιας προαναγγελθείσας αναδιάρθρωσης

Του Γιάννη Βαρουφάκη

Σιγά-σιγά το τοπίο ξεκαθαρίζει. Πρώτα ο κ. Strauss-Kahn άφησε να περάσει από τα χείλη του η λέξη "επιμήκυνση". Λίγο αργότερα, ο πρωθυπουργός, στην θλιβερή τηλεοπτική προσπάθειά του να κερδίσει τις αυτο-διοικητικές εκλογές, υποσχέθηκε "σκληρή αναδιαπραγμάτευση" του Μνημονίου μετά την δεύτερη εκλογική Κυριακή. Τελευταίος και καλύτερος ο κ. Πάγκαλος από το στόμα του οποίου βγήκε η λέξη ταμπού: "Αναδιάρθρωση". Κι όταν έπεσαν πάνω του σύντροφοι και εχθροί να τον κατασπαράξουν που τόλμησε να πει την απαγορευμένη λέξη, τότε εκείνος αναρωτήθηκε γιατί τέτοια ταραχή από το άκουσμα μιας τοσοδούλας αθώας λέξης; Λες και αγνοούσε ότι η ίδια η κυβέρνηση διαπόμπευε όποιον την χρησιμοποιούσε μέχρι πρότινος (κάτι για το οποίο έχω και προσωπική εμπειρία). Ο κ. Πάγκαλος δεν το γνώριζε αυτό; Φυσικά και το γνώριζε. Φαίνεται όμως ότι, άλλη μια φορά, του έπεσε ο κλήρος να σφυρίξει την οπισθοχώρηση από μια θέση που, υπό το βάρος της στυγνότατης πραγματικότητας, δεν μπορεί να υπερασπιστεί πλέον ούτε η κυβέρνηση αλλά ούτε και η ίδια η τρόικα.

Ας τα πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή. Πρόσφατα κατέθεσα μια δική μου εξήγηση της παγκόσμιας Κρίσης του 2008. Δεν θα την επαναλάβω εδώ. Απλώς θα θυμίσω ότι πριν ακόμα τον Σεπτέμβρη του 2008 (οπότε κατέρρευσε η Lehman Bros), για να αποφύγει την κατάρρευση των τραπεζών, η Ευρωπαϊκή Ένωση είχε κάνει μετάγγιση "αίματος" (κεφαλαίων δηλαδή) στις αμαρτωλές ευρωπαϊκές τράπεζες μεγαλύτερη από έναν ολόκληρο προϋπολογισμό της Ένωσης! Παρόλα αυτά, η Μαύρη Τρύπα ήταν τόσο μεγάλη που οι απώλειες των τραπεζών από την Κρίση του 2008, ακόμα και σήμερα, δεν έχουν καλυφθεί - κάτι που καθιστά τις τράπεζες της ηπείρου μας ουσιαστικά νεκροζώντανες. Κάπως έτσι λοιπόν, τα τελευταία δύο χρόνια η Κρίση του 2008 μας άφησε μια δηλητηριασμένη κληρονομιά: ένα βουνό χρέους τόσο ιδιωτικού όσο και δημοσίου. Όλοι χρωστούν και κανείς δεν μπορεί να πληρώσει. Και τώρα τι κάνουμε;

Αν ήταν η οικονομία επιχείρηση ή νοικοκυριό, η προφανής απάντηση θα ήταν: Να σφίξουμε το ζωνάρι, να περικόψουμε τα έξοδα και, εφόσον τα έξοδα περικοπούν περισσότερο από τα εισοδήματά μας, με αυτό τον τρόπο σιγά-σιγά θα μειώσουμε τα χρέη μας. Αυτό δεν διατυμπανίζει η κυβέρνησή μας ως Μέγα Εθνικό Στόχο; Ελάτε όμως που η οικονομία δεν είναι επιχείρηση και δεν υπόκειται στους κανόνες που διέπουν τους λογαριασμούς ενός νοικοκυριού! Σε μια μεγάλη οικονομία όπως η ευρωπαϊκή, τα χρέη του ενός αποτελούν την περιουσία του άλλου (π.χ. τα χρέη του δημοσίου μας τα υπολογίζει κάποια, π.χ., Γαλλική τράπεζα ως περιουσιακό στοιχείο της, που παίρνει την μορφή των ομολόγων μας που κρατά). Κατά την δεκαετία πριν το 2008, ο παγκόσμιος καπιταλισμός, ιδίως οι ΗΠΑ, μεγεθυνόταν στην βάση του επιταχυνόμενου δανεισμού. Αυτό από μόνο του δεν είναι κακό. Όταν τα χρέη αυξάνονται η οικονομία ούτε πλουτίζει ούτε φτωχαίνει, καθώς ο συνολικός πλούτος παραμένει ανεξάρτητος του επιπέδου του χρέους. Δύο είναι οι προϋποθέσεις για να αποφευχθεί μια Κρίση:

(1) Ο ρυθμός αύξησης των χρεών να είναι μικρός σε σχέση με την μεγέθυνση της πραγματικής παραγωγικής βάσης, ώστε
(2) Να μην πανικοβληθούν κάποια στιγμή οι δανειστές έτσι που να σταματήσουν να δανείζουν (ή ακόμα και να απαιτήσουν τα δανεικά πίσω), μια κίνηση που θα κατεδάφιζε όλο το οικοδόμημα.

Πριν το 2008 η παγκόσμια οικονομία (και όχι μόνο η ελληνική) δεν σεβάστηκε το (1) και για αυτό συνέβη το (2) - αρχικά το 2008 στην Wall Street και λίγο μετά, στα τέλη του 2009, στην "αγορά" του χρέους των ευρωπαϊκών χρεών (δηλαδή των ομολόγων). Η εκτόξευση των δικών μας spreads ήταν απλώς η αρχή της ευρωπαϊκής διάστασης του δράματος το οποίο πολύ γρήγορα πήρε τραγικές διαστάσεις επί σκηνής λόγω της τερατώδους, μονόπλευρης πολιτικής μεγάλων περικοπών των δαπανών των ελλειμματικών κρατών της ευρωζώνης.

Γιατί τερατώδης η πολιτική αυτή; Ο λόγος απλός. Όταν, ιδίως σε καιρό Κρίσης, απαιτείς από τους υπερ-χρεωμένους να μειώσουν τα χρέη τους, πρέπει να λάβεις υπ' όψη σου ότι για να επιτευχθεί ο στόχος της μείωσης των χρεών τους πρέπει να πληρούνται, παράλληλα, δύο προϋποθέσεις:

(Α) Οι υπερ-χρεωμένοι πρέπει να αρχίσουν ξοδεύουν ποσά μικρότερα των εισοδημάτων τους
(Β) Οι υπο-χρεωμένοι (δηλαδή οι υπόλοιποι που χρωστούν κάτω από τον μέσο όρο) πρέπει να αρχίσουν να ξοδεύουν ποσά μεγαλύτερα των εισοδημάτων τους

Γιατί; Το έχουμε ήδη πει: Επειδή στην παγκόσμια οικονομία, συνολικά, τα χρέη του ενός αποτελούν περιουσία του άλλου - επειδή οι συνολικές δαπάνες των πολιτών ισούνται με το συνολικό εισόδημα των... πολιτών. Είναι λοιπόν προφανές ότι, όταν δούμε τα πράγματα από αυτήν την Αρχιμήδια απόσταση, οι ηγέτες του G20, αλλά και της ΕΕ, έπρεπε, πολύ απλά, να συμφωνήσουν στην μείωση των δαπανών των ελλειμματικών χωρών και στην αντίστοιχη αύξηση των δαπανών των πλεονασματικών χωρών. Ποιοι ήταν εκείνοι που διαφώνησαν σε μια τέτοια πρόταση, την οποία μάλιστα κατέθεσε στο Παρίσι ο Πρόεδρος Ομπάμα τον Απρίλιο του 2009; Οι Γερμανοί βεβαίως, από το στόμα της Τενεκεδένιας Καγκελαρίου (καθώς τον χαρακτηρισμό "Σιδηρά" δεν τον έχει, κατά την γνώμη μου, κερδίσει).

Έτσι καταλήξαμε με την γνωστή συνταγή: Να αυξάνουν τις δαπάνες τους οι ελλειμματικοί Αμερικανοί την ώρα που η πλεονασματική Γερμανία, με μοναδικό στόχο να μην συμμετάσχει στην ορθολογική αντιμετώπιση της Κρίσης, ταμπουρώθηκε πίσω από έναν ανόητο ηθικοπλαστικό λόγο που απαιτεί από όλους, ελλειμματικούς και πλεονασματικούς, να περιορίσουν τις συνολικές δαπάνες.

Τι γίνεται όμως όταν όλοι περικόπτουν; Πολύ απλά μειώνεται το συνολικό εισόδημα (θυμηθείτε την ταυτότητα: συνολικό εισόδημα = συνολικές δαπάνες), με σίγουρο αποτέλεσμα την γενικευμένη ύφεση. Αφήνοντας την κουτοπόνηρη προσπάθεια της Γερμανίας να αποδράσει μέσω εξαγωγών στην Κίνα (που, εξ ορισμού, δεν μπορεί να έχουν διάρκεια - καθώς η Κίνα είναι και αυτή κατ' εξοχήν εξαγωγική δύναμη), η "λύση" που προέκρινε η Ευρωπαϊκή ηγεσία ήταν να ρίξουν τα επιτόκια με τα οποία δανείζονται οι τράπεζες σχεδόν στο μηδέν. Στόχος; Να επιδοτηθούν έτσι οι επενδύσεις και να αρχίσει λίγο-λίγο η αποτελμάτωση. Υπολόγισαν όμως χωρίς τον ξενοδόχο, που δεν είναι άλλος από την πικρή αλήθεια ότι η Κρίση είναι τόσο βαθειά που κανείς σοβαρός επιχειρηματίας δεν θέλει να επενδύσει ακόμα και να του χαρίσουμε χρήματα (θα τα πάρει βέβαια αλλά επενδύσεις δεν θα κάνει πριν δει φως στο τούνελ). Κι όταν τα επιτόκια βρεθούν στο μηδέν, και οι επενδύσεις δεν γίνονται, μετά τι κάνουμε; Παράγουμε περισσότερο χρήμα (με την ΕΚΤ να αγοράζει κρατικά ομόλογα από τις τράπεζες). Όμως και πάλι επενδύσεις γιοκ. Το πλήρες αδιέξοδο (που ο Keynes βάφτισε Παγίδα Ρευστότητας - liquidity trap)!

Μπροστά σε αυτό το αδιέξοδο, μην νομίζετε ότι οι πεφωτισμένοι ηγέτες μας δεν έχουν απάντηση. Κολλάνε αυτοί; Ποτέ: Ποια όμως είναι αυτή η απάντηση; Η εξής: Από την στιγμή που η οικονομία δεν φαίνεται ικανή να κάνει το απαιτούμενο άλμα, ας κατεβάσουμε τον πήχη. Δηλαδή; Να μειώσουμε τα εισοδήματα. Ποια εισοδήματα όμως; Η κοινή λογική έπρεπε να απαντήσει: Εκείνων που δεν χρωστούν πολλά. Γιατί αν μειωθούν τα εισοδήματα όσων είναι βουτηγμένοι στα χρέη, πως θα πληρώσουν τους δανειστές τους; Να όμως άλλος ένας ξενοδόχος που δεν έλαβαν υπ' όψη τους: Οι έχοντες δεν έχουν μόνο μεγαλύτερα εισοδήματα αλλά και μεγαλύτερη πολιτική ισχύ, καλύτερους λογιστές, τέλειες off shore κλπ. Έτσι, οι ηγέτες μας τελικά πλήττουν όχι τους έχοντες με τα χαμηλότερα χρέη αλλά τους μη έχοντες με τα μεγαλύτερα χρέη. Και να κλάμα οι τράπεζες όταν, ξάφνου, οι οφειλέτες τους δεν μπορούν να πληρώσουν καθώς τα σχετικά μικρά εισοδήματά τους συρρικνώθηκαν κι άλλο.

Δεν χρειάζεται πολύ σκέψη για να δει κανείς προς τα που μας οδηγεί αυτή η διαδικασία: Σε ένα απέραντο αδιέξοδο. Σε μια τρύπα που όσο πιο πολύ σκάβουμε τόσο πιο βαθιά χωνόμαστε σε αυτήν. Σε επίπεδο νοικοκυριών και επιχειρήσεων, οδηγεί στις πτωχεύσεις. Σε επίπεδο κρατών, στην όλο και μεγαλύτερη υστέρηση των στόχων του ελλείμματος και του χρέους. Εδώ που φτάσαμε λοιπόν δεν υπάρχει λύση πέραν της Αναδιάρθρωσης του Συνολικού Χρέους. Τι σημαίνει αυτό; Σημαίνει ότι, από την στιγμή που οι χώρες όπως η Γερμανία αρνούνται πεισματικά να αυξήσουν τις δαπάνες τους (ως αντιστάθμισμα των περικοπών που κάνουν οι ελλειμματικές χώρες), και τα εισοδήματα που πλήττονται δεν είναι εκείνα των εχόντων, το βουνό συνολικού χρέους θα αυξάνει (τουλάχιστον ως ποσοστό των συνολικών εισοδημάτων). Τίποτα πλέον δεν μπορεί να σταματήσει αυτή την πορεία παρά μόνο μια πολιτική συμφωνία κυρίων και κυριών να διαγραφεί ένα μέρος των χρεών τόσο των κρατών όσο και των επιχειρήσεων, με την ΕΚΤ να αναλαμβάνει την στήριξη των δανειστών (βλ. ως επί το πλείστον, τράπεζες) που θα πληγούν περισσότερο. Αυτό σημαίνει Αναδιάρθρωση του Συνολικού Χρέους (βλ. την συγκεκριμένη μου πρόταση της 10/6)

Όσο όμως η Γερμανία επιμένει ότι η λέξη από Α είναι ταμπού, και ο κ. Παπακωνσταντίνου αναμασά την εμμονή αυτή, η Κρίση θα γιγαντώνεται σε ολόκληρη την Ευρώπη. Κάποια στιγμή, βέβαια, η αλήθεια θα λάμψει και η αναδιάρθρωση του συνολικού Ευρωπαϊκού χρέους θα γίνει. Είτε θα γίνει πολιτισμένα, οργανωμένα και συμφωνημένα είτε άναρχα, σε περιβάλλον πανικού, μονόπλευρα. Αν κρίνουμε από τον τρόπο με τον οποίο προετοιμάζεται ήδη η κοινή γνώμη, μπορεί να μην αργήσει κιόλας - παρόλο που οι αντιστάσεις της Γερμανικής πλευράς, και η τάση του κ. Παπακωνσταντίνου να υποτάσσεται σε αυτήν, παραμένουν ισχυρές και παραπέμπουν σε μια Άσχημη, Επίπονη, Συγκρουσιακή Αναδιάρθρωση . Όσο πιο πολύ καθυστερήσει, τόσο το κόστος υπέρβασής της Κρίσης την οποία η μη αναδιάρθρωση τρέφει θα βαραίνει όλο και πιο πολλές γενιές που ακόμα δεν έχουν γεννηθεί.

Κλείνω με μια κουβέντα για τις εκλογές. Όχι τις δικές μας της Κυριακής, οι οποίες με αφήνουν παγερά αδιάφορο, αλλά εκείνες στις ΗΠΑ για την ανάδειξη νέου Κογκρέσου (Τρίτη 2/11). Αν και δεν έχω δει τα αποτελέσματα ακόμα, είναι σχεδόν σίγουρο ότι αποτελούν πλήγμα για την ανθρωπότητα. Μια Αμερική χωρίς κυβέρνηση (γιατί αυτό προδιαγράφεται καθώς Πρόεδρος και Κογκρέσο θα βρεθούν αντιμέτωποι για τα επόμενα δύο χρόνια) είναι ό,τι χειρότερο μπορούσε να συμβεί στην Οικουμένη, σε μια περίοδο που η Γερμανία έχει καταστήσει την Ευρωπαϊκή Ένωση παντελώς ανίκανη και άβουλη να παίξει τον ρόλο της στην αντιμετώπιση της Κρίσης. (Ποιός, άραγε θυμάστε, είχε αποκαλέσει την Γερμανία, σε ανύποπτο χρόνο, γίγαντα με μυαλό μωρού;)

Όταν εδώ στην Ελλάδα συζητάμε το Μνημόνιο, τείνουμε (λογικά) να εστιάζουμε στα του οίκου μας, ξεχνώντας τον παγκόσμιο ρόλο του. Ξεχνάμε ίσως ότι το Μνημόνιο μας επεβλήθη για ένα και μόνο ένα λόγο. Επειδή:

• Συμβολίζει την άρνηση της Γερμανίας να συμμετάσχει στην διαχείριση της παγκόσμιας Κρίσης (αναθεωρώντας το Γερμανικό μοντέλο ανάπτυξης το οποίο περιμένει από τις ΗΠΑ να δημιουργούν την ζήτηση για τα Γερμανικά βιομηχανικά προϊόντα).
• Αποτελεί το ψαλτήρι από το οποίο καλείται να ψέλνει ολόκληρη η Ευρώπη υπέρ του δικαιώματος της Γερμανίας να μην παίζει ηγετικό ρόλο, να μην καταβάλει το τίμημα της διατήρησης της παγκόσμιας οικονομίας ισορροπίας, αλλά απλά να καρπώνεται τα οφέλη της παγκοσμιοποίησης.
• Επιβάλει στην Ευρώπη έναν ηθικοπλαστικό λόγο περί πειθαρχίας των υπερ-χρεωμένων που στόχο έχει να κρατά στο βαθύ σκοτάδι την υποχρέωση των υπο-χρεωμένων (π.χ. της Γερμανικής επιχειρηματικής τάξης) να αυξήσουν τις δαπάνες τους.

Η άρνηση της Γερμανίας να λειτουργήσει ως καλός πολίτης του κόσμου ευθύνεται σε μεγάλο, υποτιμημένο από τα ΜΜΕ, βαθμό και για την αδυναμία της διεθνούς οικονομίας να ορθοποδήσει, και για τον πόλεμο των νομισμάτων που μαίνεται, και για τα δεινά που θα ακολουθήσουν.

Η ευθύνη του κ. Παπανδρέου για όλα αυτά είναι μεγάλη και με παγκόσμιες συνέπειες. Αποδεχόμενος τους όρους του Μνημονίου, και επιτρέποντας στον Υπουργό του των Οικονομικών να μην διαπραγματευτεί σοβαρά με τον κ. Σόιμπλε και την κα Μέρκελ (τον περασμένο Ιανουάριο-Φεβρουάριο που όφειλε να επισείσει την απειλή της στάσης πληρωμών), ο πρωθυπουργός μας έδωσε στην κα Μέρκελ την δυνατότητα να υπαγορεύσει την αδιέξοδη πολιτική της σε ολόκληρη την Ευρωπαϊκή ήπειρο, υπονομεύοντας ταυτόχρονα τις προσπάθειες της κυβέρνησης Ομπάμα να συγκρατήσει την Κρίση στις ΗΠΑ.

Ο Πρόεδρος Ομπάμα, αντιμέτωπος όπως ήταν με αντικρουόμενες συμβουλές και πιέσεις στο εσωτερικό της κυβέρνησής του, δεν κατάφερε (ίσως δεν τόλμησε) να πάρει όλο το βάρος της τόνωσης της παγκόσμιας οικονομίας πάνω του. Αν είχε μια, έστω και μικρή, Ευρωπαϊκή στήριξη τους τελευταίους οκτώ-εννέα μήνες, δεν θα είχε ανασκουμπωθεί επιλέγοντας μια ιδιαίτερα αναιμική οικονομική πολιτική που ούτε κατάφερε να αναστρέψει την Ύφεση των ΗΠΑ ούτε και να συγκρατήσει τα αμερικανικά ελλείμματα. Αυτή του την αποτυχία την πληρώνει τώρα στις κάλπες. Και μαζί του θα την πληρώσουμε κι εμείς τα χρόνια που έπονται.

Την ώρα λοιπόν που, από το Καστρί ή όπου βρίσκεται, ο κ. Παπανδρέου παρακολουθεί θλιμμένος την συντριβή του αγαπητού του Μπαράκ Ομπάμα από τις ορδές των βαρβάρων του Tea Party στις εκλογές για το Κογκρέσο, ας αναλογιστεί την δική του, προσωπική, ευθύνη για αυτή την εξέλιξη. Κι ας αντλήσει από αυτή την εμπειρία το μοναδικό μάθημα που του διδάσκει το πρόσφατο παρελθόν: Ότι χρέος του αυτή τη στιγμή είναι να σταματήσει να βλέπει τον αγώνα του ως έναν μαραθώνιο δρόμο σε κάθε βήμα του όποιου πρέπει να περικόπτει δαπάνες και εισοδήματα. Να ξαναδεί τον ρόλο του όπως θα τον έβλεπε ο πατέρας του: Ως μια χρυσή ευκαιρία να χτυπήσει το χέρι του στο τραπέζι της Ευρωπαϊκής Συνόδου Κορυφής και να προβάλει την μοναδική, φιλο-ευρωπαϊκή, κοσμοπολίτικη, ορθολογική απαίτηση: Άμεση Αναδιάρθρωση του Συνολικού Ευρωπαϊκού Χρέους, Δημόσιου και Ιδιωτικού.

protagon.gr