Αρκτική: το Ελντοράντο του Βορρά

Tης Αλίκης Κοτζιά

Στο κέντρο των σχεδίων της Μόσχας για ενίσχυση της παγκόσμιας ισχύος της, μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, βρίσκεται ο Βόρειος Πόλος! Η παγωμένη περιοχή των εξερευνητών και των παραμυθάδων, που μοιάζει μακρινή και απροσπέλαστη, αποτελεί τονέο Ελντοράντο για τους ισχυρούς (ΗΠΑ, Ρωσία, Καναδά) αλλά και για τους λιγότερο ισχυρούς (Δανία, Νορβηγία). Ο ορυκτός πλούτος που κρύβεται κάτω από τον πάγο προσδίδει ιδιαίτερη γεωστρατηγικήσημασία στο μακρινό Βόρειο Πόλο, που ενδέχεται να γίνει το νέο πεδίο «μάχης» στον 21ο αιώνα. Η αποστολή με το πυρηνοκίνητο πλοίο «Ρωσία», που ξεκίνησε από το Μουρμάνσκ με στόχο να δημιουργήσει ένα εξερευνητικό φυλάκιο σε απομακρυσμένο παγετώνα, υπογραμμίζει το ενδιαφέρον της Μόσχας για την Αρκτική. Ο πρόεδρος Ντμίτρι Μεντβέντεφ δήλωσε ευθαρσώς πως η Μόσχα έχει υποχρέωση να διασφαλίσει τα εδάφη που θεωρεί ότι της ανήκουν στην Αρκτική και να τα αποδώσει στις επόμενες γενιές, καθιστώντας σαφές πως δεν πρόκειται να κάνει πίσω στη διεκδίκηση του ορυκτού πλούτου που κρύβεται στους πάγους.

Η στιγμή είναι η κατάλληλη: Οι πάγοι λιώνουν και, όπως προειδοποιούν οι περιβαλλοντολόγοι, θα συνεχίσουν να λιώνουν με μεγάλη ταχύτητα. Αν το λιώσιμο των πάγων θεωρείται δυσοίωνη προοπτική για το περιβάλλον και για την ισορροπία του οικοσυστήματος του πλανήτη μας, για τη διεθνή διπλωματία είναι ένα ακόμη πεδίο αγώνα και δόξας. Περισσότεροι από 300 αντιπρόσωποι και επιστήμονες των πέντε χώρων που έχουν εδάφη –και επομένως μερίδιο στον κρυμμένο θησαυρό– στον Αρκτικό Κύκλο (Ρωσία, ΗΠΑ, Καναδάς, Νορβηγία και Δανία), μετείχαν στο φόρουμ που πραγματοποιήθηκε στη ρωσική πρωτεύουσα. Ενδεικτικό της μεγάλης σημασίας που δίνει η Μόσχα στην εκμετάλλευση της Αρκτικής είναι το γεγονός ότι ο ίδιος ο πρωθυπουργός Βλαντίμιρ Πούτιν προΐστανται της Γεωγραφικής Υπηρεσίας, του οργάνου που έχει αναλάβει τη μελέτη και διαχείριση της περιοχής. Μέχρι το 2020, ο Πόλος θα έχει γίνει για τη Ρωσία «βάση ιδιαίτερης στρατηγικής σημασίας», σύμφωνα με έγγραφο του Κρεμλίνου.

Για τη Μόσχα είναι ζήτημα ζωτικής σημασίας η επικράτησή της στην Αρκτική. Εγκατέλειψε τις εξερευνητικές αποστολές μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης και προσπαθεί εδώ και τρία χρόνια να ανακτήσει την πρωτοκαθεδρία σε όσες επιχειρήσεις εξόρυξης γίνουν στο μέλλον. Από το 2007 έχει τοποθετήσει –μετά από μεγάλη επιχείρηση στην οποία χρησιμοποιήθηκε βαθυσκάφος– μια μεταλλική σημαία στην κορυφογραμμή του μεγάλου υποθαλάσσιου υψώματος που χωρίζει στα δύο τον Αρκτικό Κύκλο. Η δικαιοδοσία στοΛεμονόσοφ, που φαίνεται ότι κρύβει 75 δισεκατομμύρια βαρέλια πετρελαίου, έχει προκαλέσει προστριβές ανάμεσα στη Ρωσία, στον Καναδά και στη Δανία, που έχουν υποβάλει αίτημα στα Ηνωμένα Έθνη για την αναγνώριση κυριαρχικού δικαιώματος. Ο διπλωματικός και γεωστρατηγικός αγώνας που έχει ξεκινήσει θα είναι μακρύς. Σύμφωνα με το Διεθνές Δίκαιο, κάθε χώρα του Αρκτικού Κύκλου έχει δικαίωμα εκμετάλλευσης σε μια Οικονομική Ζώνη που εκτείνεται 200 μίλια (370 χιλιόμετρα) από τις ακτές της. Για να διεκδικήσει η Ρωσία την περιοχή πέρα από το όριο που θέτει το Δίκαιο της Θάλασσας, πρέπει να αποδείξει πως η κορυφογραμμή Λεμονόσοφ της θαλάσσιας οροσειράς είναι συνέχεια της ρωσικής χερσονήσου. Οι ρωσικές διεκδικήσεις φτάνουν σε ένα εκατομμύριο τετραγωνικά χιλιόμετρα προς την καρδιά του Πόλου.

Αμερικανοί γεωλόγοι εκτιμούν ότι η Αρκτική ενδέχεται να κρύβει στο υπέδαφός της 90 δισεκατομμύρια βαρέλια πετρελαίου καιτεράστιες ποσότητες φυσικού αερίου, που ισοδυναμούν με το ένα τρίτο των παγκόσμιων αποθεμάτων. Το Κρεμλίνο γνωρίζει καλά ότι χρειάζεται τη συνεργασία άλλων χωρών για την εξερεύνηση της περιοχής, καθώς ο Βόρειος Πόλος μπορεί να γίνει ένα εξαιρετικά εχθρικό περιβάλλον για όσους ενοχλούν την ησυχία του πάγου. Για το λόγο αυτό, η Ρωσία με τη Νορβηγία έλυσαν μια παλαιά διαμάχη, προκειμένου να ξεκινήσουν κοινές προσπάθειες εξόρυξης, ενώ, σε συνεννόηση με τον Καναδά, θα εντείνουν τις ναυτικές περιπολίες στην περιοχή. Όλες οι χώρες φαίνεται ότι προχωρούν με μεγάλα βήματα προς τη διεκδίκηση του Αρκτικού. Ο Καναδός υπουργός ΕξωτερικώνΛόρενς Κάνον παρουσίασε στο φόρουμ της Μόσχας τα σχέδια της κυβέρνησής του για την Αρκτική –περιλαμβάνουν μεγαλύτερη στρατιωτική παρουσία, σε απάντηση προφανώς των κινήσεων της Μόσχας, που έχει στείλει στρατιωτικές περιπολίες, οι οποίες ελέγχονται απευθείας από τη FSB (μετεξέλιξη της KGB)–, καθώς είναι ενοχλημένη από σχέδια του ΝΑΤΟ για ενίσχυση της παρουσίας του στην Αρκτική. ΟΑρτούρ Κιλινγκάροφ, ο οποίος ηγήθηκε πριν από τρία χρόνια της αποστολής για την τοποθέτηση της ρωσικής σημαίας στο βυθό του Βόρειου Πόλου, θα προΐσταται και της νέας εξερευνητικής αποστολής που έχει στόχο να αποδείξει πως το Λεμονόσοφ αποτελεί συνέχεια της ρωσικής γης. Το καλοκαίρι, που οι πάγοι είχαν υποχωρήσει, ένα ρωσικό τάνκερ έπλευσε μέσω του βορειοανατολικού περάσματος του Πόλου, που ενώνει τον Ατλαντικό με τον Ειρηνικό. Προς το παρόν τα σκάφη συνοδεύονται από παγοθραυστικά, στο μέλλον όμως αυτό δεν θα είναι απαραίτητο. Καθώς οι επιστήμονες προβλέπουν ότι μέχρι το καλοκαίρι του 2030 δεν θα υπάρχει πάγος σε αυτή την πλευρά, οι Ρώσοι αξιωματούχοι θεωρούν πως ένας νέος ενεργειακός κόμβος ανοίγεται προς την Ασία.

Το άρθρο της Αλίκης Κοτζιά δημοσιεύθηκε στο περιοδικό ΕΠΙΚΑΙΡΑ (15.10.2010)