Διαπλεκόμενο και το φιλότιμο;

Του ΓΙΑΝΝΗ ΜΑΡΚΟΒΙΤΣ*

Σε προηγούμενο φύλο (30.9.2014) αναφερθήκαμε στο «φιλότιμο», που έχει να κάνει με την αξιοπρέπεια και την τιμή. Χαρακτηρίζει τον άνθρωπο που είναι -υπέρ το δέον- συνεπής στις υποχρεώσεις του, τον ευσυνείδητο, τον ανιδιοτελή, που δεν θέλει να δίνει δικαιώματα, έχει ηθικές αξίες και είναι συνεπής στις υποχρεώσεις και τα καθήκοντά του.

Είναι μια λέξη που -κατά βάση- δεν μεταφράζεται σε άλλες γλώσσες. Είναι χαρακτηριστικές οι φράσεις, «για ένα φιλότιμο ζει ο άνθρωπος», «με πείραξε στο φιλότιμο», αλλά και «από τότε που βγήκε η συγγνώμη, χάθηκε το φιλότιμο». Στο tvxs.gr (21.10.2014) ασχοληθήκαμε με τη «διαπλοκή» (την αλληλοσύνδεση με σκοπό το παράνομο όφελος και την εξυπηρέτηση των συνεργών).

Είναι μια εξαρτημένη σχέση με τη μορφή άμεσων και έμμεσων ανταλλαγμάτων μεταξύ πολιτικών και ιδιωτικών (ατομικών ή ομαδικών) συμφερόντων. Η διαπλοκή δεν έχει -κι αυτή- ακριβή μετάφραση. Το φιλότιμο και η διαπλοκή είναι δύο έννοιες σε αντιπαράθεση, σε διαπάλη· η κυριαρχία της διαπλοκής πετάει στα σκουπίδια το φιλότιμο, η επικράτηση του φιλότιμου απενεργοποιεί τις δυνατότητες της διαπλοκής. Ολα καλά καθώς υποθέτουμε ότι υπάρχει ένα ηθικώς ερμηνεύσιμο σχήμα: το φιλότιμο είναι συνυφασμένο με την ηθική στη ζωή και την πολιτική και η διαπλοκή με την ανηθικότητα στη ζωή και την πολιτική.

Τι γίνεται όταν το φιλότιμο χρησιμοποιείται για να δικαιολογεί ή να συγκαλύπτει παράνομες πράξεις και να αιτιολογεί επώδυνες ή παράλογες αποφάσεις; Οταν αναφέρονται στο φιλότιμο και το χρησιμοποιούν με όποιον τρόπο τούς βολεύει;

Μιλούν για το φιλότιμο που πρέπει να έχω για να δουλεύω παραπάνω και να πληρώνομαι λιγότερο, καθώς η χώρα πρέπει να σωθεί. Υπενθυμίζουν ότι πρέπει να φιλοτιμούμαι, να μην αντιδρώ και να μην γκρινιάζω που δεν μου φτάνουν αυτά που βγάζω για να ζω αξιοπρεπώς, καθώς μου έφτιαξαν μια ζωή με τεχνητές και περιττές ανάγκες. Ομως όταν δεν ζω με αξιοπρέπεια, πώς μπορώ να είμαι φιλότιμος; Επικαλούνται το φιλότιμο για να υπομένω τα στερητικά μέτρα, πιστεύοντας σε μη αποδείξιμες υποσχέσεις για ένα καλύτερο μέλλον. Λένε να είμαι εγκρατής και υπομονετικός, την ώρα που το φιλότιμο είναι διαφημιστικό σποτ στην Αμερική. Τέλος, προσάπτουν μη συμμόρφωση και μη αποδεκτή συμπεριφορά αν αγανακτώ και φωνάζω «ώς εδώ και μη παρέκει», γιατί δεν φιλοτιμούμαι να σφαλίσω το στόμα μου και να σφραγίσω τα μάτια και τ' αυτιά μου.

Τότε αναρωτιέμαι: το φιλότιμο είναι διαπλεκόμενο; Τόσο πολύ μου ζητούν να το έχω κι εκείνοι τόσο αφιλότιμοι να είναι; Σύμφωνα με την ΕΛΣΤΑΤ, ο δείκτης κατανομής εισοδήματος (S80/S20) για το 2012 ανέρχεται στο 6,6 (το μερίδιο εισοδήματος του πλουσιότερου 20% είναι 6,6 φορές μεγαλύτερο από το μερίδιο εισοδήματος του φτωχότερου 20%), το μεγαλύτερο στην Ευρώπη. Στο δείκτη κοινωνικής δικαιοσύνης (SJI) για το 2014, κατέχουμε την τελευταία θέση στην Ευρωπαϊκή Ενωση (Ε.Ε.), ενώ στο δείκτη ικανοποίησης από τη ζωή (OECD) για το 2012 είμαστε τρίτοι από το τέλος.

Στο δείκτη αντίληψης της διαφθοράς (δείκτης CPI) για το 2012 καταλαμβάνουμε την 94η θέση (σε 174 χώρες) και είμαστε τελευταίοι στην Ε.Ε. Στο Παγκόσμιο Βαρόμετρο της Διαφθοράς (GCB) για το 2013 είμαστε οι ουραγοί της Ε.Ε. Στο δείκτη ελευθερίας του Τύπου (WPF/RWB) για το 2014 βρισκόμαστε στην 99η θέση (σε 189 χώρες).

Τέλος, σύμφωνα με το Γραφείο Προϋπολογισμού του Κράτους (2013), 6,3 εκατομμύρια πολίτες «ζουν» υπό καθεστώς φτώχειας, ενώ η Eurostat μας κατατάσσει στη χειρότερη θέση για τον κίνδυνο φτώχειας, στην ομάδα χωρών με τη μεγαλύτερη φτώχεια και κατέχουμε την τέταρτη χειρότερη θέση ως προς το δείκτη χάσματος φτώχειας.

Επειτα από αυτά, σκέφτομαι κάτι δεν πάει καλά με το φιλότιμό μου και προφανώς δεν φιλοτιμούμαι όσο πρέπει· ειδάλλως έγινε κι αυτό διαπλεκόμενο με αλλότρια συμφέροντα.

Λένε ότι «πιάσαμε πάτο», όμως ο παππούς θυμόσοφα μουρμουρίζει «και πού 'σαι ακόμα!» Γι' αυτό, ώς πότε θα καταπίνω -«αβρόχοις ποσί»- επικλήσεις στο φιλότιμό μου και θα παρακολουθώ -«εκ του μακρόθεν»- τη μεγέθυνση της διαπλοκής;

* Διδάκτωρ Εργασιακής/Οργανωσιακής Ψυχολογίας

markovii@cyta.gr

http://www.enet.gr/