Ουκρανία: Η Ρωσία δεν έχει πει την τελευταία της λέξη

Ο Βίκτορ Γιανουκόβιτς μετά την αιματοχυσία ανετράπη και αναζητείται για μαζικές δολοφονίες. Οι φιλοδυτικές δυνάμεις αναλαμβάνουν την ηγεσία και οδηγούν την Ουκρανία σε βουλευτικές και προεδρικές εκλογές. Πρόκειται για το τέλος μιας κρίσης; Το δεδομένα δείχνουν πως πρόκειται μάλλον για την αρχή. Οι «σύμμαχοι» της αντιπολίτευσης, Ευρώπη και ΗΠΑ, σπρώχνουν τη χώρα στο ΔΝΤ, η Ρωσία πάγωσε τη χρηματοδότηση που είχε συμφωνήσει με τον Γιανουκόβιτς και ανακοίνωσε πως δεν αναγνωρίζει τις νέες αρχές της Ουκρανίας. Τα χαρακτηριστικά της Ουκρανικής κοινωνίας και οι έξωθεν παρεμβάσεις μοιάζουν να οδηγούν σε διάσπαση. Ο διευθυντής ερευνών του Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων του Πάντειου,Κωνσταντίνος Φίλης*, αναλύει στο Tvxs.gr τις εξελίξεις και επισημαίνει τους λόγους που η Ουκρανία βρίσκεται σε πορεία κατακερματισμού. 

Του Παναγιώτη Κωνσταντίνου.

Η ουκρανική κρίση ξεκίνησε με την απόφαση του Βίκτορ Γιανουκόβιτς να διακόψει τις συνομιλίες για την συμφωνία σύνδεσης της Ουκρανίας με την Ευρώπη και να στραφεί προς τη Ρωσία. Επιδίωξη της αντιπολίτευση είναι να στραφεί εκ νέου η Ουκρανία προς την Ευρώπη. Με το «καλημέρα» η Δύση δείχνει τις προθέσεις της ωθώντας τη χώρα στο ΔΝΤ.

Όπως εξηγεί ο Κωνσταντίνος Φίλης «είναι μια υποχρεωτική επιλογή καθώς η Ρωσία, μετά τις τελευταίες εξελίξεις απέσυρε την οικονομική βοήθεια ύψους 15 δις που είχε συμφωνήσει με τον Γιανουκόβιτς. Είναι σαφές πως η Ευρώπη δεν μπορεί μόνη της να καλύψει τις χρηματοδοτικές ανάγκες της ουκρανικής οικονομίας, που βρίσκεται στο χείλος της κατάρρευσης. Οι Ευρωπαίοι από τη μία θέλουν να πατήσουν πόδι στην Ουκρανία, αλλά από την άλλη δεν σκοπεύουν να καλύψουν το χρηματοδοτικό κενό εξ ολοκλήρου. Επιπλέον στην Ευρώπη υπάρχει και η ανησυχία ότι ενδεχομένως να υπάρξουν και άλλες πολιτικές, κοινωνικές και οικονομικές μεταβολές».

Ωστόσο, και πριν από την κρίση, η Ευρώπη δεν είχε σχεδιάσει «μεγάλο άνοιγμα» προς την Ουκρανία. «Δεν δώσαμε αρκετά στην Ουκρανία για να την φέρουμε με την πλευρά μας», είχε δηλώσει ο Φρανκ Βάλτερ Στάινμαγερ, όταν ανέλαβε το υπουργείο Εξωτερικών της Γερμανίας, υπενθυμίζει ο Κωνσταντίνος Φίλης και υπογραμμίζει πως η συμφωνία σύνδεσης ανερχόταν μόλις στα 600 εκατ. ευρώ. «Ήταν και ένας από τους λόγους που η Ουκρανία στράφηκε προς τη Ρωσία». Η συμφωνία σύνδεσης προέβλεπε ουσιαστικά τη δημιουργία μιας ζώνης ελεύθερου εμπορίου, κυρίως για να αυξηθούν οι εξαγωγές των ουκρανικών προϊόντων στην Ευρώπη. Το μεγαλύτερο ποσοστό των ουκρανικών προϊόντων θα κατευθυνόταν προς τις ευρωπαϊκές χώρες, ωστόσο όπως αναφέρει ο κ. Φίλης για μια χώρα με μεγάλη παραγωγή αυτό δημιουργεί περιορισμούς.

Η ιδιαίτερη σχέση με τη Ρωσία
Η Ουκρανία, πριν από την πτώση της Σοβιετικής Ένωσης δεν υπήρξε ποτέ ανεξάρτητο κράτος, και «αυτό θα πρέπει να το έχουμε πάντα στο μυαλό μας» ως στοιχείο των εξελίξεων, δηλώνει ο Κωνσταντίνος Φίλης. Από τα τέλη του ’90 επιχειρείται μια στροφή προς τη Δύση, που κορυφώνεται το 2004 με την «Πορτοκαλί Επανάσταση». «Πρόκειται για μια ‘επανάσταση’ που αποδείχτηκε φούσκα καθώς δεν κατάφερε να αντιμετωπίσει τη διαφθορά, αντίθετα προκάλεσε μεγαλύτερη, και δημιούργησε περισσότερα προβλήματα στην οικονομία, την οποία παρέλαβε ο Γιανουκόβιτς στο χείλος της κατάρρευσης», σημειώνει και εξηγεί πως ένα από τα αίτια της οικονομικής κατάστασης στην οποία είχε περιέλθει η χώρα ήταν η σύγκρουση με τη Ρωσία, που είχε επιβάλει υψηλές τιμές στο φυσικό αέριο ως τιμωρία για την στροφή προς τη Δύση.

Ο κ. Φίλης υπενθυμίζει ότι το διάστημα 2004 έως το 2009 υπήρξαν και δύο ενεργειακές κρίσης μεταξύ της Ρωσίας και της Ουκρανίας που είχαν ως αποτέλεσμα να κλείσουν οι στρόφιγγες για την τροφοδοσία φυσικού αερίου προς την Ευρώπη.

«Η εξάρτηση της ουκρανικής οικονομίας από τη Ρωσία είναι μεγάλη. Μόνο η αυξομείωση των τιμών του φυσικού αερίου είναι αρκετή. Επίσης ένα μεγάλο μέρος της βιομηχανίας βρίσκεται στα ανατολικά της χώρας που είναι ρωσόφιλοι πληθυσμοί, ενώ στην ίδια περιοχή δραστηριοποιείται ένα ισχυρό ρωσικό κεφάλαιο. Μερική απόσυρση του εν λόγω κεφαλαίου θα δημιουργούσε σημαντικά προβλήματα στην ουκρανική οικονομία και δεν είμαι βέβαιος πως οι ευρωπαϊκές εταιρείες θα μπορούσαν να το υποκαταστήσουν και να καλύψουν το κενό. Επίσης σημαντικά κεφάλαια μπαίνουν στο κρατικό κορβανά από τη χρήση των ναυστάθμων στην Κριμαία και βέβαια υψηλές είναι και οι εμπορικές συναλλαγές μεταξύ των δύο χωρών», προσθέτει.

«Η Ρωσία θεωρεί την Ουκρανία ως προέκτασή της, ως την μικρή της αδελφή και είναι βέβαιο πως δεν έχει πει την τελευταία της λέξη στην Ουκρανία. Ενδεχομένως να μην παρενέβηκε έγκαιρα, και αυτό βαραίνει την ρωσική εξωτερική πολιτική, αλλά από ένα σημείο και μετά η Ρωσία άφησε τους πάντες να εκτεθούν και να ανοίξουν τα χαρτιά τους. Θα σταθμίσει τα δεδομένα και θα τοποθετηθεί όταν κρίνει πως είναι ο σωστός χρόνος», υπογραμμίζει.

«Σε καμία περίπτωση δεν έχει τελειώσει η ιστορία της Ουκρανίας. Αν οι φιλοευρωπαϊκές δυνάμεις δεν επιδείξουν την απαραίτητη ‘ευαισθησία’ στα συμφέροντα της Μόσχας θα τιμωρηθούν μέσα από τα οικονομικά εργαλεία που προαναφέρθηκαν. Θα μπορούσαμε να πούμε πως η Ευρώπη έχει πετύχει μια μικρή νίκη που όμως μπορεί να της στοιχίσει τον πόλεμο», σημειώνει και εκφράζει την άποψη πως «η Ουκρανία μπορεί να απαγκιστρωθεί από τη Ρωσία τόσο εύκολα. Ακόμη και αν η Δύση (Ευρώπη και ΗΠΑ) προσφέρει κεφάλαια δεν πιστεύω πως μπορούν να καλύψουν το κενό που θα προκαλούσε μια απαγκίστρωση από τη Ρωσία. Δεν θα πρέπει να ξεχνάμε πως ένα κομμάτι των Ουκρανών αισθάνονται ιστορικά, πολιτισμικά, επιχειρηματικά πολύ πιο κοντά στη Ρωσία σε σχέση με οποιαδήποτε φιλοευρωπαϊκή κυβέρνηση του Κιέβου».

Μια χώρα, δύο κόσμοι

Πέρα όμως από τους οικονομικούς δεσμούς υπάρχουν και οι ιστορικές καταβολές στην Ουκρανία. Όπως εξηγεί ο κ. Φίλης «οι περιοχές δυτικά του Κιέβου υπήρξαν στο παρελθόν τμήματα της Αυστροουγγαρίας και έχει καταβολές από τη Δύση. Αντίθετα το κομμάτι ανατολικά του Κιέβου είναι ένα κομμάτι που ανέκαθεν ανήκε στην Ρωσία, είτε ως Ρωσική Αυτοκρατορία, είτε ως Σοβιετική Ένωση. Πρόκειται για δύο διαφορετικούς κόσμους και επειδή η Ουκρανία είναι μια χώρα που δημιουργηθηκε μόλις πριν από 20 χρόνια δεν έχει αναπτυχθεί μια κοινή εθνική συνείδηση που να συνδέει τους πολίτες της. Αυτές οι αντιθέσεις κρύβονται κάποιες φορές κάτω από το χαλί, όμως με την κρίση έρχονται στην επιφάνεια».

Ο κίνδυνος κατακερματισμού

Ο Επικεφαλής του Κέντρου Ρωσίας και Ευρασίας εκτιμά πως η πορεία που ακολουθείται στην Ουκρανία δύσκολα μπορεί να οδηγήσει σε μια ομαλοποίηση της κατάστασης και το πιθανότερο σενάριο είναι οι αποσχιστικές τάσεις να κλιμακωθούν. «Ενδέχεται να υπάρξει μια ομαλοποίηση αλλά μόνο μέχρι τις εκλογές. Αναπόφευκτα το αποτέλεσμα δεν μπορεί να ικανοποιήσει και τις δύο πλευρές και πολύ δύσκολα οι ηττημένοι δεν θα κινήσουν διαδικασίες ακόμη και απόσχισης από την κεντρική κυβέρνηση του Κιέβου, την οποία δεν θα αναγνωρίσουν, όπως δεν αναγνώρισαν οι φιλοδυτικοί την κυβέρνηση Γιανουκόβιτς», δηλώνει στο tvxs.gr ο κ. Φίλης και συνεχίζει: «Τον κατακερματισμός της χώρας όλοι τον απεύχονται, αλλά φοβούμαι πως δεν κάνουν τίποτα, για την ακρίβεια κάνουν πολλά για να καταφέρουν το αντίθετο αποτέλεσμα».

«Καλά ξεμπερδέματα» με τους νεοναζί

Κατά τη διάρκεια των συγκρούσεων με τις δυνάμεις ασφαλείας πρωταγωνιστικό ρόλο είχαν ένοπλες νεοναζιστικές και παραστρατιωτικές ακροδεξιές ομάδες, οι οποίες πολλές περιπτώσεις έδιναν και των τόνων των αντικυβερνητικών κινητοποιήσεων. «Το παράδοξο είναι πως τελικά ο δρόμος της Ουκρανίας προς την Ευρώπη άνοιξε από παραστρατιωτικές ομάδες που ουδεμία σχέση έχουν με την Ευρώπη», σχολιάζει ο Κωνσταντίνος Φίλης, χαρακτηρίζοντας τη στάση των ευρωπαίων «βαθιά υποκριτική και μακιαβελική».

«Η Ευρώπη, βλέποντας πως οι νεοναζί έκαναν τη δουλειά που δεν μπορούσε να κάνει η μετριοπαθής αντιπολίτευση, τους επέτρεψε να αλωνίζουν και δεν τους περιθωριοποίησε σε έγκαιρο χρόνο. Είναι γεγονός πως οι ηγέτες της αντιπολίτευσης υποχρεώθηκαν να αναιρέσουν τις υπογραφές που έβαλαν το βράδυ της Παρασκευής με τον Γιανουκόβιτς για την επίλυση της κρίσης όταν αποδοκιμάστηκαν από τους ακροδεξιούς στην πλατεία καθώς ανακοίνωναν το αποτέλεσμα. Σε κάθε περίπτωση εύχομαι καλά ξεμπερδέματα σε όσους εκκόλαψαν το αυγό του φιδιού και πλέον ενδεχομένως από τη θέση της κυβέρνησης να το βρουν μπροστά τους», κατέληξε.

* Κωνστνατίνος Φίλης: Επικεφαλής του Κέντρου Ρωσίας, Ευρασίας και Νοτιοανατολικής Ευρώπης και Διευθυντής Ερευνών του Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων. 

tvxs.gr/node/149458