Θάτσερ-Ρίγκαν-Φρίντμαν: Η μαύρη παράδοση της τρόικας

• Το «αόρατο χέρι» της αγοράς και η «σιδηρά κυρία»
• Το κακό που προκαλούν ορισμένοι οι άνθρωποι, συνεχίζει να ζει και μετά τον θάνατό τους. Η κληρονομιά της Θάτσερ αφήνει αυτή την πικρή γεύση. Πιστή στην ιδέα του οικονομικού φιλελευθερισμού, του κοινωνικού συντηρητισμού και του μεγαλείου της Βρετανίας, συνέτριψε τα συνδικάτα και ιδιωτικοποίησε μεγάλο μέρος της βρετανικής βιομηχανίας και οικονομίας. Η μαύρη κληρονομιά της «τρόικας» Θάτσερ-Ρίγκαν-Φρίντμαν, βαραίνει στις ζωές εκατομμυρίων ανθρώπων έως σήμερα.

Η M.Θάτσερ απευθύνεται στο συνέδριο των Συντηρητικών στο Μπράιτον, τον Οκτώβριο του 1988 (φωτό:Reuters)Τη δεκαετία του ’80, η Μάργκαρετ Θάτσερ στη Βρετανία, μαζί με τονΡόναλντ Ρίγκαν στις ΗΠΑ, ηγήθηκαν της μεγάλης στροφής στον άκρατο νεοφιλελευθερισμό της σχολής του Σικάγου του Μίλτον Φρίντμαν, μετά την αποτυχία των κεϊνσιανών πολιτικών (κρίση '70), που διαδέχθηκαν τη «Μεγάλη Ύφεση» του '30 η οποία οδήγησε στη βαρβαρότητα του Β' Παγκοσμίου Πολέμου για να βρει... διέξοδο.

Η Μάρκαρετ Θάτσερ, ήταν η μεγαλύτερη θιασώτης του μέντορα του νεοφιλελευθερισμού Μίλτον Φρίντμαν και φανατική υπέρμαχος της ελεύθερης αγοράς. Οι συγκρούσεις που είχε προκαλέσει στην πλατεία Τραφάλγκαρ του Λονδίνου η επιβολή κεφαλικού φόρου (Poll Tax) στη Βρετανία, έχουν μείνει στην ιστορία και δεν αποκλείεται να διοργανωθεί διαδήλωση στην ίδια πλατεία με αφορμή το θάνατό της.

Ο Μ. Φρίντμαν που πέθανε το Νοέμβριο του 1996 σε ηλικία 94 ετών αντιμετωπίστηκε ως μια «μεγάλη προσωπικότητα της οικονομικής επιστήμης», όπως αντιμετωπίζεται η Θάτσερ σήμερα μετά το θάνατό της από τους επισήμους...

Σκηνή από την απεργία των ανθρακωρύχωνΌμως, ο Φρίντμαν κι από κοντά η Θάτσερ, ο Ρίγκαν και όλοι οι σύγχρονοι θιασώτες του νεοφιλελευθερισμού σήμερα στις κυβερνήσεις που ζούμε, ήταν και είναι βουτηγμένοι στα ίδια αδιέξοδα, όπως συμβαίνει στην ιστορία με κάθε άκριτο απολογητή των φρικαλεοτήτων του καπιταλισμού.

"Νεοκλασσική" θεωρία

Ο Μ. Φρίντμαν υποστήριζε την “νεοκλασσική” οικονομική θεωρία. Μια θεωρία που γύρισε την πλάτη σε πολλά από τα ευρήματα του Ανταμ Σμιθ και του Ντέιβιντ Ρικάρντο στο όνομα των οποίων πολλοί πίνουν νερό.

"Η Βρετανία έχασε μια μεγάλη ηγέτιδα, μια μεγάλη πρωθυπουργό και μια μεγάλη Βρετανίδα" σχολίασε ο πρωθυπουργός Ντέιβιντ Κάμερον σήμερα.

Το 2006, ο επικήδειος της εφημερίδας Γκάρντιαν περιέγραφε τον Φρίντμαν σαν  “έναν από τους μεγαλύτερους οικονομολόγους όλων των εποχών, που θα πρέπει να συμπεριληφθεί στην ίδια κατηγορία με τον Ανταμ Σμιθ, τον Ντέιβιντ Ρικάρντο, τον Καρλ Μαρξ και τον Τζον Μέιναρντ Κέινς”.

Το να θέλεις να πλαισιώσεις τον Φρίντμαν με τέτοιες προσωπικότητες μοιάζει σχεδόν αδιανόητο, σχολίαζε εκείνη την περίοδο ο μαρξιστής οικονομολόγος Κρις Χάρμαν (*) στη Βρετανία και από τους οργανωτές του διεθνούς αντικαπιταλιστικού κινήματος.

Μίλτον Φρίντμαν* Τα γραπτά του Α. Σμιθ ήταν μια πρωτοπόρα προσπάθεια κατανόησης των ιδιαιτεροτήτων ενός νέου οικονομικού συστήματος που είχε αρχίσει να αναδύεται στην Βρετανία πριν από 230 χρόνια -του βιομηχανικού καπιταλισμού.  

* Ο Σμιθ αναγνώρισε ότι η πηγή της αύξησης του πλούτου της κοινωνίας ήταν η εργασία αυτών που δούλευαν-και ότι τα κέρδη ήταν μια “αφαίμαξη” από αυτή την εργασία. 

* Ο Ρικάρντο προχώρησε την ανάλυση του Σμιθ ένα βήμα παρά κάτω. Και αυτός αναγνώρισε ότι το σύστημα της αγοράς οδηγούσε σε αύξηση του πλούτου των καπιταλιστών, αλλά αύξανε ταυτόχρονα και την ανεργία και την φτώχεια των εργατών. 

* Ο Κέινς έγινε διάσημος την περίοδο της μεγάλης οικονομικής κρίσης της δεκαετίας του 1930. Και αυτός είδε ότι ο καπιταλισμός μπορεί να καταλήξει σε κρίσεις που καταστρέφουν τις ζωές των ανθρώπων.

Ο Φρίντμαν, αντίθετα, ήταν έναν άκριτος απολογητής των φρικαλεοτήτων του καπιταλισμού, έγραφε τότε ο Κρις Χάρμαν, προσθέτοντας. Η «νεοκλασσική» θεωρία από τις αρχές του περασμένου αιώνα διατυμπανίζει ότι η οικονομία μπορεί να λειτουργεί συνεχώς ομαλά -με την προϋπόθεση ότι η κυρίαρχη ελίτ θα “απελευθερωθεί” από τις παρεμβάσεις του κράτους και από “παρά φύσει μονοπώλια” σαν τα συνδικάτα.

Απολογητές του καπιταλισμού

Η θεωρία αυτή ήταν πολύ βολική για τους ακαδημαϊκούς των οποίων η καριέρα εξαρτιόταν από τις κολακείες τους απέναντι στους ισχυρούς. Κυριάρχησε στα πανεπιστήμια για πάνω από μισό αιώνα. 

Υστέρα, όμως, ήρθε η κρίση του 1930 με τις τεράστιες στοίβες από απούλητα προϊόντα, με εκατοντάδες τράπεζες χρεοκοπημένες και το ένα τρίτο του πληθυσμού στις ΗΠΑ και την Γερμανία άνεργο.

Το απύθμενο χάσμα που χώριζε την πραγματικότητα από την παλιά ορθοδοξία έγινε φανερό όχι μόνο σε αυτούς που υπέφεραν από την ύφεση αλλά και στους ίδιους τους καπιταλιστές που κοιτούσαν στο κράτος για προστασία από την χρεοκοπία, εξηγούσε ο Κρις Χάρμαν. 

Ο Κέινς υποστήριζε ότι το κράτος πρέπει να παρέμβει για να σώσει τον καπιταλισμό από την αυτοκαταστροφή. Αυτή η προσέγγιση έγινε η νέα ορθοδοξία, μια ορθοδοξία που γινόταν αποδεκτή κι από τους συντηρητικούς και από τους σοσιαλδημοκράτες για τρεις ολόκληρες δεκαετίες μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Φωτό ReutersΟι οικονομολόγοι σαν τον Φρίντμαν που έμειναν πιστοί στις παλιές απόψεις περιθωριοποιήθηκαν -έγιναν σχεδόν περίγελος στα μάτια των συναδέλφων τους.  Μέχρι και ο Φρίντμαν έφτασε να λέει τότε στο περιοδικό “Time” μπροστά στα αδιέξοδα: «Είμαστε όλοι κεϊνσιανοί».

Υστέρα, όμως, ξαφνικά η κρίση χτύπησε και πάλι τον καπιταλισμό από το 1973 μέχρι το 1976 και από το 1980 μέχρι το 1982. Οι κυβερνήσεις προσπάθησαν να εφαρμόσουν τις συνταγές που είχαν προταθεί από τον Κέινς -και ανακάλυψαν ότι δεν λειτουργούσαν, υπογραμμίζει ο Κ. Χάρμαν.

Ο Φρίντμαν έγινε ξαφνικά σπουδαίος. Το ίδιο ο Ρίγκαν στις ΗΠΑ και η Θάτσερ στη Βρετανία. Ο Φρίντμαν κήρυττε ότι ο καπιταλισμός έπρεπε να “απελευθερωθεί” από τις κρατικές παρεμβάσεις. Στους πλούσιους έπρεπε να δοθεί η εξουσία να γίνουν ακόμα πιο πλούσιοι. Οι προσπάθειες να συγκρατηθεί η ανεργία έπρεπε να σταματήσουν.  

Ήταν ένα μήνυμα ευπρόσδεκτο από τους οικονομολόγους. Είχαν ρίξει τις ευθύνες για την ύφεση της δεκαετίας του 1930 στην έλλειψη κρατικής παρέμβασης. Τώρα έριχναν τις ευθύνες για τη νέα κρίση σε αυτήν ακριβώς την παρέμβαση. 

Οικονομική "ορθοδοξία"

Οι ιδέες του Φρίντμαν πρωτοδοκιμάστηκαν στην Χιλή το 1973, μετά το πραξικόπημα του στρατηγού Πινοσέτ που δολοφόνησε χιλιάδες ανθρώπους και κατέστρεψε το εργατικό κίνημα.  Το πείραμα κατέληξε σε καταστροφή, με τις μεγαλύτερες τράπεζες της χώρας χρεοκοπημένες 8 χρόνια αργότερα.

Αλλά αυτό δεν εμπόδισε την Μάργκαρετ Θάτσερ να εφαρμόσει τις ιδέες του Φρίντμαν στην Βρετανία τη δεκαετία του 1980, υπογραμμίζει ο Χάρμαν.

Ο Φρίντμαν ισχυρίστηκε ότι ανέπτυξε δυο νέες οικονομικές θεωρίες. Η πρώτη έλεγε ότι αν τα πράγματα δεν πάνε καλά για την καπιταλιστική οικονομία αυτό οφείλεται στο ότι οι κυβερνήσεις δεν ξέρουν  πως να ελέγξουν την προσφορά χρήματος. 

Αυτή η “μονεταριστική” θεωρία, όμως, δεν ήταν ούτε νέα -ο Μαρξ την είχε ήδη κάνει σκόνη στον τρίτο τόμο του Κεφάλαιου, έναν αιώνα πριν- ούτε μπορούσε να εφαρμοστεί στην πράξη.

Οι κυβερνήσεις ανακάλυψαν ότι δεν είχαν τρόπο να ελέγξουν την προσφορά χρήματος την ίδια ώρα που οι οικονομολόγοι διαπληκτίζονταν μεταξύ τους για το πως μπορούσε να μετρηθεί αυτή η προσφορά χρήματος, εξηγεί στο σχόλιό του ο Κ. Χάρμαν.

Κρις ΧάρμανΗ δεύτερη “ανακάλυψη” του Φρίντμαν ήταν το “φυσικό επίπεδο ανεργίας”. Οι προσπάθειες των κυβερνήσεων να μειώσουν την ανεργία ήταν καταδικασμένες γιατί προσέκρουαν σε αυτό το όριο. 

Χωρίς να το συνειδητοποιεί ο Φρίντμαν επαναλάμβανε απλά μια παλιά αλήθεια για τον καπιταλισμό -ότι χρειαζόταν αυτό που ο Μαρξ ονόμαζε “εφεδρικός στρατός” ανέργων για να κρατάει τους μισθούς χαμηλά. 

Οι θεωρητικές αδυναμίες του Φρίντμαν δεν είχαν και μεγάλη σημασία -οι θεωρίες του παρείχαν μια ιδεολογική δικαιολογία για τις επιθέσεις σε βάρος των εργαζομένων. Για αυτό εκθειάζουν τον Φρίντμαν και τη Θάτσερ οι απολογητές του καπιταλισμού.

Από εμάς τους υπόλοιπους κανένας δεν έχει λόγο να λυπάται, καταλήγει ο Κ. Χάρμαν.

(*) Κρις Χάρμαν (1942-2009): Η δράση του αγκαλιάζει όλη την περίοδο από το ’60 μέχρι την πρώτη δεκαετία της νέας χιλιετηρίδας. Ήταν παρών σε όλες τις μεγάλες καμπές και οι παρεμβάσεις του έπαιξαν ρόλο όχι μόνο στη Βρετανία, αλλά διεθνώς. Είναι συγγραφέας πολλών βιβλίων για την οικονομία, την ιστορία, το παγκόσμιο κίνημα. Το τελευταίο του βιβλίο “Λαϊκή Ιστορία του κόσμου” κυκλοφόρησε πριν από ένα χρόνο στα ελληνικά από τις εκδόσεις Τόπος. Υπήρξε συντονιστής της εφημερίδας Socialist Worker στη Βρετανία, αρχικά το 1976-1977 και στη συνέχεια για περισσότερο από μια εικοσαετία, από το 1982 ως το 2004 και στη συνέχεια στο περιοδικό International Socialism Journal.

Κώστας Σαρρής, k.sarris@eleftherotypia.net

http://www.enet.gr/?i=news.el.8emata&id=356236