Η λιτότητα - ρομπότ απειλεί τη Δημοκρατία

Mark Mazower 

Η αναταραχή που προκάλεσαν οι ιταλικές εκλογές έχει μεταφέρει το επίκεντρο της προσοχής εκεί όπου έπρεπε να βρίσκεται εξ αρχής: Στον πολιτικό παράγοντα της κρίσης της ευρωζώνης. Είχαμε έξι μήνες νηνεμίας, με χρηματιστήρια να ανεβαίνουν και ευσεβείς πόθους να κυριαρχούν. Η κυρίαρχη άποψη ήταν ότι η κρίση περιορίστηκε, με την Ιρλανδία να ανακάμπτει και τον κίνδυνο εξόδου της Ελλάδας από την ευρωζώνη να μειώνεται. Όμως αυτή η άποψη πάντα αγνοούσε την πολιτική.

Η Ελλάδα, ειδικότερα, έδειξε ότι, ακόμη κι αν οι ροές των κεφαλαίων πηγαίνουν προς την σωστή κατεύθυνση, το δημοκρατικό έλλειμμα μπορεί να διευρύνεται.Κανείς, έξω από την Ελλάδα, δεν έχει δώσει την πρέπουσα σημασία στο ότι το νεοναζιστικό κόμμα μπορεί ανέβει πάνω από το 10% σε εκλογές. Όμως είναι μια προειδοποίηση για το τι μπορεί να συμβεί σε άλλα μέλη της ευρωζώνης.

Ευτυχώς, η άνοδος της Χρυσής Αυγής δεν έχει βρει μιμητές στην Ιταλία. Αλλά η κρίση δημοκρατικής νομιμότητας δείχνει να είναι εξίσου βαθιά και εκεί. Όπως στην Ελλάδα, οι ψηφοφόροι έχουν μια εύλογη, ξεκάθαρη άποψη: Θέλουν να παραμείνουν στην Ευρώπη και, γνωρίζοντας τα μειονεκτήματα του οικονομικού τους συστήματος, ίσως και να είναι έτοιμοι να δεχτούν κάποιο βαθμό λιτότητας.Όμως οι πολιτικές τάξεις της Ρώμης έχουν χάσει κάθε αξιοπιστία στα μάτια των ψηφοφόρων: Είναι οι δημιουργία της αναστάτωσης και της διαφθοράς που την συνοδεύει. Δεν μπορούν να τους εμπιστευθούν για να καθαρίσουν. Οσοι δεν έχουν κάνει οι ίδιοι θυσίες, δεν έχουν την ηθική αξιοπιστία να τις ζητούν από τους άλλους.

Οι τεχνοκράτες πρωθυπουργοί, όπως ο Mario Monti της Ιταλίας ή ο Λουκάς Παπαδήμος της Ελλάδας, δεν είναι εναλλακτική λύση: Μπορεί να έχουν καθαρά χέρια επειδή βρίσκονται εκτός των πολιτικών κομμάτων. Αλλά είναι πλάσματα των τραπεζών και της οικονομίας. Μπορεί να καταλαβαίνουν το χρήμα αλλά αυτό δεν τους κάνει αποδεκτούς από τους ψηφοφόρους, που θέλουν κάποιον που να καταλαβαίνει τους ίδιους.

Το αποτέλεσμα είναι επικίνδυνο. Από την απόρριψη των πολιτικών τάξεων μέχρι την απόρριψη των θεσμών της δημοκρατίας, μεσολαβεί ένα πολύ μικρό βήμα. Μέχρι στιγμής οι περισσότεροι ψηφοφόροι στην Ιταλία ή την Ελλάδα δεν το έχουν κάνει. Κάποιοι όμως το έχουν κάνει και πολλοί ακόμη νοιώθουν τον πειρασμό να το κάνουν, είτε κλίνοντας προς την άκρα δεξιά, προς έναν αντι-καπιταλισμό που είναι δεσμώτης της δικής του επαναστατικής ρητορικής είτε προς ένα είδος αναρχικής εναλλαγής από τα πολιτικά κόμματα –την άμεση δημοκρατία που ευαγγελίζεται ο Beppe Grillo στην Ιταλία.Η αντίδραση των Βρυξελλών και των πιστωτών του Βορρά σε όλα αυτά έχει αποδειχθεί ρομποτικά πεζή: Μια επιμονή ότι οι χρεωμένοι, όπως το μικρό ψάρι Ντόρη στην ταινία Νέμο, πρέπει να συνεχίσουν να «κολυμπάνε». Και ίσως συνεχίσουν –για ένα διάστημα.Είναι πιθανό η Νότια Ευρώπη να δώσει στους Γερμανούς προθεσμία μέχρι το φθινόπωρο για να βρουν μια καινούργια προσέγγιση. Αλλά η ανοχή στην λιτότητα, δύσκολα θα κρατήσει παραπάνω.

Μια ώρα της αλήθειας σίγουρα πλησιάζει. Ο Γερμανός πρόεδρος Joachim Gauck, έχει ζητήσει νέα συζήτηση για την Ευρώπη και υπονόησε το μέλλον της υπάρχει στην αναβίωση της ιδέας μιας κοινωνίας των εθνών. Για να προχωρήσει όμως μια τέτοια ιδέα, θα πρέπει να αντιμετωπίζει το ερώτημα της νομισματικής ένωσης. Γιατί η Ευρώπη ίσως οδεύει προς μια πολύ δύσκολη απόφαση: Ή να εγκαταλείψει το ευρώ ή να το κρατήσει και να αφήσει την πολιτική κρίση να τεθεί εκτός ελέγχου.

Όπως σημείωσε ο κ. Gauck η αρχική ευρωπαϊκή ιδέα οραματιζόταν μια υπερεθνική πολιτική που δεν θα έπνιγε τα κράτη μέλη αλλά αντίθετα θα τα βοηθούσε να ξεπεράσουν την υπαρξιακή κρίση που τα κατέλαβε κατά την διάρκεια του β΄ παγκοσμίου πολέμου, θα αποκαθιστούσε το πρεστίζ τους και την ικανότητά τους να κυβερνούν.

Η ευρωπαϊκή συνεργασία προχώρησε μαζί με τον οικονομικό σχεδιασμό, τους ελέγχους κεφαλαίου, τον κεϋνσιανισμό και την επιχειρηματική διαχείριση των βιομηχανικών σχέσεων. Την όλη διαδικασία κατέρριψε ο στασιμοπληθωρισμός της δεκαετίας του ’70. Υπό την ηγεσία του Jacques Delors, προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής από το 1985 ως το 1994, και των διαδόχων του, η ΕΕ πήρε διαφορετική κατεύθυνση. Έδωσε έμφαση στην νομισματική συνεργασία, τις ελεύθερες κινήσεις κεφαλαίου, τις ιδιωτικοποιήσεις και ένα ελαφρύ άγγιγμα από χρηματοπιστωτική εποπτεία.

Η παλαιότερη έκδοση εγκαταλείφθηκε αλλά είχε παράγει υψηλότερους ρυθμούς ανάπτυξης από το μοντέλο που ακολούθησε. Επίσης ανάθρεψε τους εγχώριους πολιτικούς θεσμούς αντί να τους υπονομεύσει: Η αξιοπιστία των κοινοβουλίων και των κομμάτων αποκαταστάθηκε με κόπο.

Οπότε, από την σημερινή άποψη, οι δεκαετίες του 1950 και του 1960 μοιάζουν με χρυσή εποχή. Τα επιτεύγματά της κινδυνεύουν τώρα να χαθούν. Γιατί πουθενά δεν είναι γραμμένο ότι η Ευρώπη πάντα στον νου των πολιτών της θα συνδέεται με την ανάπτυξη και την δημοκρατία. Ισως ανοίγεται ένα διαφορετικό μέλλον, όπου αντιθέτως η Ευρώπη συνδέεται με την στασιμότητα, την ανεργία και την τυραννία.

Οσοι κηρύσσουν την λιτότητα, πιθανόν δεν θεωρούν ότι συμβάλλουν στην κρίση της δημοκρατίας, αλλά αυτό κάνουν. Οι ιταλικές εκλογές θα πρέπει να θυμίσουν στους ηγέτες της ευρωζώνης να δώσουν σημασία στους ψηφοφόρους τους. Οι οικονομικές επιδιορθώσεις δεν κατάφεραν να σταματήσουν μια πολιτική κρίση που έχει την δυνατότητα να πλήξει όχι μόνο την ευρωπαϊκή ενοποίηση, αλλά και την ιδια την νομιμότητα της δημοκρατικής τάξης της ηπείρου.


Ο αρθρογράφος είναι καθηγητής Ιστορίας στο πανεπιστήμιο Columbia και συγγραφέας του “Governing the World: The History of an Idea”. 
Financial Times via http://www.euro2day.gr/ftcom_gr/194/articles/760882/ArticleFTgr.aspx