Οι κίνδυνοι της φυγοκέντρισης

Του Νικου Γ. Ξυδακη

H προχθεσινή Σύνοδος Kορυφής των Ευρωπαίων ηγετών δεν κατόρθωσε να συγκλίνει στις μεγάλες αποφάσεις που απαιτούν οι περιστάσεις της Eυρωζώνης. Ηταν αναμενόμενο: η ηγεσία της Eυρωζώνης δεν διαθέτει την κοινή βούληση άρα και τη συνοχή, ούτε την πολιτική δύναμη, για ενέργειες που θα αλλάξουν τον ρου των γεγονότων. Ο Γάλλος πρόεδρος Ολάντ διαθέτει πρόσφατη εκλογική νομιμοποίηση, αλλά η Γαλλία δεν είναι πια ο αδιαμφισβήτητος πόλος του γαλλογερμανικού άξονα· ο άξονας έχει υποβαθμιστεί και η ισχύς έχει μετατοπιστεί προς το Βερολίνο. Ο Ιταλός πρωθυπουργός Μόντι δεν έχει εκλεγεί καν· παρ’ όλ’ αυτά ο τεχνοκράτης φάνηκε ικανός να προκαλέσει μια πιο πολιτική, ολιστική προσέγγιση της κρίσης της Eυρωζώνης και να ενεργοποιήσει μια άτυπη συμμαχία με την πληττόμενη Ισπανία στο θέμα του τραπεζικού χρέους, στην οποία συμμαχία ενδεχομένως να εντασσόταν και η Γαλλία. Η καγκελάριος Μέρκελ βαδίζει ήδη προς τις εκλογές της, του ερχομένου φθινοπώρου. Χειρίστηκε καταρχάς την κρίση με την τυπική γερμανική ακαμψία, με καθυστερημένες δράσεις και τιμωρητική διάθεση απέναντι στους αδύναμους, «άτακτους» εταίρους. Φαίνεται, όμως, ότι αλλάζει στρατηγικό προσανατολισμό: το αιφνίδιο ταξίδι της στην Αθήνα και οι αλλεπάλληλες εκδηλώσεις συμπάθειας προς την Ελλάδα δείχνουν ότι, τουλάχιστον με χρονικό ορίζοντα τις εκλογές, το Βερολίνο δεν θα αποκόψει βιαίως την Ελλάδα από την Eυρωζώνη, ωθώντας την σε πολιτικοκοινωνικό χάος και διακινδυνεύοντας πολιτικά όλο το ευρωπαϊκό οικοδόμημα. Αλλωστε ο μεγάλος ασθενής δεν είναι η απείθαρχη πλην μικροσκοπική Ελλάδα, είναι η ίδια η αρχιτεκτονική της Eυρωζώνης, από την οποία όμως η Γερμανία έχει αντλήσει τεράστια οικονομικά πλεονάσματα, εις βάρος του ελλειμματικού Νότου. Η γερμανική ελίτ αντιλαμβάνεται τώρα ότι η ηγεμονία επί της Eυρωζώνης και η εισροή κερδών από την ευρωπαϊκή αγορά έχει ένα τίμημα· δεν είναι δυνατόν η Γερμανία μόνο να κερδίζει, πρέπει και να πληρώσει, δηλαδή να αναδιανείμει μέρος του πλεονάσματος. Αντιλαμβάνεται επίσης ότι τα αρχικά προγράμματα διάσωσης με τους βαρείς όρους και τους βίαιους ρυθμούς δημοσιονομικής προσαρμογής δεν διασώζουν αλλά επιδεινώνουν τις οικονομίες και εξαρθρώνουν κοινωνίες. Στην περίπτωση της Ελλάδας, μάλιστα, απειλείται το ίδιο το πολίτευμα από την άνοδο του νεοναζιστικού εξτρεμισμού. Το Βερολίνο, έστω και αργά, προσμετρά τώρα, εκτός από το οικονομικό κόστος, και το πολιτικό και το γεωπολιτικό κόστος από ενδεχόμενη αποσταθεροποίηση της Ελλάδας και του νοτίου ευρωπαϊκού τόξου. Στην εκτίμηση αυτή ωθείται προφανώς και από τις ΗΠΑ, των οποίων διακυβεύονται στρατηγικά συμφέροντα στην περιοχή, αλλά και από την ανεξέλεγκτη ροή των γεγονότων στην περιοχή της ΝΑ Μεσογείου. Οι αλλεπάλληλες παρεμβάσεις του προέδρου Ομπάμα, του οποίου η επανεκλογή δεν είναι δεδομένη, δείχνουν την αυξημένη ανησυχία των ΗΠΑ. Σε αυτό το ρευστό οικονομικό και γεωπολιτικό φόντο εντάσσεται άλλο ένα μείζον γεγονός: η αλλαγή στάσης του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου σε ό,τι αφορά την αντιμετώπιση της κρίσης χρέους στις χώρες της Eυρωζώνης. Οι πρόσφατες αναλύσεις του επικεφαλής οικονομολόγου Μπλανσάρ και οι δηλώσεις της γενικής διευθύντριας Λαγκάρντ στο Τόκιο αλλάζουν τη διεθνή ατζέντα. Το ΔΝΤ, ενθυμούμενο προφανώς τον παγκόσμιο ρόλο του ως εξισορροπιστή και ρυθμιστή κρίσεων, εκτιμά, αφενός, ότι η εφαρμοζόμενη εσωτερική υποτίμηση βαθαίνει την ύφεση και προκαλεί γενικευμένη αποσταθεροποίηση των πληττόμενων χωρών της Eυρωζώνης, αφετέρου, αναγνωρίζει ότι ήταν εσφαλμένες οι θεμελιώδεις παραδοχές των προγραμμάτων δημοσιονομικής προσαρμογής που το ίδιο προσυπέγραψε. Με λίγα λόγια: η στρατηγική είναι λάθος, η δε συνταγή σκοτώνει τον ασθενή. Το ΔΝΤ, επηρεαζόμενο ισχυρά από τις ΗΠΑ και τις αναδυόμενες υπερδυνάμεις του 21ου αιώνα, φαίνεται να αρνείται να ακολουθήσει τον ευρωπαϊκό Βορρά στους δισταγμούς και τις ιδιοτελείς παλινωδίες του. Η Ελλάδα μέσα σε αυτό το ασταθές διεθνές περιβάλλον στέκεται αδύναμη και εκτεθειμένη σε όλους τους ανέμους. Χωρίς καμία γραμμή πιστώσεων, πλην της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας· με όλο το δάνειο χρήμα να οδεύει για εξυπηρέτηση του χρέους· με την ύφεση και την ανεργία να κατατρώγουν την κοινωνία. Με την τρόικα να απαιτεί και να επιβάλλει όλο και επαχθέστερους όρους προκειμένου να εκταμιευθεί η περίφημη δανειακή δόση των 31,5 δισ. Να επιβάλλει περικοπές 9 δισ. περίπου μόνο για το 2013, ισόποσες με το 5% του ΑΕΠ, με παράλληλες σαρωτικές αλλαγές των εργασιακών σχέσεων. Η κυβέρνηση Σαμαρά είναι αναγκασμένη να υπερψηφίσει στη Βουλή αυτά τα άδικα, οριζόντια και ατελέσφορα (κατά την ανάλυση του ΔΝΤ!) μέτρα, στηριζόμενη σε έναν κυβερνητικό εταίρο, το ΠΑΣΟΚ, εξαιρετικά αδύναμο, έτοιμο να καταρρεύσει υπό το βάρος σκανδάλων, κι έναν εταίρο διστακτικό και απρόθυμο, τη ΔΗΜΑΡ. Τα δύσκολα όμως έπονται: τα μέτρα, δηλαδή η περικοπή εισοδημάτων και η υπερφορολόγηση, θα είναι εξαιρετικά δύσκολο να εφαρμοστούν πάνω σε μια κοινωνία ήδη εξαντλημένη και εξαγριωμένη. Η επελαύνουσα πληβειοποίηση των μικρομεσαίων στρωμάτων μετασχηματίζει τις πολιτικές συμπεριφορές, λειτουργεί σαν ένας τεράστιος φυγοκεντρητής· μεγάλες κοινωνικές ομάδες εκτοξεύονται βίαια εκτός του κεντρικού πεδίου, στα άκρα του φόβου και του μίσους. Χωρίς συνοχή, χωρίς συνομολογήσεις, χωρίς κοινό αποδεκτό πλαίσιο, χωρίς κοινές αναφορές και χωρίς προστασία, με ευρύτατα στρώματα στο περιθώριο, κάθε εξέλιξη είναι δυνατή, ακόμη και η χειρότερη. Τούτων δοθέντων, η επιδιωκόμενη επιμήκυνση του προγράμματος θα έχει νόημα μόνον εφόσον καταστεί δυνατή η άμεση ανακούφιση των φυγοκεντρισμένων, εξουθενωμένων και έξαλλων ομάδων και η επαναφορά τους εντός κοινωνικού πεδίου, να ξαναπιστέψουν σε κράτος δικαίου. Προς τούτο θα χρειαστούν χρήματα. Ενα σχέδιο ευρω-Μάρσαλ, για ανόρθωση με ανάπτυξη, ενταγμένο σε μια ριζικά άλλη, ολιστική αντιμετώπιση της ευρωπαϊκής κρίσης. Δυστυχώς, αυτό που χρειάζεται επειγόντως η Ελλάδα, δεν έχει ενταχθεί ακόμη στην πρακτική των Ευρωπαίων ηγετών, ούτε καν στην φανερή ρητορική τους. Και ο χρόνος τρέχει αμείλικτος. http://www.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_kathpolitics_1_21/10/2012_466809