Το πρώτο τανγκό στην ευρωζώνη;

Του Γιάννη Βαρουφάκη

Κάποιες φορές ο κόμπος φτάνει τόσο κοντά στο χτένι που απαιτεί καθαρές κουβέντες: Η "πτώχευση" του ελληνικού δημοσίου, έτσι όπως βαίνουν τα πράγματα, είναι επιθυμητή επειδή είναι αναπόφευκτη. Δεν πρέπει να μας φοβίζει η προοπτική της άμεσης "πτώχευσης". Όχι επειδή είναι ανώδυνη αλλά επειδή είναι πολύ καλύτερη από μια "πτώχευση" σε δύο χρόνια. Κατ' αρχήν, ένα κράτος ποτέ δεν πτωχεύει όπως πτωχεύει μία επιχείρηση που κλείνει και χάνεται δια παντός στην ιστορική λήθη.

Ένα κράτος, όσο έχει μη ρευστοποιούμενους πολίτες, δεν μπορεί να πτωχεύσει πραγματικά. Απλά, κηρύσσει στάση πληρωμών και έτσι αρχίζει μια διαπραγμάτευση με τους δανειστές του. Κι όταν χρωστά 300 δις ευρώ, η διαπραγματευτική του ισχύς δεν είναι αμελητέα.

Προφανώς το κόστος μιας στάσης πληρωμών είναι τεράστιο και μάλιστα δύσκολο να προβλεφτεί. Για να μην παρεξηγηθώ, αν δηλώνω ότι πρόκειται για "επιθυμητή" εξέλιξη το κάνω όχι επειδή μας υπόσχεται καλύτερες μέρες αλλά ακριβώς επειδή είναι αναπόφευκτη και συνεπώς θα μας φέρει ενώπιον χειρότερων ημερών αν συμβεί στο μέλλον. Να το πω πιο απλά: Από το να κηρυχθεί στάση πληρωμών σε δύο χρόνια, όταν το δημόσιο θα χρωστά πάνω από 400 δις, καλύτερα να γίνει σήμερα που το χρέος είναι 300 δις. Από τη στιγμή που στην περίπτωση "πτώχευσης" η ακολουθούσα διαπραγμάτευση συνήθως καταλήγει στην αποπληρωμή του 80% του χρέους, προτιμότερο είναι να επιστρέψουμε το 80% των 300 δις παρά το 80% των 400 δις και βάλε.

Γιατί όμως ισχυρίζομαι ότι ή "πτώχευση" είναι αναπόφευκτη; Για τον απλούστατο λόγο ότι δεν βγαίνουν τα νούμερα: Για να αποφύγουμε την στάση πληρωμών τα επόμενα πέντε χρόνια πρέπει να πληρώσουμε σε τόκους το ένα από αυτά τα πέντε ΑΕΠ! Και αυτό εφόσον οι επίσημες προβλέψεις για το ΑΕΠ βγουν, ανέλπιστα, ακριβείς. Όμως ήδη γνωρίζουμε ότι η βιομηχανική παραγωγή μειώθηκε κατά 20%, η οικοδομική δραστηριότητα ακόμα περισσότερο, η πραγματική ανεργία επιδίδεται σε πρωταθλητισμό και, γενικά, η πίτα μειώνεται πολύ πιο γοργά απ' ότι υπολογίζει τόσο η κυβέρνηση όσο και η ΕΕ. Σε μια τέτοια κατάσταση βαθειάς ύφεσης, αν καταφέρει η κυβέρνηση να μετατρέψει ένα πρωτογενές έλλειμμα του 7% σε πρωτογενές πλεόνασμα του 6% θα αποτελεί πρωτόγνωρο θαύμα στην παγκόσμια οικονομική ιστορία (με πιθανή εξαίρεση την Τζαμάϊκα της δεκαετίας του 1970, τότε που οι περικοπές στις κρατικές δαπάνες οδήγησαν σε πλήρη κοινωνική κατάρρευση).

Και το πακέτο στήριξης του ΔΝΤ-ΕΖ (Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου - Ευρωζώνης) δεν θα βοηθήσει; Όχι μόνο δεν θα βοηθήσει αλλά κινδυνεύει να αποβεί καταστροφικότερο από την άμεση πτώχευση. Κατ' αρχήν, το ΔΝΤ θα εξαντλήσει τις δυνατότητές του μέσα σε μερικούς μήνες, καθώς το Ταμείο δεν μπορεί να μας δανείσει πάνω από 15 δις σε μια χρονιά που μέχρι τα τέλη της χρειαζόμαστε μόνο για αποπληρωμές 20 δις. Μετά τι;

Αν συζητάμε σήμερα περί ΔΝΤ ο λόγος είναι ότι οι άνθρωποί του ήρθαν έτοιμοι, με συγκεκριμένα ποσά, συμβόλαια και επιτόκια. Αντίθετα, η ΕΖ ακόμα συν-σκέπτεται για το αν, για τον ποσόν, για το επιτόκιο. Και δεδομένου ότι ούτε οι ίδιοι οι Γερμανοί δεν γνωρίζουν τι και αν θέλουν να μας προσφέρουν ως αρωγή, το μεγάλο μέρος του πακέτου (30 δις) ακόμα υπάρχει μόνο στην συλλογική μας φαντασία. Αν μάλιστα οι εταίροι μας επιμείνουν στο επιτόκιο του 5%, καλύτερα να κατεβάσουμε τα ρολά σήμερα.

Το ΔΝΤ δεν με φοβίζει καθώς, υπό τον Στρος-Καν, τα τελευταία χρόνια προσπαθεί να εξιλεωθεί για τα πρότερα εγκλήματά του στην Αφρική, στην Λ. Αμερική και στην Ν.Α. Ασία. Αυτό που με φοβίζει είναι ότι η ΕΖ παίζει στην περίπτωσή μας τον ρόλο που έπαιξε το ΔΝΤ στην Αργεντινή την περίοδο 1998-2002. Πράγματι, η ΕΖ επέλεξε να εμπλέξει το ΔΝΤ μόνο και μόνο για να μοιραστεί με αυτόν τον "στιγματισμένο" οργανισμό την ενοχή.

Ας δούμε λοιπόν τον ρόλο του ΔΝΤ πριν μια δεκαετία στην κρίση της Αργεντινής ώστε να αναδειχθεί ο λόγος που φοβάμαι ότι, σήμερα, αντίστοιχο ρόλο παίζει η ΕΖ στην περίπτωση της Ελλάδας: Εκείνη την εποχή η Αργεντινή πέρασε μια κρίση που κυριολεκτικά κατέστρεψε ολόκληρη την μεσαία τάξη, έφερε την απόλυτη φτώχεια στις λαϊκές τάξεις και συγκλόνισε την χώρα με τρόπο που ακόμα δεν έχει ξεπεραστεί. Πως ξεκίνησε αυτή η εξέλιξη;

Να θυμίσω ότι στην δεκαετία του 1980 η Αργεντινή, με σκοπό να υπερβεί το δυσάρεστο προηγούμενο του πληθωριστικού της παρελθόντος, "έδεσε" το νόμισμά της με το Αμερικανικό δολάριο επιβάλλοντας την ισοτιμία ένα-πέσος-προς-ένα δολάριο. Η φαεινή αυτή ιδέα δεν ήρθε ουρανοκατέβατη στην Αργεντινή: της την πρότειναν οι "τεχνοκράτες" του ΔΝΤ.

Παρά το γεγονός ότι ο πληθωρισμός συγκρατήθηκε, τα επιτόκια έπεσαν και η χώρα άρχισε να αναπτύσσεται με 4% ετησίως, από το 1998 τα προϊόντα της Αργεντινής έδειχναν σημάδια μειωμένης ανταγωνιστικότητας απέναντι στα εισαγόμενα λόγω της σταθερής ισοτιμίας μεταξύ πέσος και δολαρίου (σας θυμίζει κάτι αυτή η ιστορία;). Όταν το εμπορικό ισοζύγιο μπήκε βαθειά στο κόκκινο και η εγχώρια οικονομία σε ύφεση, οι πλουσιότεροι Αργεντινοί και οι ξένες εταιρείες που δραστηριοποιούνταν στην χώρα φοβήθηκαν ότι η σταθερή ισοτιμία κινδυνεύει.

Άρχισαν λοιπόν να μετατρέπουν τα χρήματά τους σε δολάρια (με την σταθερή ισοτιμία ένα προς ένα) εξαφανίζοντας λίγο-λίγο τα αποθέματα δολαρίων του κράτους. Τότε, το ΔΝΤ, αντί να παραδεχτεί το σφάλμα του, προσέφερε το ένα δάνειο μετά το άλλο στην κυβέρνηση της Αργεντινής με σκοπό να προστατευτεί η ισοτιμία δολαρίου-πέσος. Την περίοδο 1998-2002 η Αργεντινή δανείστηκε το αστρονομικό ποσό των 50 δις δολαρίων για να διατηρήσει την ισοτιμία αυτή.

Το 2002, και αφού όλοι οι "έχοντες" είχαν χρησιμοποιήσει την ευκαιρία που τους έδινε η συγκεκριμένη ισοτιμία (που κρατιόταν εν ζωή με τα δάνεια του ΔΝΤ) για να εξάγουν τον πλούτο τους από την Αργεντινή (μετρητά και έσοδα από πωλήσεις ακινήτων) στην Νέα Υόρκη ή το Λονδίνο, η ισοτιμία κατέρρευσε. Σύντομα ένα δολάριο αντιστοιχούσε σε 4 πέσος, η ανεργία εκσφενδονίστηκε στα ουράνια και μεσοαστές κυρίες έβγαζαν τα έπιπλά τους στα πεζοδρόμια όπου τα προσέφεραν για μια πλαστική σακούλα λαχανικών. Όσο για το τεράστιο χρέος προς το ΔΝΤ, το κληρονόμησαν εκείνοι που δεν είχαν χρήματα να βγάλουν στο εξωτερικό όσο τα δολάρια του ΔΝΤ εισέρρεαν στα ταμεία του κράτους.

Από το 2005 η Αργεντινή άρχισε να ανακάμπτει επωφελούμενη από την ραγδαία υποτίμηση του πέσος και, κυρίως, από την διογκούμενη ζήτηση των αγροτικών της προϊόντων στην ανερχόμενη Κίνα - ιδίως της σόγια. Πρώτο μέλημα της νέας κυβέρνησης ήταν η αποπληρωμή των δανείων του ΔΝΤ έτσι ώστε η χώρα να μην χρειαστεί να ξαναδεί μπροστά της τους "τεχνοκράτες" του, ακόμα και αυτούς με το νέο image που προωθεί ο Στρος-Καν. Όμως, παρά την ανάκαμψη, το τραύμα της περιόδου 1998-2002 παραμένει νωπό.

Επιστρέφοντας στα δικά μας, ο φόβος μου είναι ότι οδεύουμε στον δρόμο που χάραξε η Αργεντινή του 2002. Κάθε μέρα που περνά τα δάνεια που παίρνουμε, είτε από τις αγορές είτε αυτά που υποτίθεται ότι θα μας δώσει ο μηχανισμός ΔΝΤ-ΕΖ, μου θυμίζουν τα δάνεια του ΔΝΤ προς την Αργεντινή της περιόδου 1998-2002: Δάνεια που μας κρατούν εντός του ευρώ προσωρινά αλλά τα οποία κάποια στιγμή δεν θα μπορέσουμε να αποπληρώσουμε. Και τότε;

Το 2002 η χώρα του τάνγκο (ας με συγχωρήσουν οι φίλοι Ουρουγουανοί που το διεκδικούν) προέβη και σε στάση πληρωμών αλλά και σε απώλεια ενός (ουσιαστικά) κοινού νομίσματος δολαρίου-πέσος με τέσσερα χρόνια και 50 δις δολάρια μεγαλύτερη καθυστέρηση από όσο έπρεπε. Το 2012 τι επιφυλάσσει σε εμάς; Νομίζω ότι μας επιφυλάσσει ένα εκ των ακόλουθων δύο σεναρίων:

(1) Στάση πληρωμών που όμως θα έχει πολύ μεγαλύτερο κόστος λόγω ενός απίστευτα αναποτελεσματικού δανεισμού δεκάδων δις ευρώ του οποίου η μόνη λογική εν τέλει είναι η καθυστέρηση της στάσης πληρωμών ώστε να διασωθούν οι Γερμανικές τράπεζες που θα χρησιμοποιήσουν τον χρόνο που εμείς "αγοράζουμε" (δανειζόμενοι) εκ μέρους τους ώστε να προλάβουν να πουλήσουν τα ομόλογά μας.

(2) Την συνειδητοποίηση εκ μέρους της Γερμανίας ότι, αν θέλουν να κρατήσουν το ευρώ ως έχει, δηλαδή να αποτρέψουν αλυσιδωτές κρίσεις τύπου Αργεντινής εντός της ευρωζώνης, θα πρέπει επί τέλους να κατανοήσουν ότι μία πραγματική οικονομική ενοποίηση, ιδίως μετά από μια παγκόσμια οικονομική κρίση τύπου 1929 ή 2008, απαιτεί ανακύκλωση των πλεονασμάτων - δηλαδή, πολιτική και δημοσιονομική ενοποίηση.

Αν κρίνουμε από τις έως τώρα συμπεριφορές των βορείων εταίρων μας, οδεύουμε ολοταχώς προς το πρώτο σενάριο. Και αν πραγματικά μας ενδιέφερε να συμβάλουμε προς την προώθηση του δεύτερου σεναρίου, η κυβέρνησή μας δεν θα έπρεπε να είχε εμπλακεί σε μια διαπραγμάτευση με την κα Μέρκελ. Οι βέλτιστες υπηρεσίες του πρωθυπουργού τόσο στην ελληνική όσο και στην γερμανική κοινωνία, η οποία μακροπρόθεσμα θα θιγεί από την κατάργηση του ευρώ, θα προσφέρονταν αν έθετε την κα Μέρκελ προ ενός απλού διλήμματος: Άμεση στάση πληρωμών (με ό,τι αυτό συνεπάγεται για το ευρώ) ή πραγματική οικονομική ενοποίηση της Ευρωζώνης.

Δυστυχώς, αντί για αυτό, έχουμε εμπλακεί σε μια ατέρμονη διαπραγμάτευση που μας σέρνει όλο και κοντύτερα σε ένα Αργεντίνικο τάνγκο εντός της ευρωζώνης, με την υποχρεωτική συμμετοχή και άλλων δεινοπαθούντων χωρών (π.χ. Ισπανία, Πορτογαλία - ακόμα και Γαλλία), του οποίου η λογική κατάληξη είναι ο προαναγγελθείς θάνατος του ευρώ.

*Ο Γιάννης Βαρουφάκης διδάσκει οικονομική θεωρία και πολιτική οικονομία στο Τμήμα Οικονομικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Αθηνών.

http://www.protagon.gr/?i=protagon.el.8emata&lid=2305