«Λάθος η έξοδος από το ευρώ, αλλά τα λάθη συμβαίνουν...»

Ευσεβής πόθος η τιθάσευση του χρέους με λιτότητα - Η αποτυχία της Ε.Ε. να τονώσει την ανάπτυξη είναι η αχίλλειος πτέρνα της «στρατηγικής» της\

Στον ΧΡΟΝΗ ΠΟΛΥΧΡΟΝΙΟΥ

ΜΙΑ «ΝΕΑ ΕΥΡΩΠΗ», με απόλυτο κυρίαρχο τη Γερμανία και με βάση τις πολιτικές της δημοσιονομικής πειθαρχίας και της τιμωρίας είναι το οριστικό αποτέλεσμα της συνόδου κορυφής των ευρωπαίων ηγετών της 9ης Δεκεμβρίου.

Οι αποφάσεις του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Κορυφής, όμως, εγείρουν πολλά ερωτήματα σχετικά με το μέλλον της Ε.Ε. Οι ευρωπαίοι ηγέτες απέτυχαν στο να προωθήσουν τα απαραίτητα μέτρα για την αντιμετώπιση της μεγαλύτερης δημοσιονομικής και οικονομικής κρίσης που πλήττει την Ενωση από την ημέρα της ίδρυσής της. Αυτή, τουλάχιστον, είναι η εκτίμηση του κορυφαίου οικονομολόγου Barry Eichengreen, μιας παγκόσμιας αυθεντίας στο νομισματικό και χρηματοοικονομικό σύστημα.

Αποτελεί η πρόταση για μια «νέα Ευρώπη», η οποία χαρακτηρίζεται σε μεγάλο βαθμό από μια πολιτική τιμωρίας προς τις χώρες με ελλείμματα, μια επαρκή ανταπόκριση στην κρίση της ευρωζώνης;

Σαφέστατα όχι. Η ενδυνάμωση των δημοσιονομικών κανόνων και οι αυστηρότερες ποινές για τις χώρες που τους παραβιάζουν σχεδιάστηκαν για να κάνουν δύο πράγματα. Πρώτον, να αποτρέψουν την επόμενη κρίση -πολύ καλό αυτό, αλλά δεν λύνει την τρέχουσα κρίση- και, δεύτερον, να δώσουν στην Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ) την επιβεβαίωση που χρειάζεται, ώστε να είναι σε θέση να παρέμβει στην αγορά ομολόγων και να οδηγήσει σε πτώση το κόστος χρηματοδότησης για την Ισπανία και την Ιταλία. Η ΕΚΤ είναι το μόνο όργανο που διαθέτει τη δύναμη πυρός να ρίξει τα επιτόκια για τα ισπανικά και τα ιταλικά κρατικά ομόλογα σε επίπεδα όπου οι χώρες αυτές θα έχουν την ελπίδα να διατηρήσουν την φερεγγυότητά τους. Και ο κ. Ντράγκι έχει στείλει ξεκάθαρο μήνυμα ότι ένα ισχυρό «δημοσιονομικό συμβόλαιο» είναι απαραίτητη προϋπόθεση για να παρέχει στήριξη η ΕΚΤ.

Οι ευρωπαίοι ηγέτες δεν φαίνεται να αναγνωρίζουν την πιθανότητα ότι η Ε.Ε. θα μπορούσε να εισέλθει σε έναν φαύλο κύκλο εξαιτίας των αυστηρότερων μέτρων λιτότητας και τα οποία αναστέλλουν τις προοπτικές για ανάπτυξη και επιτείνουν την ανεργία. Πώς γίνεται να συμβαίνει αυτό;

Υπάρχει ένα επικίνδυνο στοιχείο ευσεβών πόθων εδώ -ότι, δηλαδή, εάν οι κυβερνήσεις σφίξουν το ζωνάρι τους, τα προβλήματα χρέους που αντιμετωπίζουν θα διορθωθούν με κάποιον τρόπο από μόνα τους... Τώρα, γιατί οι ηγέτες της Ε.Ε. είναι τόσο επιρρεπείς σε αυτή την επικίνδυνη τάση ευσεβών πόθων είναι κάτι που εγώ αδυνατώ να κατανοήσω. Ολα τα δεδομένα στοιχεία δείχνουν ότι η τρέχουσα στρατηγική είναι πάρα πολύ επικίνδυνη και κοστοβόρα για αυτούς ακριβώς τους λόγους που αναφέρατε. Θα έλεγα ότι η αποτυχία της Ε.Ε. να κάνει οτιδήποτε για να τονωθεί η οικονομική ανάπτυξη είναι η αχίλλειος πτέρνα της σημερινής «στρατηγικής» που ακολουθεί. Νομίζω ότι η ΕΚΤ πρέπει να κινηθεί πολύ πιο επιθετικά για να μειώσει τα επιτόκια και να στηρίξει την ανάπτυξη. Οι χώρες που είναι σε θέση να τονώσουν τη ζήτηση, όπως η Γερμανία, πρέπει να χρησιμοποιήσουν τα δημοσιονομικά περιθώρια που διαθέτουν προς αυτό το σκοπό. Εάν δεν γίνουν αυτά τα βήματα, η κρίση δεν πρόκειται να απομακρυνθεί.

Η Μέρκελ αντιτίθεται στην έκδοση ευρωομολόγων, αλλά η ιδέα έχει πολλούς ένθερμους υποστηρικτές. Θα ήταν αυτό αρκετό για την επίλυση της κρίσης στην ευρωζώνη, όπως ισχυρίζονται οι υποστηρικτές της ιδέας;

Ακόμα και αν προκύψει συμφωνία για τα ευρωομόλογα -και δεν περιμένω να συμβεί κάτι τέτοιο σύντομα, αυτό δεν θα ήταν αρκετό για την επίλυση της κρίσης. Εάν η Γερμανία αναλάμβανε την ευθύνη για τα χρέη της υπόλοιπης ευρωζώνης, η πιστοληπτική ικανότητα της Γερμανίας θα υποβαθμιζόταν και, κατ' επέκταση, το κόστος δανεισμού για τις χώρες που μαστίζονται από την κρίση χρέους θα μειωθεί κατά πολύ λιγότερο από ό,τι ισχυρίζονται οι υποστηρικτές του ευρωομολόγου. Αλλά ακόμα και αν μειωθεί το κόστος δανεισμού, αυτό από μόνο του δεν επαρκεί για να πάρει μπρος η ανάπτυξη στη νότια Ευρώπη. Η επανεκκίνηση της ανάπτυξης θα απαιτήσει μειώσεις των επιτοκίων από την ΕΚΤ και δημοσιονομικά μέτρα τόνωσης της οικονομίας από τη Γερμανία. Θα απαιτήσει προαναπτυξιακές διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις σε χώρες, όπως η Ιταλία. Και θα χρειαστεί υπομονή. Η Ευρώπη έχει μπει σε βαθύ λάκκο. Και δεν πρόκειται να βγει από τη μια μέρα στην άλλη.

Μπορεί η ΕΚΤ να διαδραματίσει το ρόλο ενός πραγματικού δανειστή εσχάτης λύσης, χωρίς την έκδοση ευρωομολόγων;

Θεωρητικά, δεν υπάρχει όριο για το βαθμό παρέμβασης της ΕΚΤ στις αγορές ομολόγων των χωρών της ευρωζώνης. Και αυτό είναι εξίσου αληθές με ή χωρίς ευρωομόλογα. Το εμπόδιο είναι πολιτικό και όχι τεχνικό. Πολιτικά, η ΕΚΤ δηλώνει ότι θέλει να δει αποδεικτικά στοιχεία για δομικές μεταρρυθμίσεις σε χώρες, όπως η Ιταλία, ως το τίμημα για τη στήριξή της. Θα ανταμείψει τη δράση με την αγορά ομολόγων και θα τιμωρήσει την αδράνεια με την απόσυρσή της από την αγορά. Γι' αυτό δεν βλέπω την ΕΚΤ να κάνει χρήση του «μπαζούκα» της και να συμμετάσχει σε μια άνευ όρων αγορά ομολόγων. Δεν βλέπω την ΕΚΤ να κάνει κάτι ανάλογο με την ποσοτική χαλάρωση της Ομοσπονδιακής Τράπεζας των ΗΠΑ.

Θα ήταν σε καλύτερη μοίρα οι χώρες που αντιμετωπίζουν σήμερα σοβαρά προβλήματα χρέους και σκληρά μέτρα λιτότητας εάν είχαν τα δικά τους εθνικά νομίσματα;

Εάν μπορούσαμε να γυρίσουμε το ρολόι πίσω στο 1998, όταν είχαν ακόμα το δικό τους νόμισμα, τότε θα απαντούσα απερίφραστα «Ναι». Χώρες με τεράστια ελλείμματα και δυσβάστακτα χρέη πρέπει, όμως, ούτως ή άλλως να περικόψουν τις δημόσιες δαπάνες και να αυξήσουν τους φόρους -το εθνικό νόμισμα δεν αποτελεί μαγικό ραβδί που θα κάνει αυτά τα προβλήματα να εξαφανιστούν. Αλλά το εθνικό νόμισμα είναι κάτι που μπορεί να βοηθήσει. Η νομισματική τόνωση μπορεί να βοηθήσει με τη στήριξη της εγχώριας ζήτησης, την ίδια στιγμή που περικόπτονται οι δημόσιες δαπάνες. Μπορεί επίσης να καθησυχάσει τους επενδυτές με το γεγονός ότι η κεντρική τράπεζα βρίσκεται εκεί για να εξασφαλίσει σταθερές συνθήκες για τις αγορές κρατικών ομολόγων. Γι' αυτό το λόγο το βρετανικό κόστος δανεισμού είναι χαμηλότερο από εκείνο στη νότια Ευρώπη (όχι επειδή τα δημόσια οικονομικά της Βρετανίας είναι σε καλύτερη κατάσταση, γιατί δεν είναι..., αλλά επειδή η Τράπεζα της Αγγλίας είναι έτοιμη να εξασφαλίσει τη ρευστότητα στην αγορά του Ηνωμένου Βασιλείου και να εγγυηθεί για τη διατήρηση ομαλών συνθηκών). Το να γυρίσουμε πίσω το ρολόι είναι ελκυστικό στη θεωρία, αλλά αδύνατο στην πράξη. Το ευρώ είναι ένα γεγονός. Και, όπως μαθαίνουμε, είναι ακόμα δυσκολότερο να βγει κανείς από τη νομισματική ένωση από το να ενταχθεί.

Προβλέπετε μια αναγκαστική έξοδο της Ελλάδας από το ευρώ;

Συνεχίζω να πιστεύω ότι μια έξοδος της Ελλάδας από την ευρωζώνη θα ήταν ένα τρομερό λάθος -θα έκανε μια επώδυνη κρίση ακόμη πιο επώδυνη. Οι τράπεζες θα χρεοκοπούσαν. Η εμπορική πίστωση θα έπαυε να υπάρχει. Οι επιχειρήσεις θα παρέλυαν. Η επακόλουθη ύφεση θα είναι ακόμη πιο σοβαρή από αυτή που ήδη αντιμετωπίζει η Ελλάδα. Αναμφισβήτητα, θα προέκυπτε κάποιο μακροπρόθεσμο κέρδος από τον έντονο βραχυπρόθεσμο πόνο. Η επαναφορά της δραχμής και η υποτίμησή της έναντι του ευρώ θα ενίσχυαν την ανταγωνιστικότητα των ελληνικών εξαγωγών. Αλλά η έκταση αυτού του οφέλους δεν είναι ξεκάθαρη. Σε περίπτωση που αυξηθεί ο πληθωρισμός, όπως και θα συμβεί έπειτα από μια έξοδο από το ευρώ, ένα μεγάλο μέρος της ανταγωνιστικότητας που κερδήθηκε θα εξαφανιστεί. Ενώ μια έξοδος από το ευρώ θα ήταν λάθος, τα λάθη συμβαίνουν. Κάποιος μπορεί να φανταστεί μια λαϊκή εξέγερση κατά της λιτότητας και πίεση προς τη νέα κυβέρνηση να κάνει κάτι, οτιδήποτε, ανεξάρτητα από το πόσο λανθασμένη μπορεί να είναι η συμβουλή. Κάποιος μπορεί να φανταστεί τους ευρωπαίους εταίρους της Ελλάδας να αντεκδικούν, σε περίπτωση μιας άτακτης αθέτησης του χρέους, με το να μην επιτρέπουν πρόσβαση στη χρηματοδότηση της ΕΚΤ -και η κίνηση αυτή να επιταχύνει, με τη σειρά της, την έξοδο της χώρας από την ευρωζώνη. Ελπίζω ότι θα επικρατήσουν πιο ψύχραιμα πνεύματα και δεν θα φτάσει η κατάσταση σε αυτό το σημείο.

WHO is who

Καθηγητής Οικονομικών και Πολιτικής Επιστήμης στην έδρα «George C. Pardee and Helen Ν. Pardee» στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια στο Μπέρκλεϊ. Εταίρος στην Αμερικανική Ακαδημία Τεχνών και Επιστημών και πρώην πρόεδρος του Συνδέσμου Οικονομικής Ιστορίας. Εχει δημοσιεύσει πάνω από 40 βιβλία και εκατοντάδες μελέτες και άρθρα. Αυτή την περίοδο κυκλοφορεί το πιο πρόσφατο βιβλίο του, από τον εκδοτικό οίκο του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης, με τον τίτλο «Exorbitant Privilege: The Rise and Fall of the Dollar and the Future of the International Monetary System», το οποίο συγκαταλέχθηκε από τους «Financial Times» στη «μικρή λίστα» με τα καλύτερα βιβλία οικονομικών για το 2011.

http://www.enet.gr/?i=issue.el.home&date=18/12/2011&id=332817