Η ΕΕ έχει να επιλέξει μεταξύ κακού και ολέθριου

By Marftin Wolf

Μπορεί το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο να σώσει την ευρωζώνη; Όχι. Μπορεί, όμως, να βοηθήσει. Η διεθνής κοινότητα, της οποίας τα συμφέροντα αντιπροσωπεύει το ΔΝΤ, έχει αξιώσεις σε ό,τι θα συμβεί. Αυτό δίνει στο ΔΝΤ το δικαίωμα να δράσει. Το ερώτημα είναι πώς.

Η διεθνής κοινότητα έχει φτάσει σε ένα νέο και πιθανώς ακόμη πιο καταστροφικό επίπεδο ως προς τη χρηματοοικονομική κρίση που ανέκυψε στις ανεπτυγμένες οικονομίες το καλοκαίρι το 2007. Το επίκεντρό της είναι η ευρωζώνη.

Απρόθυμοι να επικεντρωθούν στον ασθενή που βρίσκεται μπροστά στα μάτια τους σε κρίσιμη κατάσταση, οι ηγέτες της ευρωζώνης σπατάλησαν τον χρόνο τους σχεδιάζοντας ασκήσεις επί χάρτου για ένα καθεστώς που θα εξασφαλίσει ότι δεν θα υπάρξει ανάλογο καρδιακό επεισόδιο στο μέλλον. Με άλλα λόγια, προσπάθησαν να μετατοπίσουν το πρόβλημα.

Κατά την άποψη πολλών αξιωματούχων εκτός ευρωζώνης, «απλώς δεν το πιάνουν». Τα μέλη της ευρωζώνης, και κυρίως η Γερμανία που είναι και ο πιο σημαντικός παίκτης, φαίνεται πως έχουν παραλύσει από την εγχώρια πολιτική. Αυτό δεν προκαλεί έκπληξη δεδομένου ότι η πολιτική παραμένει σε εγχώρια βάση. Αποδεικνύει, όμως, ότι το όλο εγχείρημα ήταν πρώιμο, αν όχι… μη εφαρμόσιμο.

Η τελευταία έκθεση του ΟΟΣΑ αποτυπώνει μία ζοφερή εικόνα. Ακόμη κι αν αποφύγουμε την καταστροφή, η οικονομία της ευρωζώνης θα μείνει στάσιμη τον επόμενο χρόνο. Ο ΟΟΣΑ όμως, επισημαίνει ότι «παραμένουν σοβαροί πτωτικοί κίνδυνοι». Επιπλέον «ένα μεγάλο αρνητικό γεγονός θα οδηγούσε πιθανότατα όλη την περιοχή του ΟΟΣΑ σε ύφεση, με σημαντική εξασθένιση για ΗΠΑ και Ιαπωνία και παρατεταμένη, βαθιά ύφεση στην ευρωζώνη». Ακόμη και οι αναπτυσσόμενες οικονομίες θα υποφέρουν.

Πόσο κακή μπορεί να γίνει η κατάσταση; Ο ΟΟΣΑ εξερευνά και ένα δυσμενές σενάριο, που ξεκινά από μία ανεξέλεγκτη κρατική χρεοκοπία στην ευρωζώνη. Σε τέτοιες περιπτώσεις, το αποτέλεσμα είναι απρόβλεπτο. Το πιθανότερο σενάριο όμως, είναι πως εάν υπάρξει χρεοκοπία μίας μεγάλης χώρας, τότε θα υπάρξει τεράστιο πλήγμα εμπιστοσύνης. 

Οι επιπτώσεις θα φανούν άμεσα τόσο σε άλλα κράτη όσο και σε χρηματοοικονομικούς οργανισμούς και αγορές. Άλλες χώρες μπορεί να επηρεστούν άμεσα από την ανάγκη στήριξης των τραπεζών τους. Και καθώς θα αποδυναμώνονται οι οικονομίες, θα υπάρχουν έντονες πιέσεις στη δημοσιονομική θέσης όλων των χωρών. Θα υπάρξει ένας φαύλος κύκλος που θα επηρεάζει την εμπιστοσύνη και την οικονομική δραστηριότητα με επιπτώσεις που θα ξεπεράσουν τα όρια της ευρωζώνης. 

Έξοδος από την ευρωζώνη δεν οδηγεί κατ’ ανάγκη σε κρατική χρεοκοπία. Δεν μπορεί όμως, και να αποκλειστεί αυτό το ενδεχόμενο. Ο ΟΟΣΑ, χρησιμοποιεί γλώσσα Αποκάλυψης: «Ο πολιτικός αντίκτυπος θα είναι δραματικός και οι πιέσεις για έξοδο από την ζώνη του ευρώ θα γίνουν έντονες… αυτή η αναταραχή στην Ευρώπη με τη μαζική καταστροφή πλούτου, τις χρεοκοπίες και την κατάρρευση της εμπιστοσύνης στην ευρωπαϊκή ολοκλήρωση και συνεργασία πιθανότατα θα οδηγήσουν σε βαθιά ύφεση τόσο τις χώρες που θα βγουν από την ευρωζώνη όσο και εκείνες που θα παραμείνουν και τη παγκόσμια οικονομία».

Τι πρέπει να γίνει λοιπόν; 

Κατ’ αρχήν πρέπει να υπάρξει μία αξιόπιστη δέσμευση για την ανακοπή της κρίσης, για τα κράτη, τις τράπεζες και τις αγορές. Μία πιθανότητα θα μπορούσε να είναι η χρηματοδότηση του rollover του δημόσιου χρέους και των ελλειμμάτων για Ιταλία, Ισπανία και Βέλγιογια το 2012 και το 2013. Το κόστος θα άγγιξε το 1 τρισ. ευρώ, αν και ακόμη και αυτά τα κεφάλαια μπορεί να αποδειχθούν ανεπαρκή για να σταματήσουν τη μετάδοση της κρίσης, δεδομένης της υπάρχουσας διασποράς. 

Οι πόροι που χρειάζονται θα μπορούσαν να προκύψουν από την μόχλευση του EFSF ή από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα ή και τους δύο θεσμούς. Το EFSF θα μπορούσε να αναλάβει τον κίνδυνο ζημιών και η ΕΚΤ θα μπορούσε να προσφέρει ρευστότητα. Μακροπρόθεσμα, ένα ευρωομόλογο, υπό προϋποθέσεις, θα μπορούσε να είναι η λύση. 

Κατά δεύτερον, η ευρωζώνη πρέπει να αποκτήσει πολιτική για την οικονομική ανάπτυξη και την προσαρμογή. Η οποία όμως, δεν μπορεί να αφορά αποκλειστικά την πλευρά της προσφοράς. Είναι σαφές ότι η ευρωζώνη υποφέρει από ανεπαρκή συνολική εγχώρια ζήτηση. Επιπλέον, οι πιο ευάλωτες χώρες δεν θα μπορέσουν να αναρρώσουν χωρίς ανάκτηση της ανταγωνιστικότητάς τους. Χωρίς αυτήν, θα είναι καταδικασμένες σε έναν φαύλο κύκλο δημοσιονομικής λιτότητας, αποδυνάμωσης της ζήτησης, υψηλότερης ανεργίας, φτωχών δημοσιονομικών εσόδων και τελικά, ακόμη μεγαλύτερη λιτότητα. 

Τα χρόνια προ της κρίσης, τα οικονομικά πλεονάσματα των νοικοκυριών της ευρωζώνης απορροφήθηκαν από τα ελλείμματα των επιχειρήσεων (εκτός χρηματοοικονομικού κλάδου) και, σε μικρότερο βαθμό, των κυβερνήσεων. Μετά την κρίση, τα ελλείμματα του επιχειρηματικού κλάδου εξαφανίστηκαν, αφήνοντας το βάρος για την στήριξη της ζήτησης στις κυβερνήσεις. Εάν το δημοσιονομικά ελλείμματα εξαφανιστούν, τότε τα νοικοκυριά και οι επιχειρήσεις θα πρέπει να δαπανούν περισσότερο. Οι κινήσεις της πολιτικής θα πρέπει να κινηθούν προς αυτή την κατεύθυνση. 

Τρίτον, η ευρωζώνη χρειάζεται και μακροπρόθεσμες μεταρρυθμίσεις που να απευθύνονται στις πραγματικές αδυναμίες. Σε αυτό το σημείο όμως, θα αποτύχουμε εάν η Γερμανία επιμείνει ότι το μόνο που έχει σημασία είναι η δημοσιονομική πειθαρχία. Η κρίση δεν προκλήθηκε από δημοσιονομική απειθαρχία. 

Η απειθαρχία του χρηματοοικονομικού κλάδου και του ευρύτερου ιδιωτικού τομέα, όπου περιλαμβάνονται και χρηματοπιστωτικά ιδρύματα σε χώρες του ευρωπαϊκού πυρήνα, έπαιξε σημαντικό ρόλο. Εάν η ευρωζώνη εισάγει μεταρρυθμίσεις για να λειτουργεί καλύτερα στο μέλλον, αντί να συνεχίσει να λειτουργεί ως μηχανή που παράγει χρηματοοικονομικές και κρατικές χρεοκοπίες στις πιο αδύναμες χώρες, τότε θα ανακάμψει και η εμπιστοσύνη. 

Τι ρόλο μπορεί να παίξει το ΔΝΤ; Όχι μεγάλο. Δεν έχει τα απαραίτητα πολεμοφόδια. Οι διαθέσιμοι πόροι του περιορίζονται στα 440 δισ. δολ. Βεβαίως μπορεί να αντλήσει και άλλα κεφάλαια από ενδιαφερόμενες χώρες. Δεν θα μπορέσει όμως, να καλύψει την απροθυμία των βασικών παικτών της ευρωζώνης να παράσχουν την απαιτούμενη στήριξη. 

Ακόμη και αν βρει τους πόρους, τα προγράμματα για τις μεμονωμένες χώρες αδιαμφισβήτητα θα αποτύχουν. Το μόνο πρόγραμμα που θα είχε νόημα, θα ήταν ένα συνολικό πρόγραμμα για την ευρωζώνη, καθώς τα προγράμματα για τις επιμέρους χώρες θα πρέπει να περιλαμβάνουν και μία εύλογη προοπτική υψηλότερης εγχώριας ζήτησης. 

Χωρίς αυτή την παράμετρο, δεν υπάρχουν μεγάλες πιθανότητες επιτυχίας του όποιου προγράμματος για την Ιταλία ή την Ισπανία. Η Ιρλανδία μπορεί να προσαρμοστεί καθώς είναι μία μικρή, ανοιχτή οικονομία μετατοπίζοντας την εμπορεύσιμη παραγωγή της όποτε χρειάζεται. Εάν όμως, προσπαθήσουν κάτι τέτοιο η Ιταλία και η Ισπανία, τότε θα εγκλωβιστούν σε μία δαπανηρή και απέλπιδα πολιτική ισχυροποίησης σε βάρος των γειτονικών τους χωρών. 

Η πολιτική αυτή είναι πολυδάπανη επειδή ο μόνος τρόπος είναι μέσω μείωσης μισθών και αύξησης της ανεργίας και απέλπιδα επειδή το ανταγωνιστικό πλεονέκτημα της Γερμανίας είναι πολύ ισχυρό. 

Πώς μπορεί λοιπόν να βοηθήσει το ΔΝΤ; 

Τώρα είναι η ώρα για την «αμείλικτη αλήθεια» όπως είχε πει και ο John Maynard Keynes. Η αλήθεια είναι πως η ευρωζώνη καλείται να επιλέξει μεταξύ κακών ή ολέθριων εναλλακτικών. Η κακή επιλογή είναι εκείνη της ριζοσπαστικής πολιτικής που θα προωθεί την προσαρμογή, ενώ παράλληλα θα αποτρέπεται ένα κύμα κρατικών χρεοκοπιών, χρηματοοικονομικών κρίσεων και αληθινής μεγάλης ύφεσης. Η ολέθρια εναλλακτική είναι μεγάλη ύφεση μαζί με διάσπαση του ευρωπαϊκού οικοδομήματος. Το ΔΝΤ θα πρέπει να μιλήσει εξ ονόματος των συμφερόντων της διεθνούς κοινότητας και να υπερασπιστεί τη λιγότερο οδυνηρή επιλογή. Η ευρωζώνη δεν μπορεί να λάβει από μόνη της αυτή την απόφαση.


Πηγή: FT via http://www.euro2day.gr