Ένταση στη Νοτιοανατολική Μεσόγειο - Η διένεξη Ισραήλ-Τουρκίας και ο άξονας Ισραήλ-Ελλάδας-Κύπρου ως αιτία της ρήξης

Του Γιώργου Τσίπρα

Το σημαντικό τρίγωνο της περιοχής ανατολικά μας δεν είναι το Ισραήλ-Τουρκία-Ελλάδα, αλλά το Ισραήλ-Τουρκία-Ιράν. Αυτές είναι οι τρεις πιο μεγάλες περιφερειακές δυνάμεις στην περιοχή, με την πρώτη και την τελευταία να βρίσκονται στους πόλους μιας ανταγωνιστικής σχέσης.

Με μια πρώτη ματιά, Ισραήλ και Τουρκία θα έπρεπε λογικά να βρίσκονται στην ίδια πλευρά. Άλλωστε, έτσι φαινόταν μέχρι τα μέσα της περασμένης δεκαετίας. Και, σε ένα βαθμό, βρίσκονται και σήμερα στην ίδια πλευρά.
Το Ισραήλ είναι χωροφύλακας των ΗΠΑ στην περιοχή, και η Τουρκία επίσης, αν και λιγότερο από ότι στο παρελθόν. Όμως, σε αντίθεση με το Ισραήλ, η Τουρκία έχει ταυτόχρονα πολύ περισσότερο και τη δική της γεωπολιτική ατζέντα. Οι στρατηγικές τους, παρά το γεγονός ότι είναι ενταγμένες στον ευρωατλαντικό άξονα, όχι μόνο δεν είναι παράλληλες μα αποκλίνουν όλο και περισσότερο. Το Ισραήλ είναι ο μεγάλος νταής της περιοχής, που χαράζει το μέλλον του στη με κάθε μέσο διατήρηση αυτής της υπερίσχυσής του, στρατιωτικής και πολιτικής, έναντι του γειτονικού αραβικού κόσμου και σε αντίθεση με τους Άραβες.
Η Τουρκία επιδιώκει να γίνει μια ισχυρότερη περιφερειακή δύναμη και, κατά ένα μέρος, ο δρόμος γι’ αυτό περνά από το «νεο-οθωμανισμό», δηλαδή μια Τουρκία ήπια δύναμη επιρροής στον αραβομουσουλμανικό κόσμο, στον οποίο έχει διεισδύσει σημαντικά στο οικονομικό πεδίο. Ταυτόχρονα, η αντιπαράθεση με ένα Ισραήλ κράτος-τραμπούκο, που καταπατά πολλαπλά το Διεθνές Δίκαιο και που κανείς άλλος (πλην Ιράν) δεν τολμά ή δεν θέλει να τα βάλει μαζί του, είναι ένας συντομότερος δρόμος περιφερειακής ανάδειξης της Τουρκίας -αλλά και του Ερντογάν- στις εσωτερικές αντιθέσεις με τους κεμαλιστές.
Οδηγεί αυτός ο δρόμος σε πιο ουσιώδη ρήξη της Τουρκίας με τις ΗΠΑ; Μέχρι σήμερα, δεν διαγράφεται μια τέτοια προοπτική. Βέβαια, το 2008, η Τουρκία αρνήθηκε τη διέλευση αμερικανικών πλοίων από τον Βόσπορο κατά τη διάρκεια του πολέμου στη Γεωργία, ενώ πέρσι καταψήφισε τις κυρώσεις εναντίον του Ιράν στο Συμβούλιο Ασφαλείας.
Ωστόσο, πρόσφατα οριστικοποιήθηκε η συμμετοχή της Τουρκίας στην αντιπυραυλική ασπίδα, η Τουρκία επιμένει να λαμβάνει υπόψη της κατά προτεραιότητα τις επιθυμίες των ΗΠΑ (και δευτερευόντως της Ρωσίας) στον ενεργειακό πόλεμο των αγωγών, που θα περνούν από τουρκικό έδαφος, παραμένει σημαίνον μέλος του ΝΑΤΟ κ.λπ.

Η αιτία της διαμάχης
Η ρήξη με το Ισραήλ είχε ως αφορμή και αφετηρία την αμερικανοτουρκική διένεξη για το κουρδικό ζήτημα με τον πόλεμο στο Ιράκ, όταν οι Ισραηλινοί άρχισαν να ενισχύουν του Κούρδους (οι οποίοι, μαζί με την Ινδία και πρόσφατα την Ελλάδα, αποτελούν τις κατεξοχήν φιλοϊσραηλινές οντότητες, πέρα από τον καθαυτό ευρωατλαντικό άξονα).
Η προσέγγιση του αραβικού κόσμου και του Ιράν, και ειδικότερα η προσέγγιση της Χαμάς στη Γάζα, ήταν η απάντηση της Τουρκίας, ενώ, το 2004, o Ερντογάν αποκάλεσε την πολιτική του Ισραήλ στη Γάζα «κρατική τρομοκρατία».
Η τωρινή διακοπή σχέσεων είναι, βέβαια, το κορύφωμα στην επιδείνωση των σχέσεών τους, ωστόσο το καπάκι για την Τουρκία, τον πρώην «πολυτιμότερο φίλο του Ισραήλ στο μουσουλμανικό κόσμο», κατά τους New York Times, τινάχτηκε όχι τόσο από την περσινή δολοφονική επίθεση στο Στόλο της Ελευθερίας, όσο από το διπλάρωμα της Κύπρου από το Τελ Αβίβ και τον υπό διαμόρφωση άξονα Ισραήλ-Κύπρου-Ελλάδας. Έτσι, η συμπεριφορά «κακομαθημένου παιδιού» του Ισραήλ, όπως τη χαρακτήρισε ο Ερντογάν, είναι ο ευκολότερος δημόσιος στόχος και κόκκινο πανί για την Άγκυρα, με επικοινωνιακά οφέλη τόσο εντός όσο κι εκτός Τουρκίας, χωρίς ωστόσο να είναι αυτό ακριβώς που ενοχλεί την Άγκυρα.
Όσο για το πού θα φτάσει η διένεξη αυτή, δεν είναι ο ασφαλέστερος τρόπος πρόβλεψης να βασίζεται κανείς στις απειλές της Τουρκίας. Αφού πρώτα κατήγγειλε την επέμβαση του ΝΑΤΟ στη Λιβύη, κατόπιν έλαβε κι αυτή μέρος. Έκανε -και δικαίως- μεγάλη φασαρία πέρσι για την ισραηλινή πειρατεία στο Στόλο της Ελευθερίας, αλλά φέτος οι παραινέσεις της Ουάσινγκτον για αποθάρρυνση επανάληψης του εγχειρήματος εισακούστηκαν (δεν έφτασε, βέβαια, η Άγκυρα στα αίσχη της Αθήνας). Εμφανίζεται φίλος ή και στρατηγικός εταίρος με Συρία, Ιράν και Ρωσία, αλλά οι φιλίες με τις ΗΠΑ παραμένουν πάνω απ’ όλα.