Europa delenda est

Υπάρχει αυτή η ιστορική φράση των Λατίνων που ακουγόταν στη ρωμαϊκή σύγκλητο σχεδόν κάθε μέρα, για τα περίπου 80 χρόνια που κράτησαν οι τρεις Καρχηδονιακοί πόλεμοι. Karthago delenda est. Η Καρχηδόνα πρέπει να καταστραφεί. Η πλήρης φράση, που αποδίδεται στον Σκιπίωνα τον Αφρικανό, είναι η εξής: et praeterea censeo Karthago delenda est. Την περιέλαβε και σε τραγούδι του ο Μούτσης, σε στίχους του Τριπολίτη. Υπάρχουν και παραλλαγές της, όπως αυτή που αποδίδεται στον Κάτωνα τον Πρεσβύτερο: Ceterum autem censeo, Carthaginem esse delendam. Έτσι έκλεινε κάθε ομιλία του στη Σύγκλητο αυτός ο απόγονος πληβείων που τελικά έγινε ύπατος και τιμητής κι έπεισε τους Ρωμαίους να κάνουν τον τρίτο καρχηδονιακό πόλεμο και να καταστρέψουν πραγματικά την Καρχηδόνα, το 146 π.Χ. Όλοι οι κάτοικοι της ακμάζουσας μέχρι τότε αφρικανικής πόλης σκοτώθηκαν ή πουλήθηκαν σαν σκλάβοι. 

Ποιο ήταν το κίνητρο των Ρωμαίων που επέλεξαν την ολοκληρωτική καταστροφή της Καρχηδόνας; Παρ’ ότι από τα σχολικά μας διαβάσματα μας έχει εντυπωθεί κυρίως η εκστρατεία του Αννίβα μέχρι τη Ρώμη, ήταν τελικά ο επεκτατισμός των Ρωμαίων η κινητήρια δύναμη των πολέμων. Όπως απέδειξε η εξέλιξη της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, προϋπόθεση της δημιουργίας της ήταν η εξόντωση κάθε άλλης δύναμης που θα μπορούσε να την ανταγωνιστεί στη Μεσόγειο. Και η Καρχηδόνα ήταν μια τέτοια δύναμη τον 3ο και τον 2ο π.Χ. αιώνα. Η οικονομική και αποικιακή της ορμή την μετέτρεψε και σε στρατιωτική υπερδύναμη, με καλοπληρωμένους μισθοφόρους ακόμη και από τις ρωμαϊκές επαρχίες. Ο Γκουστάβ Φλομπέρ, στην αριστουργηματική «Σαλαμπώ» του, περιγράφει αυτή την ακμή της Καρχηδόνας, λίγο μετά τον πρώτο πόλεμο με τους Ρωμαίους, με ιστορική ακρίβεια που εκπλήσσει ακόμη και σήμερα ιστορικούς και αρχαιολόγους οι οποίοι επιχειρούν να ανασυστήσουν την εξαφανισμένη από τον χάρτη μητρόπολη. 

Οι ιμπεριαλιστικοί ανταγωνισμοί, πολύ προ καπιταλισμού, αποτέλεσαν κινητήριες δυνάμεις της ιστορίας των αυτοκρατοριών που άκμασαν και παρήκμασαν στον ευρασιατικό χώρο. Και περιελάμβαναν όχι μόνο τις πολεμικές αναμετρήσεις, με ποταμούς αίματος να χαράσσουν τα σύνορα του κόσμου, αλλά και τους οικονομικούς, εμπορικούς και νομισματικούς ανταγωνισμούς που μπορεί να έπαιρναν τη μορφή της λεηλασίας ή του αφανισμού μιας πόλης μαζί με τους κατοίκους της, αλλά δεν είχαν άλλο στόχο από την κατάκτηση ή τη δημιουργία μιας νέας αγοράς. Ακόμη κι αν επρόκειτο για την αγορά δούλων. Για τη Ρώμη του 2ου π.Χ. αιώνα, λοιπόν, ο αφανισμός της Καρχηδόνας είχε τον χαρακτήρα αυτού που και σήμερα αποκαλούμε «δημιουργική καταστροφή». Μόνο που, όπως τότε και τώρα, άλλοι καρπώνονται τη δημιουργία και άλλοι υφίστανται την καταστροφή. 

Η καταστροφή που μας απειλεί σήμερα, εδώ και ενάμιση χρόνο, συμπυκνώνεται στην υπό απαγόρευση λέξη χρεοκοπία. Αλλά στην πραγματικότητα εξελίσσεται σε αποσύνθεση της ευρωζώνης, του πρώτου εγχειρήματος της ιστορίας για νομισματική ένωση χωρίς να έχει προηγηθεί – τουλάχιστον απροκάλυπτα- ιμπεριαλιστική, στρατιωτική κατάκτηση. Μοιάζει σαν να υπάρχουν κάποιοι, ως άλλοι Σκιπίωνες ή Κάτωνες, που έχουν κηρύξει πόλεμο στην ευρωζώνη. «Europa delenda est». Στις πολιτικές ηγεσίες της Ευρωζώνης επικρατεί ευρέως η ρητορική της έξωθεν απειλής, από αόρατους ή ορατούς εχθρούς – οι κερδοσκόποι, οι οίκοι, οι λύκοι…- που επιβουλεύονται το ευρώ, επιδιώκουν την καταβαράθρωση της ισοτιμίας του ή και τη διάλυση της ΟΝΕ. Φυσικά, οι δυνάμεις αυτές υπάρχουν και μπορεί πράγματι να επιδιώκουν να βγάλουν λεφτά από κάποιου είδους μερική ή ολική καταστροφή του ευρώ, όπως μέχρι πρότινος έβγαζαν λεφτά από την ύπαρξή του. Αλλά η ισχύς τους μάλλον υπερεκτιμάται. Και, κυρίως, αποκρύπτεται το γεγονός ότι αυτοί οι «εχθροί» του ευρώ δεν συγκροτούν ένα συνεκτικό αντίπαλο στρατόπεδο. Αντιθέτως, κατά κανόνα βρίσκονται εντός των τειχών. Οι οίκοι αξιολόγησης, για παράδειγμα, που δαιμονοποιούνται ως ο πολιορκητικός κριός του «εχθρού». Γνωρίζουμε για τον ένα τουλάχιστον, τη Fitch, ότι ανήκει στον γαλλικό πολυεθνικό όμιλο FIMALAC. Αλλά και οι άλλοι δυο που ελέγχονται από αμερικανικά κεφάλαια, έχουν ως καλούς πελάτες τους και τις ευρωπαϊκές τράπεζες. Αυτές που, με τον πιο επίσημο τρόπο, μέσω της διεθνούς ένωσής τους, της IIF, διαπραγματεύονται με την πολιτική ηγεσία της ευρωζώνης για το αν θα υπάρξει και πώς η περίφημη συμμετοχή των ιδιωτών στο νέο πακέτο «διάσωσης» της Ελλάδας. Τελικά, ποιος είναι ο εχθρός του ευρώ, όταν άμεσα ή έμμεσα χρήζεται σωτήρας του; 

Υπάρχει ωστόσο μια άλλη, δημοφιλέστερη - αν και όχι επίσημα υποστηριζόμενη- θεωρία συνωμοσίας που ανάγει τη σημερινή περιπέτεια της ΟΝΕ στον ευρω-αμερικανικό ανταγωνισμό. Εν ολίγοις, ο εχθρός του ευρώ είναι το δολάριο και η αμερικανική οικονομία που δεν αισθάνεται καθόλου καλά να μοιραστεί την παγκόσμια νομισματική της ηγεμονία με το κοινό νόμισμα ή με το κινεζικό γουάν. Η θεωρία αυτή εμφανίζει τον αμερικανικό καπιταλισμό να προσπαθεί να αντισταθμίσει την επιταχυνόμενη ιστορική του παρακμή με μια τακτική υπονόμευσης του ευρώ, ακόμη και με τη διάλυση της ΟΝΕ. Και, ναι μεν, ο νομισματικός ανταγωνισμός, όπως και κάθε άλλη μορφή οικονομικού ανταγωνισμού, βρίσκεται στο DNA του σύγχρονου καπιταλισμού, αλλά για να λειτουργήσει σαν μηχανισμός μεταφοράς υπεραξίας, απόσπασης πλούτου από τη μια χώρα στην άλλη απαιτεί τουλάχιστον δύο. Σαν το ταγκό. Στη δεκαετία του ευρώ η αμερικανική οικονομία άντλησε στην πραγματικότητα δυνάμεις ακριβώς από την ύπαρξή του, μετατρέποντας σε ανταγωνιστικό πλεονέκτημα για τις χειμαζόμενες αμερικανικές εξαγωγές την υποτίμηση του δολαρίου. Κι αυτό θα ήταν δύσκολο, αν όχι αδύνατο, χωρίς το ευρώ, έστω κι αν αποτελεί κατά το 70% τουλάχιστον το alter ego του γερμανικού μάρκου και κατά 30% του φράγκου και μερικών ακόμη εθνικών νομισμάτων του προηγούμενου αιώνα. Αυτό, βεβαίως, δεν αποκλείει διόλου την ύπαρξη κερδοσκοπικών θυλάκων στις ΗΠΑ που μπορεί να στοιχηματίζουν στην κατάρρευση του ευρώ. 

Επομένως, κάπου αλλού πρέπει να αναζητηθεί το σπέρμα της καταστροφής, κάπου άλλού πρέπει να ψάξουμε τον Κάτωνα ή τον Σκιπίωνα. Στην πραγματικότητα κανένας δεν επιβουλεύεται την Ευρώπη περισσότερο από τον ίδιο της τον εαυτό- αν υποθέσουμε ότι την Ευρώπη την εκπροσωπούν οι άνθρωποι που έχουν κατσικωθεί στις καρέκλες της κοινοτικής εξουσίας, στις Βρυξέλες, στη Φρανκφούρτη και στις άλλες ευρωπαϊκές πρωτεύουσες. Η ευρωζώνη έχει μέσα της το σπέρμα της αυτοκαταστροφής για δυο λόγους: Πρώτον, γιατί θεμελιώθηκε πάνω στα μονεταριστικά και νεοφιλελεύθερα δόγματα της πρωτοκαθεδρίας των αγορών. Είναι μια λεόντειος εταιρεία κανιβαλικά ανταγωνιζόμενων αγορών, στο πλαίσιο της οποίας τα μερίδια των ισχνότερων αργά ή γρήγορα θα εξαφανίζονταν. Δεύτερον, γιατί η ευρωζώνη όπως και η Ε.Ε. διαμορφώθηκαν στο πλαίσιο που τους όρισε η θεσμικά αναγνωρισμένη ηγεμονία του χρηματοπιστωτικού συστήματος, θεμελιώδες χαρακτηριστικό άλλωστε και του αγγλοσαξονικού καπιταλισμού. Αυτό που ορίζεται σήμερα ως συστημική κρίση της ευρωζώνης – κατά τη διατύπωση του ίδιου του ωχρού προέδρου της Ε.Ε. Χερμάν βαν Ρομπάι- είναι το μοιραίο αποτέλεσμα της θανάσιμης διαπλοκής της με τη «Διεθνή» της τοκογλυφίας. Κι αν το σύμπτωμά της – τόσο στην Ευρώπη, όσο και στις ΗΠΑ και σε όλες σχεδόν τις μεγάλες καπιταλιστικές οικονομίες- είναι η κρίση κρατικού χρέους, η αφορμή της πρέπει να αναζητηθεί στον ταξικό ζήλο με τον οποίο οι πολιτικές ηγεσίες κρατικοποίησαν τα τραπεζικά χρέη που γέννησε η κρίση του 2007-2008. Και η αιτία της; Η αιτία της υπερβαίνει την εθελοδουλία των πολιτικών ηγεσιών στον τραπεζικο Μολώχ, υπερβαίνει και την τυχοδιωκτική «ελευθερία βούλησης» των ίδιων των τραπεζιτών. Ανάγεται πιθανότατα στην (αυτό)καταστροφική φύση ενός οικονομικού συστήματος που φτάνει στα όρια του ιστορικού του ρόλου. Έστω κι αν τα ιστορικά υποκείμενα- οι κοινωνίες τελικά- δεν έχουν βρει με τι θα το αντικαταστήσουν. 

Europa delenda est, λοιπόν; Η ίδια η Ευρώπη- για την ακρίβεια, αυτοί που υποτίθεται πως την εκπροσωπούν- έχει μια ιδιόμορφη απάντηση στο ερώτημα. Επιχειρεί ν’ αποτρέψει την καταστροφή της με τα μέσα που εξ ορισμού την καταστρέφουν. Πρώτα, με μια σχεδόν μεταφυσική προσκόλληση στη χρηματοπιστωτική δικτατορία και την αποτροπή ακόμη και της ελάχιστης φθοράς της. Κι έπειτα με μια καταστροφική εμμονή στις πολιτικές λιτότητας, που από καταστάσεις εκτάκτου ανάγκης γίνονται αποκλειστικός όρος ύπαρξής της. Εύλογα προκύπτει το επόμενο ερώτημα: αν είναι να καταστραφούν οι κοινωνίες, και τελικά οι Ευρωπαίοι για να διασωθεί η ευρωζώνη, μήπως είναι καλύτερα να διαλυθεί ησύχως; Europa dissolvenda est…


http://kibi-blog.blogspot.com