Ο Πολιτισμός της Κατανάλωσης θα Τελειώσει με Τραγικό Τρόπο

Της ΒΙΚΗΣ ΤΣΙΩΡΟΥ






«Στην ταινία «Ονειρα» του Ακίρα Κουροσάβα, που προβλήθηκε το 1990, παρακολουθούσαμε μια έκρηξη όλων μαζί των πυρηνικών σταθμών της Ιαπωνίας, την ίδια στιγμή που οι άνθρωποι συνέχιζαν τη ζωή τους, αν και ήταν ήδη καταδικασμένοι. 


Ο αόρατος θάνατος είχε ήδη αρχίσει να εισδύει στο αίμα, στο σώμα τους. Αυτή η ταινία-προφητεία μάς έδειχνε το υψηλό κόστος που καταβάλλουμε για την πρόοδο, για έναν πολιτισμό που στόχος του είναι η παροχή ανέσεων στους ανθρώπους», λέει η Σβετλάνα Αλεξίεβιτς, μια σημαντική Ουκρανή συγγραφέας βιβλίων μαρτυριών, σε συνέντευξή της στην εφημερίδα «Λιμπερασιόν».
«Ανθρώπινη αδυναμία»

«Η προηγμένη τεχνολογία βρίσκεται στην υπηρεσία της ανθρώπινης αδυναμίας. Ωστόσο ο πολιτισμός της κατανάλωσης δεν μπορεί να διαρκέσει αιώνια, θα τελειώσει με τραγικό τρόπο. Ηταν ενδιαφέρον, σχεδόν μυστικιστικό, αυτό που παρατηρήθηκε την ίδια μέρα της τραγωδίας στην Ιαπωνία: άνθρωποι έκαναν ουρές όλη τη νύχτα για να αγοράσουν ένα νέο gadget της Apple. Και την ίδια ώρα διαδραματιζόταν αυτό το φοβερό συμβάν. Η συμπεριφορά αυτή μας κάνει να συνειδητοποιήσουμε πως το παλαιό σύστημα αξιών δεν λειτουργεί πια. Βρισκόμαστε σε μια αυτοκαταστροφική πορεία. Αυτόματα μου ήρθαν στα μάτια εικόνες από το Τσερνομπίλ: όλα κατεστραμμένα, το μόνο που είχε απομείνει ήταν η φύση, τα χόρτα, τα δέντρα».
Είχατε διερωτηθεί στο παρελθόν για το αν οι άνθρωποι που μένουν μέχρι την τελευταία στιγμή στις κατεστραμμένες πυρηνικές μονάδες είναι ήρωες ή άνθρωποι με αυτοκτονικές τάσεις. Ποια είναι η γνώμη σας για τη στάση των Ιαπώνων σε αυτό το θέμα;

«Και σε αυτό το σημείο βλέπω πολλές ομοιότητες με όσα συνέβησαν σε εμάς. Η ιαπωνική κουλτούρα βασίζεται και αυτή στη συλλογικότητα. Το άτομο από μόνο του δεν υπάρχει, παρά μόνο ως μέρος ενός συνόλου. Ο Β' Παγκόσμιος Πόλεμος είναι παρελθόν, αλλά είχα την εντύπωση, στη διάρκεια των επισκέψεών μου στην Ιαπωνία, πως αν προέκυπτε κάποια ανάγκη, ο καθένας θα ξεχνούσε τον εαυτό του και θα ήταν έτοιμος να πεθάνει για το καλό όλης της κοινωνίας.

»Οπως ακριβώς και οι Ρώσοι. Ημουν παρούσα στον σταθμό του Τσερνομπίλ, όταν κατασκευαζόταν ο αντιδραστήρας του. Συζητούσαμε με σχεδόν κυνικό τρόπο: αυτή η επιχείρηση θα μπορούσε να κοστίσει τόσες ανθρώπινες ζωές, κάποια άλλη άλλες τόσες. Ηταν ένας υπολογισμός εντελώς επαγγελματικός».
Εχουμε πάρει μαθήματα από το Τσερνομπίλ;

«Είχα πάει στο νησί Χοκάιντο της Ιαπωνίας, στον πυρηνικό σταθμό Tomari. Τον είχα πρωτοαντικρίσει από το παράθυρο του ξενοδοχείου που έμενα. Είχα μια φανταστική θέα: έναν φουτουριστικό τόπο, δίπλα στον ωκεανό. Συνάντησα εργαζομένους στον πυρηνικό σταθμό που μου ζήτησαν να τους αφηγηθώ τι συνέβη στο Τσερνομπίλ. Οσο τους μιλούσα, χαμογελούσαν ευγενικά και έδειχναν να συμπάσχουν. Στο τέλος είπαν: "Βεβαίως είναι τραγικά όλα αυτά που συνέβησαν στους ανθρώπους, αλλά το δυστύχημα έγινε λόγω του απολυταρχικού καθεστώτος που είχατε. Εδώ, σε εμάς, δεν πρόκειται να συμβεί ποτέ. Ο πυρηνικός σταθμός μας είναι εξαιρετικά ασφαλής, υποδειγματικός"».

Μπροστά σε αυτή την αλαζονεία για την τεχνολογία τους και την υπεροχή της πάνω στη φύση, κατάλαβα πως η ανθρωπότητα δεν είχε διδαχτεί τίποτε από το Τσερνομπίλ».
Γιατί;

«Είπαν πως το δυστύχημα συνέβη λόγω της χαλαρότητας των Ρώσων, λόγω της σοβιετικής νοοτροπίας, του ολιγαρχισμού. Οι Ρώσοι έκλεβαν τα πάντα, έκαναν κακοτεχνίες.... αλλά να που το δεύτερο μεγάλο πυρηνικό ατύχημα συνέβη στην πιο αναπτυγμένη τεχνολογικά χώρα, στους πιο ασφαλείς πυρηνικούς σταθμούς. Δεν πρόκειται για μια τραγωδία μόνο για την Ιαπωνία, αλλά για ολόκληρο τον κόσμο. Εχουμε φτάσει πια σε ένα όριο που δεν μπορούμε να κατηγορήσουμε κανέναν, ούτε το σοβιετικό καθεστώς ούτε την ολιγαρχία.

»Ο άνθρωπος οφείλει να αναγνωρίσει τον πεπερασμένο χαρακτήρα των δυνατοτήτων του. Η φύση είναι πιο ισχυρή και αρχίζει να εκδικείται μέσα από έναν άνισο αγώνα. Τα ίδια σχόλια άκουσα στην Γκρενόμπλ σε μια συνάντηση με Γάλλους επιστήμονες ειδικευμένους σε θέματα πυρηνικής ασφάλειας. "Είναι απίθανο να συμβεί κάποιο ατύχημα σε εμάς. Σ' εσάς όλα είναι μπάχαλο...".

Πριν από την έκρηξη στο Τσερνομπίλ, ο ακαδημαϊκός Ανατόλι Αλεξαντρόφ είχε δηλώσει πως οι σοβιετικοί πυρηνικοί σταθμοί ήταν τόσο ασφαλείς, ώστε μπορούσαμε να τους κατασκευάσουμε ακόμη και στην Κόκκινη Πλατεία. Είναι καταπληκτικό το πώς αυτή η αλαζονεία των πυρηνικών επιστημόνων έχει κυριαρχήσει για τόσο μεγάλο χρονικό διάστημα».
Για το Τσερνομπίλ δεν είχαμε τότε άμεση πληροφόρηση, όπως για το ατύχημα, σήμερα, στη Φουκουσίμα. Ποια είναι η σημασία αυτής της διαφοράς;

«Ιάπωνες φίλοι μου μού γράφουν πως έχουν την αίσθηση ότι δεν τους λένε όλοι την αλήθεια. Η κυβέρνηση φοβάται τον πανικό που θα ξεσπάσει. Το πρόβλημα είναι περισσότερο η απόγνωση παρά η απόκρυψη. Ο Γκορμπατσόφ τότε δεν καταλάβαινε τι συνέβαινε. Συγκέντρωσε τους μεγαλύτερους πυρηνικούς επιστήμονες και τους έστειλε στο Τσερνομπίλ. Περιφέρονταν με κοντομάνικα, ακάλυπτοι. Οι πρώτοι πυροσβέστες έφτασαν και αυτοί απροετοίμαστοι και πέθαναν από τις πρώτες ημέρες. Στη Σοβιετική Ενωση έπρεπε να θυσιάζεις τη ζωή σου για την πατρίδα. Χωρίς τα απολυταρχικά καθεστώτα η καταστροφή του Τσερνομπίλ θα είχε κατακλύσει την Ευρώπη. Δεν θα υπήρχαν αυτές οι μεγάλες στρατιές ανθρώπων, πραγματικός στρατός, για να κατασβέσουν τον αντιδραστήρα. Στον μετα-σοβιετικό χώρο η Ουκρανία, διαχωρισμένη πλέον από τη Λευκορωσία και τη Ρωσία, δεν θα τα κατάφερνε. Και αυτοί οι άνθρωποι, τόσο πρόθυμοι να επέμβουν, δεν υπάρχουν πια. Ο άνθρωπος έχει πλέον προσδώσει αξία στη ζωή του.

»Στην ταινία του Κουροσάβα κανείς δεν αντιλαμβάνεται τίποτε. Μόνο κάποιοι επιστήμονες πυρηνικής ενέργειας γνωρίζουν την αλήθεια. Ενας από αυτούς είναι τόσο απελπισμένος που παίρνει τον χαρτοφύλακά του και πηγαίνει προς το ωκεανό με σκοπό να αυτοκτονήσει. Αντιλαμβάνεται πως ο χαρτοφύλακάς του δεν έχει σχέδια για το μέλλον, αλλά παλαιά χειρόγραφα για την καταστροφή του κόσμου. Το τσουνάμι στην Ιαπωνία μετασχημάτισε την πρόοδο σε νεκροταφείο».


Ποιά είναι η Σβετλάνα Αλεξίεβιτς

Το 1993 εκδίδει το βιβλίο «Γοητευμένοι από το θάνατο», με θέμα τις αυτοκτονίες που σημειώθηκαν στην πρώην ΕΣΣΔ μετά την πτώση του κομμουνισμού, ενώ το 1996 κυκλοφόρησε το βιβλίο της «Τσερνομπίλ-Ενα χρονικό του μέλλοντος» (μεταφρασμένο στα ελληνικά από τις εκδόσεις «Περίπλους»), που περιλαμβάνει μαρτυρίες για το πυρηνικό ατύχημα του 1986.

Μαρτυρίες που συνέλεξε περιπλανώμενη επί δύο χρόνια στην Απαγορευμένη Ζώνη, βάζοντας σε κίνδυνο την υγεία και τη ζωή της. Τα βιβλία της κυκλοφορούν μεταφρασμένα σε δεκάδες χώρες, όχι όμως και στην πατρίδα της, όπου η ίδια είναι στιγματισμένη ως αντικαθεστωτική. Από τον Οκτώβριο του 2000 ζει κάποιες περιόδους στην Ποντεντέρα, πόλη-άσυλο λογοτεχνών στην Τοσκάνη.

Τα περισσότερα βιβλία της έχουν διασκευαστεί για το θέατρο, τον κινηματογράφο ή την τηλεόραση ενώ η ίδια τιμήθηκε για τα έργα της με πλήθος διεθνών διακρίσεων.

radar