Από τη σκύλλα στη χάρυβδη

του Δ.Κ.

Είναι, νομίζω, περισσότερο από προφανές ότι η επίθεση των μεγάλων δυνάμεων στη Λιβύη σχετίζεται με την προσπάθειά τους να ελέγξουν το πετρέλαιο. Θα μπορούσε βέβαια να αναρωτηθεί κανείς; Μα αφού, τα τελευταία χρόνια, μετά τη στροφή του Καντάφι και την αγαστή συνεργασία του με όλους τους σημερινούς αντιπάλους του, είχαν πρόσβαση στο πετρέλαιο… Ποιοι ήταν οι παράγοντες που οδήγησαν σε αυτή τη σύγκρουση; Γιατί στην περίπτωση του Καντάφι οι δυτικοί δεν ακολουθούν την πολιτική γραμμή που ακολουθούν στο Μπαχρέιν, δηλαδή εκείνη της σιωπής και της συνενοχής στην καταστολή της λαϊκής διαμαρτυρίας;

Η ιστορία της Λιβυκής επανάστασης

Για να απαντηθεί το ερώτημα αυτό πρέπει να θυμηθεί κανείς τη νεότερη ιστορία της Λιβύης και του καθεστώτος της. Ο Καντάφι, σε ηλικία 27 ετών, νέος τότε αξιωματικός του στρατού και εμπνεόμενος από το παράδειγμα του Νάσερ, είχε ήδη δημιουργήσει το Μυστικό Ενωτικό Κίνημα Ελεύθερων Αξιωματικών. Επικεφαλής του ανέτρεψε το 1969 με πραξικόπημα το βασιλιά και, μαζί του, την αποικιοκρατική ουσιαστικά κυριαρχία των μεγάλων δυνάμεων της Δύσης.

Το καθεστώς που εγκαθιδρύθηκε τότε προέβη σε μερικές αξιοσημείωτες καινοτομίες: 1. Εθνικοποίησε το πετρέλαιο το οποίο λυμαίνονταν μέχρι εκείνη τη στιγμή οι πολυεθνικές. Μια από αυτές ήταν η γνωστή σε όλους ΒΡ η οποία απομακρύνθηκε από τη Λιβύη το 1971. 2. Το καθεστώς απομάκρυνε τόσο τα βρετανικά στρατεύματα που έδρευαν στη χώρα όσο και τη μεγάλη αεροπορική βάση των ΗΠΑ την οποία διατηρούσαν έξω από την Τρίπολη. 3. Προέβη σε αγροτική μεταρρύθμιση δίνοντας γη στους αγρότες. 4. Με τα έσοδα του πετρελαίου ακολούθησε μια κοινωνική πολιτική η οποία ανύψωσε το βιοτικό επίπεδο του λαού σε επίπεδο αξιοσημείωτο για τα αραβικά δεδομένα. 5. Δεν επέτρεψε ούτε και στοιχειωδώς την ανάπτυξη εργατικού κινήματος και εργατικών συνδικαλιστικών και πολιτικών οργανώσεων μέσα από ένα πλέγμα απαγορεύσεων, καταστολής αλλά και ιδεολογικής χειραγώγησης και ενσωμάτωσης των εργαζομένων.

Η πολιτική αυτή καταγράφηκε στη Συνταγματική Διακήρυξη του 1969, ένα κείμενο πολιτικών διακηρύξεων που δεν έτυχε ουσιαστικής εφαρμογής. Στο άρθρο 6 αναφερόταν ότι «στόχος του κράτους είναι η πραγματοποίηση του σοσιαλισμού μέσω της κοινωνικής δικαιοσύνης που απαγορεύει κάθε εκμετάλλευση». Επρόκειτο βέβαια για ένα ιδιόμορφο «σοσιαλισμό». Παρότι οι μεγάλες επιχειρήσεις ελέγχονταν από το κράτος, η μεγάλη επιχειρηματική δραστηριότητα δεν συναντούσε ιδιαίτερα εμπόδια. Το άρθρο 9 της Συνταγματικής Διακήρυξης αναφερόταν στην ανάγκη συνεργασίας δημόσιου και ιδιωτικού τομέα της οικονομίας.

Το βασικότερο όμως ήταν ότι ο ίδιος ο λαός δεν είχε παρά εικονική συμμετοχή στη συγκρότηση της κρατικής εξουσίας και στη διεύθυνση των κρατικών υποθέσεων. Μια άρχουσα κρατική ελίτ διαχειριζόταν στο όνομα του λαού τον κοινωνικό πλούτο. Από εκεί μέχρι την ιδιοποίησή του η απόσταση ήταν μικρή, όπως απέδειξε εξάλλου η ιστορική πορεία των πρώην σοσιαλιστικών κρατών της ανατολικής Ευρώπης.

Σε αυτό πρέπει να συνυπολογιστεί η επιβίωση, με πρωτοβουλία του καθεστώτος, μιας σειράς φεουδαρχικών κατάλοιπων, όπως η ισχύς των διαφόρων φυλών, ο περιορισμένος αλλά υπαρκτός ρόλος του Ισλάμ. Το τελευταίο ήταν βέβαια υπό τον έλεγχο της πολιτικής εξουσίας η οποία ωστόσο με το άρθρο 2 της Συνταγματικής Διακήρυξης όριζε ότι το «Ισλάμ είναι η επίσημη θρησκεία».

Τελικά ένα από τα βασικά χαρακτηριστικά του καθεστώς πριν το 1990 ήταν η έμφαση στη διαφύλαξη της εθνικής κυριαρχίας. Το άρθρο 7 της προαναφερθείσας Συνταγματικής Διακήρυξης όριζε ότι «το κράτος προσπαθεί να απελευθερώσει την εθνική οικονομία από την εξάρτηση και την ξένη επιρροή». Αυτό και μόνο ήταν βέβαια αρκετό ώστε η Λιβύη να αποτελεί εχθρό των πολυεθνικών και να υποστεί επανειλημμένα, το εμπάργκο της Δύσης αλλά και τους πειρατικούς βομβαρδισμούς από τις ΗΠΑ τη δεκαετία του 1980.

Η στροφή

Η δεκαετία του 1990 και η αλλαγή του διεθνούς συσχετισμού των δυνάμεων οδήγησαν σε σταδιακή στροφή το καθεστώς. Η αντιπαράθεσή του με τις δυτικές μεγάλες δυνάμεις έδωσε βαθμιαία τη θέση της στη συνεννόηση και στη συναλλαγή. Το πετρέλαιο και οι άλλες μεγάλες επιχειρήσεις της Λιβύης άνοιξαν στον ιδιωτικό τομέα, ιδίως στις ξένες πολυεθνικές οι οποίες εγκαταστάθηκαν στη Λιβύη μετά από 30 περίπου χρόνια. Ακολουθήθηκαν κατά βάση από την κυβέρνηση Καντάφι οι υποδείξεις του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου.

Οι λόγοι της δυσαρέσκειας

Αν όμως όλοι ήταν ευχαριστημένοι, τότε τι οδήγησε στην επέμβαση των δυνάμεων της ΕΕ και του ΝΑΤΟ;  Τι προκάλεσε τη μεταβολή της στάσης τους; Πρώτο, το άνοιγμα της οικονομίας της Λιβύης στις πολυεθνικές δεν έγινε με όρους αποικιοκρατικούς. Η οικονομική και πολιτική ελίτ της χώρας υπό τον Καντάφι φρόντισε να διατηρήσει μια ισχυρή θέση σε αυτή τη συμμαχία. Κρατούσε πάντοτε, σε τελική ανάλυση, τα κλειδιά του πετρελαίου.

Δεύτερο, η άμεση εκμετάλλευση είναι κατά κανόνα προτιμότερη από την έμμεση. Ο δουλικά υποταχτικός είναι πάντα προτιμότερος από τον απλό υποταχτικό. Έτσι, οι δυτικές δυνάμεις αναζητούσαν την ευκαιρία να παραμερίσουν το καθεστώς Καντάφι και στη θέση του να ορίσουν μια νέα ηγεσία που θα είναι περισσότερο προσαρμόσιμη στις απαιτήσεις τους, που δεν διαπραγματεύεται μαζί τους αλλά θα υπακούει χωρίς δισταγμούς και ταλαντεύσεις, ει δυνατόν.

Τρίτο, η παγκόσμια οικονομική κρίση του καπιταλιστικού συστήματος όξυνε την ανάγκη των πολυεθνικών για αμεσότερη και εντατικότερη εκμετάλλευση των πλουτοπαραγωγικών πηγών της Λιβύης. Σήμερα, περισσότερο από ποτέ άλλοτε, η ανάγκη αυτή έγινε πιεστικά αφόρητη.

Τέταρτο, η οικονομική κρίση ενέτεινε την αντιπαράθεση των ιμπεριαλιστικών δυνάμεων και των πολυεθνικών για τον έλεγχο των αγορών και των πλουτοπαραγωγικών πηγών. Η κατανομή της πίτας του λιβυκού πετρελαίου πρέπει να προσαρμοστεί στο νέο συσχετισμό οικονομικής, πολιτικής και στρατιωτικής δύναμης. Έτσι, τις τελευταίες μέρες γίναμε μάρτυρες μιας πρωτοφανούς αντιπαράθεσης εντός και εκτός ΝΑΤΟ και ΕΕ. ΗΠΑ, Γαλλία, Βρετανία, Γερμανία, Ρωσία, από κοντά και οι πιο μικροί παίχτες όπως η Τουρκία, διαγκωνίζονται μεταξύ τους. Στο παγκόσμιο οικονομικό σύστημα, ειδικά σε περίοδο κρίσης, δεν αρκεί να ελέγχει κανείς μια αγορά. Πρέπει να την κατέχει απόλυτα για να μπορεί, όποτε χρειαστεί, να την στερήσει από τους ανταγωνιστές του.

Πέμπτο, η οικονομική κρίση έδωσε και το πρόσχημα καθώς οδήγησε στην εκδήλωση της δυσαρέσκειας των αραβικών λαών, μαζί και της Λιβύης, έναντι των πολιτικών φτώχειας και καταπίεσης που ακολουθούνται από τις κυβερνήσεις.

Μόλις δόθηκε η ευκαιρία, οι ιμπεριαλιστικές δυνάμεις την άρπαξαν. Διαμόρφωσαν μάλιστα τις καλύτερες προϋποθέσεις. Άφησαν την αντιπολίτευση να ηττηθεί αφού ήταν θέμα ημερών, αν όχι ωρών, η πτώση της Βεγγάζης. Έτσι, η τελευταία, ενώ αρχικά αρνούνταν κάθε ξένη επέμβαση, βρέθηκε να την εκλιπαρεί, ιδίως μάλιστα από τότε που επικεφαλής της φέρεται να τέθηκε ο πρώην υπουργός Δικαιοσύνης του Καντάφι. Καλή αρχή για business…

Όσο για το λαό της Λιβύης; Χωρίς επαναστατική οργάνωση και πολιτικό σχέδιο κοινωνικής απελευθέρωσης, τουλάχιστο με βάση όσα γνωρίζουμε, είναι προς το παρόν καταδικασμένος να βρίσκεται ανάμεσα στη Σκύλλα και στη Χάρυβδη. Να μην λησμονεί κανείς όμως ότι, έστω και με τέτοιο οδυνηρό τρόπο, συσσωρεύει πολύτιμη πείρα για το μέλλον.

ΑΠΟ ΤΟ Inprecor