Στην Ιταλία κυβερνά ένας σύγχρονος Νέρων

TIMOTHY GARTON ASH


Ο Πάπας Πίος Β΄, ο Ποντίφικας που από τον 15ο κιόλας αιώνα ξεκίνησε πρώτος απ΄ όλους μια κουβέντα περί «Ευρώπης», είχε γράψει μια επιστολή στον σουλτάνο Μωάμεθ Β΄, τον «Πορθητή» της Κωνσταντινούπολης, απαριθμώντας του τις κραταιές δυνάμεις της Γηραιάς Ηπείρου: «Η Ισπανία είναι σταθερή, η Γαλλία πολεμοχαρής, η Γερμανία πολυπληθής, η Βρετανία ισχυρή, η Πολωνία τολμηρή, η Ουγγαρία δραστήρια και η Ιταλία είναι πλούσια, πνευματώδης και με εμπειρία στην τέχνη του πολέμου». Σήμερα δεν μπορεί κανείς να διανοηθεί την Ευρώπη δίχως τα έθνη της. Αν κάποιος βλέπει την Ευρωπαϊκή Ενωση απλώς ως έναν θεσμό που εδρεύει στις Βρυξέλλες, είναι σαν να περιγράφει ένα πανέμορφο σπίτι απλώς απαριθμώντας τα υδραυλικά και ηλεκτρικά του συστήματα και τις σωληνώσεις. Η Ευρώπη είναι κάτι πολύ μεγαλύτερο και σπουδαιότερο από το απλό άθροισμα των κρατών που την απαρτίζουν: χωρίς αυτά, δε, είναι ένα τίποτε.
Ας αναλογιστούμε τη χώρα του Πάπα Πίου, την Ιταλία, λίγες ημέρες πριν από τον εορτασμό των 150 χρόνων από την ενοποίησή της στις 17 Μαρτίου 1861. Η Ιταλία είναι η απόλυτη ευρωπαϊκή χώρα: σε κανένα άλλο κράτος της ηπείρου δεν μπορεί κανείς να βρει τόσο κοντά μεταξύ τους στρώματα ευρωπαϊκής ιστορίας. Ξεκινώντας από τη Ρώμη, το μέρος όπου δολοφονήθηκε ο Ιούλιος Καίσαρ, και φθάνοντας ως τον Σίλβιο Μπερλουσκόνι, ιδού οκτώ πράγματα που η σημερινή Ιταλία μάς αποκαλύπτει για την Ευρώπη τού σήμερα.
1. Οπως και η Ιταλία, έτσι και η σημερινή Ευρώπη δεν ξέρει καν τι είδους ιστορία θέλει να μας εξιστορήσει. Σε μια πρόσφατη δεξίωση όπου παρευρέθηκα στην ιταλική πρεσβεία στο Λονδίνο, η βραδιά ήταν αφιερωμένη εξ ολοκλήρου σε δύο θέματα:
στις γυναίκες και στην αγάπη. Ενας αρκετά περίεργος τρόπος ώστε μια χώρα να «συστηθεί» στο ευρωπαϊκό της κοινό.
2. Αντί μιας ιστορίας, τόσο η Ευρώπη όσο και η Ιταλία προτιμούν να παρουσιάζουν έναν τρόπο ζωής που στηρίζεται στο φαγητό, στο κρασί, στη μόδα, στον ήλιο, γενικά στην «ντόλτσε βίτα», την ιταλιστί «καλή ζωή». Το ζήτημα όμως είναι ότι αυτού του είδους το lifestyle είναι αδύνατο να ακολουθηθεί χωρίς γενναίες οικονομικές και κοινωνικές μεταρρυθμίσεις, που να χωράνε ακόμη και τους μουσουλμανικούς πληθυσμούς της Ευρώπης.
3. Ο Σίλβιο Μπερλουσκόνι αποτελεί ίσως την πλέον πανευρωπαϊκή πολιτική φιγούρα της εποχής μας, έναν άνθρωπο τη ζωή και τις δραστηριότητες του οποίου γνωρίζουν όλοι, εντός και εκτός Γηραιάς Ηπείρου. Δυστυχώς, όλοι αυτοί θεωρούν τη φυσιογνωμία του λάγνα και ακόλαστη, ως και ενοχλητική.
4. Ο μπερλουσκονισμός στην Ιταλία μπορεί να μην έχει τα χαρακτηριστικά ενός φασιστικού καθεστώτος, όμως σίγουρα απέχει πόρρω από μια ευνομούμενη, φιλελεύθερη δημοκρατία ευρωπαϊκού τύπου. Και η Ιταλία δεν είναι μόνη της σε αυτό το «κατόρθωμα»: την ακολουθεί κατά πόδας η Ουγγαρία του Βίκτορ Ορμπαν.
5. Ακολουθώντας το «αξίωμα» που λέει ότι μια χώρα που θέλει να εισαχθεί στην ΕΕ θα πρέπει να επιδείξει «δημοκρατικό» χαρακτήρα τα ένα-δύο χρόνια πριν από την επίσημη ένταξή της, νομίζω πως η σημερινή Ιταλία δεν θα είχε καμία απολύτως τύχη να γίνει μέλος της ΕΕ.
6. Δεν θα πρέπει να συγκρίνουμε την κυβέρνηση μιας χώρας με τους κατοίκους που την απαρτίζουν: το λέω αυτό με δεδομένο ότι τον Μπερλουσκόνι τον ψήφισαν άνθρωποι μορφωμένοι, καλλιεργημένοι και μοντέρνοι. Από την άλλη πλευρά, η ίδια χώρα που μας έδωσε τον Αυτοκράτορα Σίλβιο μάς έχει προσφέρει και τον πρόεδρο της Κεντρικής Τράπεζας της Ιταλίας, Μάριο Ντράγκι, ο οποίος αποτελεί μακράν τον ιδανικότερο διάδοχο του Ζαν-Κλοντ Τρισέ στην προεδρία της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας.
7. Καλό θα ήταν να μη συγχέουμε τα ιστορικά κράτη με τα ενωμένα έθνη: ό,τι συμβαίνει στην Ιταλία με τη «Λίγκα του Βορρά» του Ουμπέρτο Μπόσι, συμβαίνει και σε λιγότερο ιστορικά, αλλά υποτίθεται πιο «ενωμένα» κράτη, όπως το Βέλγιο, το οποίο παραμένει επί 270 συναπτές ημέρες χωρίς κυβέρνηση, διασπασμένο από τις εθνικές διαφορές ανάμεσα στους γαλλόφωνους Βαλόνους και στους ολλανδόφωνους Φλαμανδούς.
8. Αντί η Ιταλία να οδηγήσει μια ευρωπαϊκή απάντηση στην πρόσφατη «Αραβική Ανοιξη» των αφρικανικών επαναστατικών κινημάτων, αντ΄ αυτού βλέπουμε φωτογραφίες του Μπερλουσκόνι να αγκαλιάζεται με τον συνταγματάρχη Καντάφι. Για ακόμη μία φορά η Ιταλία αποτελεί μια ακραία εκδοχή της γενικότερης σύγχυσης στην οποία βρίσκεται όλη η Ευρώπη. Και αυτό είναι κάτι που, ως Ευρωπαίοι, δεν μπορούμε να το ανεχθούμε άλλο.
Να ευχηθούμε χρόνια πολλά στην Ιταλία για τα 150ά γενέθλια από την ενοποίησή της. Χρόνια πολλά, Ιταλία, σε αγαπάμε, σε νιώθουμε και σε καταλαβαίνουμε, ειδικά βλέποντας αυτόν που σε κυβερνάει. Θα θέλαμε ωστόσο να καθοδηγήσεις εσύ ξανά ένα κοινό ευρωπαϊκό όραμα. Αλλωστε εσύ ήσουν αυτή που εφηύρες πρώτη τον όρο «Ευρώπη».


*Ο κ.Τίμοθι Γκάρτον Ας είναι καθηγητής Ευρωπαϊκών Σπουδών στο Πανεπιστήμιοτης Οξφόρδης.