Κατάθλιψη: η μάστιγα της εποχής

ΤΩΝ ΦΡΑΝΤΖΕΣΚΑΣ ΚΑΡΑΓΙΑΝΝΗ, ΒΕΡΑΣ ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ, ΜΑΝΟΥΣΙΑΣ ΚΥΠΡΑΙΟΥ Χιλιάδες πρόσωπα μας περιτριγυρίζουν...

καθημερινά, το καθένα φέροντας τη δική του κληρονομιά και ιστορία. Τι μπορεί όμως να κρύβεται πίσω από πρόσωπα σκυθρωπά που διακατέχονται από θλίψη και μελαγχολία, με βλέμμα απλανές που περιπλανιέται χωρίς σταθερό προορισμό; Κατάθλιψη: μια αρκετά διαδεδομένη πλέον διαταραχή, που έχει εισβάλει για τα καλά στη ζωή μας, κατέχοντας ήδη την 4η θέση μεταξύ των συχνότερων ασθενειών που πλήττουν το ανθρώπινο είδος ανά τον κόσμο, ενώ αυξάνεται ραγδαία και εκτιμάται ότι θα ανέλθει στη 2η θέση μέχρι το 2020, σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας. Στην Ελλάδα μπορεί να εκλείπουν πρόσφατες έρευνες σχετικά με τα ποσοστά της κατάθλιψης, αλλά οι ειδικοί της Ψυχικής Υγείας αναφέρονται σε μια εξίσου μεγάλη αύξηση των καθημερινών περιστατικών κατάθλιψης. Κάθε άνθρωπος, ουκ ολίγες φορές στην πορεία της ζωής του, θέλοντας να περιγράψει την ψυχική διάθεση που τον χαρακτηρίζει μια συγκεκριμένη στιγμή, έχει χρησιμοποιήσει τη λέξη «κατάθλιψη», χωρίς βέβαια να γνωρίζει αν κάνει χρήση του ψυχιατρικού όρου ή απλά της καθημερινής έννοιας της λέξης. Η ειδοποιός διαφορά του ψυχιατρικού όρου «κατάθλιψη» από εκείνον της καθημερινής ζωής έγκειται στη διάρκεια και τη μονιμότητα των συμπτωμάτων –περισσότερο από δύο εβδομάδες–, καθώς και στην αιτία που ωθεί κάποιον να μην νιώθει καλά. Η ψυχιατρική κατάθλιψη χαρακτηρίζεται ως μια συναισθηματική κατάσταση οφειλόμενη σε μη φυσιολογικά αίτια, έναντι της καθημερινής κατάθλιψης που προσδίδεται σε βάσιμα αίτια, όπως η απώλεια ενός προσώπου ή ο χωρισμός. Η κατάθλιψη δεν φέρει ηλικία και φύλο, μπορεί να καλπάζει τόσο στο μικρό παιδί –αγόρι ή κορίτσι– όσο και σε έναν υπερήλικα – άνδρα ή γυναίκα. Επιπολασμός, ωστόσο, διαφαίνεται στο γυναικείο φύλο έναντι του ανδρικού, με τριπλάσια συχνότητα και κυρίως μεταξύ των ηλικιών 30 και 50, καθώς η γυναίκα επωμίζεται καθημερινά πολλαπλούς ρόλους και, κατά συνέπεια, φαίνεται να καταπονείται πιο πολύ. Αίτια της κατάθλιψης Η κατάθλιψη είναι συνήθως απόρροια διαφόρων αιτίων· πρόκειται για συνονθύλευμα γενετικών, βιολογικών, ψυχολογικών και περιβαλλοντικών παραγόντων που φαίνεται να επιδρούν στο άτομο με τρόπο καταλυτικό. Η κληρονομικότητα αποτελεί πιθανή αιτιολογία. Επίσης, η κατάθλιψη ενδέχεται να προκύψει ως συνέπεια διαφόρων παθήσεων, όπως η νόσος του Πάρκινσον, η σκλήρυνση κατά πλάκας, το αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο, ο υποθυρεοειδισμός, η νόσος του Cushing (υπερδραστηριό τητα των επινεφριδίων), το AIDS, η λοιμώδης μονοπυρήνωση, η αναιμία και ο μεταστατικός καρκίνος. Επιπροσθέτως, η κατανάλωση φαρμάκων και ουσιών όπως η κορτιζόνη, κάποια αντι-υπερτασικά και το αλκοόλ ένδέχεται να προκαλέσουν κατάθλιψη, δευτεροπαθώς, δρώντας στο Κεντρικό Νευρικό Σύστημα και επηρεάζοντας τη λειτουργία των περιοχών εκείνων του εγκεφάλου που ρυθμίζουν το συναίσθημα. Συνέπειες της κατάθλιψης Υποφέροντας από καταιγισμό ανεξέλεγκτων και ανυπόφορων σκέψεων, καθώς και από μια ιδιαίτερα κυκλοθυμική μη ισορροπημένη διάθεση, το άτομο με κατάθλιψη καλείται να αντιμετωπίσει μια σειρά από επιπτώσεις, οι οποίες ενδέχεται να οδηγήσουν μέχρι και σε αυτοκτονική συμπεριφορά. Η θνησιμότητα αποτελεί μια από τις πιο συχνές και δραματικές συνέπειες της βαριάς κατάθλιψης. Ερευνητικά ευρήματα δείχνουν πέντε φορές μεγαλύτερη πιθανότητα θνησιμότητας σε παιδιά ηλικίας ενός έτους που γεννιούνται σε οικογένειες όπου τουλάχιστον ένα άτομο πάσχει από κατάθλιψη σε σχέση με παιδιά που μεγαλώνουν σε φυσιολογικό περιβάλλον. Επιπροσθέτως, παρόλο που στη σύγχρονη εποχή το προσδόκιμο ζωής ολοένα και αυξάνεται, οι πάσχοντες από κατάθλιψη δεν φαίνεται να απολαμβάνουν αυτό το προνόμιο, καθώς για τους περισσότερους από αυτούς ο θάνατος επέρχεται πριν τα 65 έτη και 8 χρόνια νωρίτερα από το μέσο όρο ζωής του γενικού πληθυσμού. Η χρήση ουσιών και η κατανάλωση αλκοόλ συχνά αναφέρονται από τα καταθλιπτικά άτομα ως «αναλγητικά», καθώς πιστεύουν πως θα τους απαλλάξουν από τον ψυχικό πόνο και θα τους οδηγήσουν σε λήθη. Συμπτώματα της κατάθλιψης Σύμφωνα με τα διαγνωστικά κριτήρια του DSM IV (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders), η κα τάθλιψη ορίζεται ως μια διαταραχή κατά την οποία το άτομο εκδηλώνει τουλάχιστον πέντε από τα ακόλουθα συμπτώματα: • Καταθλιπτική διάθεση, πιθανώς οφειλόμενη σε χαμηλά επίπεδα ντοπαμίνης, σεροτονίνης και νοραδρεναλίνης, οι οποίες αποτελούν χημικές ουσίες του εγκεφάλου –ή αλλιώς νευροδιαβιβαστές–, που σχετίζονται με το συναίσθημα. • Άγχος και αίσθημα κενού. • Παραίτηση και έλλειψη ενδιαφέροντος για δραστηριότητες που στο παρελθόν αποτελούσαν πηγή ευχαρίστησης. • Απαισιόδοξες σκέψεις. • Χαμηλή αυτοεκτίμηση, αυτοενοχοποίηση και αίσθημα ανικανότητας. • Ατονία, εύκολη και συχνή κόπωση και νωχελικότητα. • Δυσκολία στη συγκέντρωση και στη μνήμη. • Έλλειψη πρωτοβουλίας. • Ανησυχία ή ευερεθιστότητα. • Διαταραχές ύπνου. • Διατροφικές διαταραχές. • Ψυχοσωματικά προβλήματα, δηλαδή δυσάρεστα σωματικά συμπτώματα που δεν μπορούν να αποδοθούν σε παθολογία, π.χ., μυϊκές κράμπες, ναυτία, εμετοί, βάρος στο στήθος, ξινή γεύση στο στόμα, ξηροστομία, πόνοι και δυσκαμψία στην πλάτη και το σβέρκο, μεταξύ άλλων. • Αυτοκτονικοί ιδεασμοί ή απόπειρες αυτοκτονίας. Τρόποι αντιμετώπισης Η συνειδητοποίηση του προβλήματος από το ίδιο το άτομο είναι η αφετηρία για την αντιμετώπισή του. Λαμβάνοντας την εν λόγω θέση ως προϋπόθεση, η θεραπεία μπορεί να επιτευχθεί μέσω της συμβολής ενός υποστηρικτικού περιβάλλοντος, ενίοτε φαρμακοθεραπείας και ψυχοθεραπευτικής παρέμβασης. Τρόποι αυτοβοήθειας Στην περίπτωση που η κατάθλιψη γίνεται αντιληπτή από το άτομο σε πρώιμο στάδιο, η αυτοβοήθεια και μόνο ενδέχεται να φέρει δραστικά αποτελέσματα. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί εφόσον το άτομο προβεί σε ενέργειες αυτοβοήθειας, όπως οι εξής προτεινόμενες: • Απολογισμός τόσο των θετικών όσο και των αρνητικών γεγονότων της ημέρας. • Εντοπισμός της πηγής προέλευσης του προβλήματος. • Καθημερινή καταγραφή των ονείρων και, εν συνεχεία, υποτυπώδης ανάλυση εστιασμένη στις φιγούρες. •Διεύρυνση των κοινωνικών συναναστροφών. • Έλεγχος της σκέψης: δημιουργία ιδεατών εικόνων και αποφυγή αρνητικών σκέψεων. • Συμμετοχή σε νέες δραστηριότητες. Αξίζει να σημειωθεί ότι η σωματική άσκηση, καθώς και μια ισορροπημένη διατροφή, εστιασμένη στην αύξηση υδατανθράκων και πλούσια σε αμινοξέα, βιταμίνες B12, B6, C, μέταλλα και στοιχεία Ω3 και Ω6, θα μπορούσαν να λειτουργήσουν συμπληρωματικά, επιταχύνοντας την εξέλιξη της θεραπείας. Υποστηρικτικό περιβάλλον Μεγάλος αριθμός πασχόντων δεν αντιλαμβάνεται την κατάσταση. Σε αυτές τις περιπτώσεις, αξιολογείται ως απαραίτητη η ενεργοποίηση του οικογενειακού και φιλικού περιβάλλοντος στοχεύοντας στην αφύπνιση του ασθενούς. Συνεπώς, το υποστηρικτικό περιβάλλον διαδραματίζει σημαίνοντα ρόλο. Γι’ αυτό συνίστανται τα εξής: • Αρχικά, συμφιλιωθείτε με την κατάσταση, έτσι ώστε εσείς να είστε σε θέση να παρέχετε βοήθεια στον ασθενή και εκείνος με τη σειρά του να είναι έτοιμος να τη λάβει. • Αποφύγετε την κριτική δείχνοντας ανιδιοτελή αγάπη. • Δείξτε κατανοητική εμπάθεια και ενσυναίσθηση, συντηρώντας, ωστόσο, την ακεραιότητα της ψυχικής και συναισθηματικής σας κατάστασης. • Διατηρήστε τα προσωπικά σας όρια. Η κατάθλιψη αποτελεί νόσο «κολλητική», γι’ αυτό και είναι εύκολο να σας «καταβροχθίσει». • Προσφέρετε ερεθίσματα που θα λειτουργήσουν ως διέξοδος. Δωρίστε ένα βιβλίο ή ένα κατοικίδιο, μοιραστείτε έναν περίπατο με τον ασθενή, απολαύστε μια ταινία ή μια έκθεση ζωγραφικής. Μορφές θεραπείας Σε περιπτώσεις που η κατάθλιψη είναι τόσο σοβαρή που παρεμποδίζει τη λειτουργικότητα του ατόμου, η φαρμακευτική αγωγή κρίνεται απαραίτητη, ιδιαίτερα σε συνδυασμό με ψυχοθεραπεία τόσο ατομική όσο και ομαδική. Υπάρχουν διάφορες μορφές ψυχοθεραπείας ανάλογα με τις προσδοκίες και τις απαιτήσεις του ατόμου. Έτσι, η γνωστική - συμπεριφορική εστιάζει στην αντιμετώπιση των συμπτωμάτων στο «εδώ και τώρα», μέσα από τεχνικές χαλάρωσης και ασκήσεις. Η ψυχανάλυση επικεντρώνεται στα παιδικά βιώματα, στοχεύοντας στην ανακάλυψη και την αντιμετώπιση της πηγής προέλευσης του προβλήματος και μέσω αυτού στην εξάλειψη του συμπτώματος. Η συστημική ψυχοθεραπεία ανιχνεύει το σύμπτωμα μέσα από τη μελέτη των σχέσεων εντός του συστήματος, δηλαδή του οικογενειακού περιβάλλοντος. Διανύοντας μια περίοδο που η καθημερινότητα μοιάζει να αποτελεί μάχη για επιβίωση, η κρίση της εποχής συχνά παρουσιάζεται ως το απόλυτο άλλοθι για την αιτιοπαθογένεια της κατάθλιψης. Ωστόσο, αν καθένας αξιοποιήσει τη δύναμη που κρύβει μέσα του, θα διαπιστώσει πως η κατάθλιψη αποτελεί προϊόν των εσωτερικών του συγκρούσεων και επομένως ελεγχόμενο και αντιμετωπίσιμο από τον ίδιο του τον εαυτό. Δημοσιεύτηκε στο περιοδικό "Επίκαιρα"