Γράφει : ο Αντώνης Ανδρουλιδάκης*
Μάλλον αποτελεί πλέον βεβαιωμένη -επιστημονικά- ιστορική αλήθεια, το γεγονός ότι η Άλωση της Βασιλεύουσας το 1204 και η ως εκ τούτου λεηλασία της ελληνικής Ανατολής, υπήρξε η πρώτη αποικιοκρατική διείσδυση των μητροπολιτικών δυνάμεων της Δύσης σ’ ένα πλανητικό παιχνίδι “ακριδών” που συνεχίζεται έκτοτε -εδώ και παραπάνω από 8 αιώνες- με αμείωτη ένταση . Τα συνοδά χαρακτηριστικά-κριτήρια, όπως η οικονομική και πολιτική εξάρτηση, η πολιτιστική αλλοίωση και η εκμετάλλευση των φυσικών της πόρων της αποικίας, αλλά και η πολιτική υποταγή των ιθαγενών, είναι και στην ελληνική περίπτωση περισσότερο από εμφανή.
Σημάδια αυτής της αποικιοκρατικής κυριαρχίας θα βρει κανείς νωπά ακόμη και σήμερα, στους φραγκοχτισμένους ναούς με τα υλικά των γκρεμισμένων βυζαντινών εκκλησιών, στους κρατικοδίαιτους διανοούμενους που γυρεύουν να “εξωραϊσουν” την Ιστορία, στην αποβιομηχάνιση της χώρας και στο Μνημόνιο ή στις χαίνουσες ακόμη πληγές των ζωντανών αγωνιστών της Εθνικής μας Αντίστασης, όταν με πικρία δηλώνουν “καλύτερα να ‘χα σκοτωθεί στην κατοχή”.
Εν τούτοις, ο παρατηρητικός μελετητής της Ιστορίας μπορεί επίσης να διαπιστώσει ότι μόλις μερικά χρόνια πριν το ορόσημο του 1204, το 1187 η ορμή του -σταυροφορικού δήθεν- δυτικού παρασίτου θα υποστεί επαναλαμβανόμενες δεινές ήττες στον ευρύτερο χώρο της Μέσης Ανατολής. Οι λογής Βαλδουίνοι και Ραυλάνδοι θα συγκρουστούν με τον Αιγύπτιο Βεζίρη Σαλαντίν, ο σταυροφορικός στόλος θα καεί στην Ερυθρά Θάλασσα και ο ίδιος πολύς Γκυ ντε Λουζινιάν, θα πιαστεί αιχμάλωτος. Δύο χρόνια αργότερα, το 1189 έως το 1192 ο πρώτος Άγγλος αποικιοκράτης Ριχάρδος ο Λεοντόκαρδος, απέχοντας προφανώς πολύ από την σημερινή χολιγουντιανή εκδοχή του, θα βρει κι’ αυτός στο πρόσωπο του Σαλαντίν τον “δάσκαλο του”.
Θα ακολουθήσει η παράδοση του ήδη λεηλατημένου αραβικού κόσμου, στις ορδές των Οθωμανών “φίλων”, ακολουθώντας σχεδόν βίους παράλληλους με την καθημαγμένη και παραδομένη αντίστοιχα, καθ’ ημάς Ανατολή. Το 1798 ο Βοναπάρτης που αποβιβάζεται στην Αίγυπτο, δεν καταφέρνει τίποτα περισσότερο από το να μπολιάσει με τη γαλλική σκέψη και φιλοσοφία τις Αιγυπτιακές ελίτ, που θαμπωμένες από τα φώτα της Εσπερίας δεν πρόλαβαν να αντιληφθούν τη μεγαλύτερη αρχαιοκαπηλική σπείρα που επέδραμε ποτέ σε τόπο, προκειμένου να διακοσμήσει τα παλάτια και τις φανταχτερές επαύλεις των θηλύμορφων μελών της.
Ώσπου 20 χρόνια αργότερα μετά τα φώτα του ’21, το 1841, ο Αλί πασάς κερδίζει τον πόλεμος με τους Οθωμανούς και γίνεται ο αδιαφιλονίκητος ηγέτης της Αιγύπτου. Ταυτόχρονα ξεκινούν οι πρώτες προσπάθειες για τον “εκμοντερνισμό” της χώρας. Οι Αιγύπτιοι έχουν πια πεισθεί πως με το τέλος της Οθωμανικής κυριαρχίας και στον ανταγωνισμό που αναπτύσσεται με τη Δύση, ένας μόνο δρόμος υπάρχει. Η μίμηση του δυτικού προτύπου. Η αποδοχή του δυτικού κοσμοειδώλου ως αντίδοτο στη δυτική αποικιοκρατική επιθετικότητα. Το νεωτερικό παράδειγμα αρχίζει σιγά-σιγά να ξεδιπλώνει το ίχνος του, στο ηττημένο σώμα της Αιγυπτιακής αλλά και αραβικής συλλογικότητας. Η ανάπτυξη της τεχνόσφαιρας, εισβάλλει στην αιγυπτιακή πραγματικότητα μ΄ένα κολοσσιαίο έργο. Την διάνοιξη της διώρυγας του Σουέζ -προφανώς- από Γάλλους μηχανικούς και Αιγύπτιους εργάτες, 28 χρόνια αργότερα, το 1869. Οι ιδέες της κομμούνας του Παρισιού το 1871 δεν θα φτάσουν έγκαιρα στην Αίγυπτο κι έτσι, τι “κρίμα”, ο αναπτυξιακός οργασμός θα διαρκέσει μόνον 6 χρόνια. Γιατί, το 1875 η οικονομική κρίση οδηγεί τον πασά Ισμαήλ στο ξεπούλημα του Σουέζ στους Άγγλους απογόνους του Λεοντόκαρδου, ενώ ένα χρόνο αργότερα, η Αίγυπτος σύρεται σε πρόγραμμα οικονομικού ελέγχου από την “κοινοπραξία” των Άγγλων και των Γάλλων, εξαιτίας των χρεών της. Ακολουθούν εξεγέρσεις ενάντια στους Άγγλους αποικιοκράτες που καταπνίγονται στο αίμα, ενώ παρ’ όλα αυτά, τόσο στον 1ο όσο και στον 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο χιλιάδες Αιγύπτιοι θα πολεμήσουν με αυτοθυσία στο πλευρό των συμμάχων, προσδοκώντας “κι’ αυτοί”, το ίδιο μάταια όπως και άλλοι λαοί, την ανεξαρτησία τους.
Έτσι, το 1952, την ίδια χρονιά που κλείνει ο βασικός κύκλος του ελληνικού εμφύλιου δράματος, με την δολοφονία του Νίκου Μπελογιάννη, η Αίγυπτος θα αναζητήσει εκ νέου το δυτικό πρόταγμα, όμως στη “σοσιαλιστική” εκδοχή του αυτή τη φορά. Στο πρόσωπο του Νάσερ ενσαρκώνεται η προσδοκία αντιμετώπισης της δυτικής αποικιοκρατίας, με την πρόσδεση της χώρας στο σοβιετικό στρατόπεδο, την προσπάθεια συνένωσης όλων των αραβικών κρατών και τη διακοπή των διπλωματικών σχέσεων με τις Η.Π.Α., που έχουν γίνει πια για τα καλά οι νέοι επικυρίαρχοι στο “πόδι” των παρηκμασμένων επιγόνων του Βαλδουίνου και του Ραυλάνδου.
“Αλλά πικρές οι βουλές του Αλλάχ και σκοτεινές οι ψυχές των ανθρώπων” που λέει και το τραγουδάκι. Η “μεγάλη φίλη των λαών” καταρρέει μέσα στις ίδιες της τις αντιφάσεις και εγκαταλείπει τους προστατευόμενους της έρμαια στους “φονιάδες των λαών”. Η υποστροφή της χώρας στη δυτική πατρωνία μοιάζει να είναι μονόδρομος, ιδιαίτερα μετά τον ατυχή πόλεμο των 6 ημερών το 1967 και τον πόλεμο του Γιόμ Κιπούρ το 1973. Βλέπεις σ’ αυτήν την άθλια παγκόσμια γεωγραφία υπάρχουν και χειρότερες περιπτώσεις από το να έχεις γείτονα την Τουρκία. Να έχεις γείτονα το Ισραήλ.
Έτσι, όσο στην Ελλάδα οικοδομείται το παρασιτικό καθεστώς της μεταπολίτευσης, με την αριστερή ρητορική και την ανάγκη εκδυτικισμού στην ημερήσια διάταξη, ο αιγυπτιακός λαός ανεβαίνει καρτερικά το δικό του Γολγοθά μέχρι τη σταύρωση της εθνικής του αυτοσυνειδησίας όταν καλείται και συμμετέχει το 1991 στον πόλεμο του κόλπου με την τρίτη μεγαλύτερη σε αριθμό στρατιωτική δύναμη. Ως φιλεύσπλαχνη αντιπαροχή θα λάβει προκαταβολικά το 1989, την αποχώρηση των ισραηλινών στρατευμάτων από την περιοχή της Τάμπα στο Σινά. Επιπρόσθετα, σε ολόκληρη τη δεκαετία του 1990 μια σειρά από “ευνοϊκές” ρυθμίσεις του Δ.Ν.Τ. θα δοθούν για την αντιμετώπιση του εξωτερικού χρέους της χώρας. Όμως από το 2004 και μετά ο πρωθυπουργός Ahmed Nazif’s θα επιχειρήσει το αντίστοιχο σημιτικό εκσυγχρονιστικό εγχείρημα, εφαρμόζοντας σειρά μεταρρυθμίσεων όπως η μείωση των φορολογικών συντελεστών των επιχειρήσεων, την ιδιωτικοποίηση διαφόρων επιχειρήσεων της “σοβιετικοποιημένης” αιγυπτιακής οικονομίας και την εισροή ξένου συναλλάγματος με την άνοδο του “βιομηχανοποιημένου” τουρισμού. Το αιγυπτιακό χρηματιστήριο θα ζήσει ελληνικές μέρες, ενώ το ΑΕΠ θα εκτιναχθεί κατά τα έτη 2005-6 σε ρυθμούς 5% και το 2007 σε ρυθμό ανάπτυξης 7%.
Μέσα σ’ αυτή την ευημερούσα πραγματικότητα των αριθμών, το 2007, η μέση αμοιβή στη χώρα κυμαίνεται μεταξύ 8-10$ την ημέρα, ενώ το κατά κεφαλήν εισόδημα δεν θα ξεπεράσει τα 1.520 $ (κατ’ έτος). Όλα αυτά μάλιστα ενόσω το εσωτερικό χρέος (δηλαδή ο δανεισμός της κεντρικής κυβέρνησης από την εσωτερική αγορά) θα εκτιναχθεί από 194,6 δισ. EGP το 2001, σε 478 δισ. EGP το 2007. Είναι φανερό ότι κάποιοι στη χώρα είχαν αρκετά διαθέσιμα για να δανείσουν με το αζημίωτο την κυβέρνηση του Μουμπάρακ. Αντίθετα το εξωτερικό χρέος υπό το άγρυπνο μάτι του Δ.Ν.Τ. θα παραμείνει σε χαμηλά επίπεδα αγγίζοντας το 2006 περίπου το 23% του Α.Ε.Π.
Παρ’ όλα αυτά οι Αιγυπτιακές τράπεζες θα κινδυνεύσουν συχνά να βρεθούν στη δίνη μιας σοβαρής τραπεζικής κρίσης, ακριβώς γιατί αποκλειστικό κοινό δανειοδότησης, υπήρξαν επί σειρά ετών οι επιχειρηματικές και γραφειοκρατικές ελίτ που κυβερνούσαν τη χώρα.
Με μια παραοικονομία που προσεγγίζει το 60% η Αίγυπτος παράγει πετρέλαιο, φυσικό αέριο, φωσφορικά άλατα, χρυσό και σιδηρομετάλλευμα. Ενώ ο ζεστός καιρός και οι άφθονοι υδάτινοι πόροι επιτρέπουν διάφορες συγκομιδές ετησίως σε είδη όπως βαμβάκι, ρύζι, σιτάρι, καλαμπόκι, ζαχαροκάλαμο, σακχαρότευτλα, κρεμμύδια, φασόλια κ.λπ.
Κι’ όμως μέσα σ’ αυτήν την αφθονία, ευρύτατα λαϊκά στρώματα ζούσαν στην εξαθλίωση κάτω από τα 8$ την ημέρα, ενόσω μόνο το 2002, 48 υψηλόβαθμα στελέχη της αιγυπτιακής ελίτ, μεταξύ των οποίων πρώην υπουργοί, κυβερνήτες επαρχιών και βουλευτές καταδικάστηκαν για κατάχρηση επιρροής και χειραγώγηση του χρηματιστηρίου. Όπως ανερυθρίαστα συνιστούν διεθνείς επενδυτικοί σύμβουλοι “η διατήρηση καλών σχέσεων με τους πολιτικούς, είναι κλειδί για την επιχειρηματική επιτυχία στην Αίγυπτο”. Γι’ αυτό άλλωστε στον δείκτη της διεθνούς διαφάνειας η Αίγυπτος καταλαμβάνει την 70η θέση μεταξύ 163 χωρών. Βεβαίως, σε καλύτερη θέση από την Ελλάδα που καταλαμβάνει “επαξίως” την 78η θέση.
Μέσα σ’ αυτήν την πραγματικότητα, 18 εκατομμύρια Αιγύπτιοι βγήκαν στους δρόμους κάνοντας απεργία και καταλαμβάνοντας εργοστάσια και δημόσια κτίρια. Με ένα κυρίαρχο αίτημα που αν και δεν ακούστηκε σαν κραυγή ούτε μια φορά, δονούσε τον πυρήνα της αραβικής ιδιοπροσωπείας. Αξιοπρέπεια. Πίσω από την αυτοπυρπόλυση του Τυνήσιου συμπατριώτη τους, του ηρωϊκού Μπουαζίζι, λανθάνει ακριβώς αυτό. Η υπέρτατη αρετή της Διάκρισης που θέτει κάθε ανάγκη σε δεύτερη προτεραιότητα, μπροστά στην ανάγκη της αξιοπρέπειας. Ο Μπουαζίζι εγκαταλείπει το πανεπιστήμιο για να εργαστεί και να προσφέρει στα ορφανά αδέλφια του και στην αδελφή του, που αυτή σπουδάζει στο πανεπιστήμιο, καταρρίπτοντας με τη στάση του κάθε δυτικό στερεότυπο που θέλει τη γυναίκα του αραβικού κόσμου υπηρετική της ανδρικής κυριαρχίας. Ο Μπουαζίζι αρνείται να συμμετάσχει στον τυπικό εκμαυλισμό των συνειδήσεων που κυριαρχεί στις διαβρωμένες από τους δυτικούς επικυρίαρχους ελίτ, αν και έχει ο ίδιος την οικονομική δυνατότητα να το κάνει. Ως άλλος Βασίλης του δημοτικού μας τραγουδιού δεν κάθετε φρόνιμα να γίνει νοικοκύρης, δεν συγκατατίθεται στη χρηστική διεκπεραίωση που οδηγεί στο ωφέλιμο της ευζωίας. Ο Μπουαζίζι πετάει το “κλειδί της επιχειρηματικής επιτυχίας” στα μούτρα των επενδυτικών οίκων που χωρίς τσίπα το προτείνουν και γράφει στα παπάρια του μια καλοπέραση που δεν δομείται στο ήθος και στην αξιοπρέπεια του ανθρώπινου προσώπου. Στα ίδια παπάρια του εγγράφει και την όποια κα Σκάρλετ Ο’ Χάρα που διατείνεται με όλο τον δυτικό κυνισμό της ότι “η αξιοπρέπεια είναι για τους δειλούς” Όχι λοιπόν, διατυμπανίζει εμπράκτως ο Μπουαζίζι “η αξιοπρέπεια δεν είναι απλά μια πολυτέλεια που τη χαίρεται κανείς όταν με τον έναν ή τον άλλον τρόπο, έχει ξεπεράσει την Ανάγκη”. Αντιθέτως προς ότι συνιστά καθημερινά το νεωτερικό πρόταγμα, η αξιοπρέπεια είναι μια ιστορία που έχει νόημα μόνον και όταν είναι κανείς πλήρης αναγκών. Απλά, την τοποθετεί σε θέση υπέρτερη κάθε ανάγκης, απελευθερώνοντας ουσιαστικά την ύπαρξη από τη δουλεία της κάθε ανάγκης. Συναντά έτσι ανεπίγνωστα τον Αϊ Γιάννη τον Σιναίτη που ασκήτεψε στα ίδια πάνω κάτω μέρη όπως κι’ αυτός. “Διάκρισις είναι μια αληθής κατάληψις και κατανόησις της ψυχής, οπού την ποιεί να γνωρίζει καλώς και απταίστως το του Κυρίου θέλημα, και να το φυλάττη απαρασαλεύτως με τον λογισμόν, και με θέλησιν, και λόγον, και έργον εν παντί καιρώ και τόπω οπού ήθελεν ευρεθή, και εν πάση υποθέσει οπού ήθελεν τύχει αυτή, χωρίς να φοβήται ούτε αυτόν τον θάνατον.” Γι’ αυτό πεθαίνει. Γιατί μπροστά στην αξιοπρέπεια που ορίζει το ήθος του Τρόπου του, δεν μετράει ούτε ο θάνατος!
Αυτή η Διάκριση των προτεραιοτήτων, ο χαμένος μίτος για τους νεοέλληνες, ορίζει τη σκέψη, τα λόγια αλλά και τη θέληση του Μπουαζαζί. Και ταυτόχρονα ώ του θαύματος, κινητοποιεί προς την ίδια κατεύθυνση ένα ολόκληρο έθνος. Έχοντας Διάκριση ένα ολόκληρο έθνος αφυπνίζεται και αναζητά να επαναθεμελιώσει το δικό του πολιτισμικό πρότυπο. Το αλλοτριωμένο από τη δυτική χρησιμοθηρία και τον ατομοκεντρισμό. Προς τούτο συγκροτεί επιτροπές γειτονιάς, αντικαθιστώντας την αστυνομία. Ακολουθούν οι επιτροπές εργατών, των δικαστών ή ανά γεωγραφική περιοχή φτάνοντας μέχρι τους εξαθλιωμένους κατοίκους στην περίμετρο του Καΐρου. Ακόμη και οι θρησκείες υποχωρούν εξαντλώντας το ρόλο τους στην ικανοποίηση θρησκευτικών αναγκών. Εδώ το παιχνίδι είναι υπέρτερο κάθε ανάγκης. Αιτούμενο είναι η αξιοπρέπεια ως υπαρξιακή ελευθερία συγκρότησης άλλου πολιτισμού. Άλλου τρόπου ιεράρχησης των προτεραιοτήτων του βίου. Γι’ αυτό οι Κόπτες Χριστιανοί αγνοούν τις προτροπές των θρησκευτικών ηγετών τους και συμμετέχουν θερμά στις διαδηλώσεις. Γι’ αυτό το βήμα των Αδελφών Μουσουλμάνων μένει, μετέωρο θυμίζοντας τον πάλαι ποτέ ρόλο των κομμουνιστικών κομμάτων στις αυθόρμητες λαϊκές εξεγέρσεις. Όταν η αξιοπρέπεια συναντά το πραγματικό της περιεχόμενο, ως υπέρβαση της Ανάγκης, τα ιερατεία δεν έχουν υλικό να διαχειριστούν, δεν έχουν πεδίο να ασκήσουν τον εξουσιαστικό διαμεσολαβητικό τους ρόλο.
Εδώ ακριβώς βρίσκεται και το συγκλονιστικό στοιχείο της Αραβικής Επανάστασης. Έμπρακτα, η αξιοπρέπεια διαρρηγνύει το προστατευτικό κέλυφος του δικαιώματος που της χορήγησε η νεωτερικότητα, διασπά τη φλυαρία των κοινωνικών συμβολαίων όπως τα γνωρίσαμε στη Δύση και απαιτεί όχι την εκ νέου δικανική κατοχύρωση της, αλλά τη ζωντανή σάρκωση της μέσα στην ανθρώπινη ύπαρξη, συνύπαρξη και πράξη. Απαιτεί άλλο πολιτισμό. Και το πιο δραματικό. Χιλιάδες ψυχές είναι έτοιμες να πεθάνουν γι’ αυτήν.
Αν η Ιστορία είναι τόσο “τσούλα” όσο ο Θουκυδίδης ή ο Κονδύλης υποψιάζονται, δεν αποκλείεται με βάση όλα τα παραπάνω, να είμαστε μάρτυρες μιας κοσμογονικής αλλαγής, μ’ έναν τρόπο που θυμίζει όμως πιο πολύ κοριτσίστικα τερτίπια και λιγότερο περισπούδαστες γεωστρατηγικές ανακατατάξεις.
Να κλείνει δηλαδή ο γιγάντιος ιστορικός κύκλος της δυτικής αποικιοκρατίας, με πρώτη την απο-αποικιοποίηση του χώρου από όπου αυτός ξεκίνησε. Η δυτική παρακμή, η μετακίνηση του παγκόσμιου οικονομικού άξονα προς την Ανατολή, η αφύπνιση της Λατινικής Αμερικής, η αποκατάσταση μεγάλου μέρους της Ρωσικής ισχύος και τώρα η Αραβική Επανάσταση και μάλιστα με τα χαρακτηριστικά που περιγράψαμε παραπάνω συνηγορούν αβίαστα προς την κατεύθυνση αυτή. Μένει ίσως να δούμε αν ο ελληνικός χώρος σε διάστημα όσο από το 1187 στο 1204, ή σαν να λέμε από το 2011 στο 2019 θα ακολουθήσει το δρόμο επανεφεύρεσης της δικής του ιδιοπροσωπείας.
Θα ‘χει πολύ πλάκα η Ιστορία…
Σημάδια αυτής της αποικιοκρατικής κυριαρχίας θα βρει κανείς νωπά ακόμη και σήμερα, στους φραγκοχτισμένους ναούς με τα υλικά των γκρεμισμένων βυζαντινών εκκλησιών, στους κρατικοδίαιτους διανοούμενους που γυρεύουν να “εξωραϊσουν” την Ιστορία, στην αποβιομηχάνιση της χώρας και στο Μνημόνιο ή στις χαίνουσες ακόμη πληγές των ζωντανών αγωνιστών της Εθνικής μας Αντίστασης, όταν με πικρία δηλώνουν “καλύτερα να ‘χα σκοτωθεί στην κατοχή”.
Εν τούτοις, ο παρατηρητικός μελετητής της Ιστορίας μπορεί επίσης να διαπιστώσει ότι μόλις μερικά χρόνια πριν το ορόσημο του 1204, το 1187 η ορμή του -σταυροφορικού δήθεν- δυτικού παρασίτου θα υποστεί επαναλαμβανόμενες δεινές ήττες στον ευρύτερο χώρο της Μέσης Ανατολής. Οι λογής Βαλδουίνοι και Ραυλάνδοι θα συγκρουστούν με τον Αιγύπτιο Βεζίρη Σαλαντίν, ο σταυροφορικός στόλος θα καεί στην Ερυθρά Θάλασσα και ο ίδιος πολύς Γκυ ντε Λουζινιάν, θα πιαστεί αιχμάλωτος. Δύο χρόνια αργότερα, το 1189 έως το 1192 ο πρώτος Άγγλος αποικιοκράτης Ριχάρδος ο Λεοντόκαρδος, απέχοντας προφανώς πολύ από την σημερινή χολιγουντιανή εκδοχή του, θα βρει κι’ αυτός στο πρόσωπο του Σαλαντίν τον “δάσκαλο του”.
Θα ακολουθήσει η παράδοση του ήδη λεηλατημένου αραβικού κόσμου, στις ορδές των Οθωμανών “φίλων”, ακολουθώντας σχεδόν βίους παράλληλους με την καθημαγμένη και παραδομένη αντίστοιχα, καθ’ ημάς Ανατολή. Το 1798 ο Βοναπάρτης που αποβιβάζεται στην Αίγυπτο, δεν καταφέρνει τίποτα περισσότερο από το να μπολιάσει με τη γαλλική σκέψη και φιλοσοφία τις Αιγυπτιακές ελίτ, που θαμπωμένες από τα φώτα της Εσπερίας δεν πρόλαβαν να αντιληφθούν τη μεγαλύτερη αρχαιοκαπηλική σπείρα που επέδραμε ποτέ σε τόπο, προκειμένου να διακοσμήσει τα παλάτια και τις φανταχτερές επαύλεις των θηλύμορφων μελών της.
Ώσπου 20 χρόνια αργότερα μετά τα φώτα του ’21, το 1841, ο Αλί πασάς κερδίζει τον πόλεμος με τους Οθωμανούς και γίνεται ο αδιαφιλονίκητος ηγέτης της Αιγύπτου. Ταυτόχρονα ξεκινούν οι πρώτες προσπάθειες για τον “εκμοντερνισμό” της χώρας. Οι Αιγύπτιοι έχουν πια πεισθεί πως με το τέλος της Οθωμανικής κυριαρχίας και στον ανταγωνισμό που αναπτύσσεται με τη Δύση, ένας μόνο δρόμος υπάρχει. Η μίμηση του δυτικού προτύπου. Η αποδοχή του δυτικού κοσμοειδώλου ως αντίδοτο στη δυτική αποικιοκρατική επιθετικότητα. Το νεωτερικό παράδειγμα αρχίζει σιγά-σιγά να ξεδιπλώνει το ίχνος του, στο ηττημένο σώμα της Αιγυπτιακής αλλά και αραβικής συλλογικότητας. Η ανάπτυξη της τεχνόσφαιρας, εισβάλλει στην αιγυπτιακή πραγματικότητα μ΄ένα κολοσσιαίο έργο. Την διάνοιξη της διώρυγας του Σουέζ -προφανώς- από Γάλλους μηχανικούς και Αιγύπτιους εργάτες, 28 χρόνια αργότερα, το 1869. Οι ιδέες της κομμούνας του Παρισιού το 1871 δεν θα φτάσουν έγκαιρα στην Αίγυπτο κι έτσι, τι “κρίμα”, ο αναπτυξιακός οργασμός θα διαρκέσει μόνον 6 χρόνια. Γιατί, το 1875 η οικονομική κρίση οδηγεί τον πασά Ισμαήλ στο ξεπούλημα του Σουέζ στους Άγγλους απογόνους του Λεοντόκαρδου, ενώ ένα χρόνο αργότερα, η Αίγυπτος σύρεται σε πρόγραμμα οικονομικού ελέγχου από την “κοινοπραξία” των Άγγλων και των Γάλλων, εξαιτίας των χρεών της. Ακολουθούν εξεγέρσεις ενάντια στους Άγγλους αποικιοκράτες που καταπνίγονται στο αίμα, ενώ παρ’ όλα αυτά, τόσο στον 1ο όσο και στον 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο χιλιάδες Αιγύπτιοι θα πολεμήσουν με αυτοθυσία στο πλευρό των συμμάχων, προσδοκώντας “κι’ αυτοί”, το ίδιο μάταια όπως και άλλοι λαοί, την ανεξαρτησία τους.
Έτσι, το 1952, την ίδια χρονιά που κλείνει ο βασικός κύκλος του ελληνικού εμφύλιου δράματος, με την δολοφονία του Νίκου Μπελογιάννη, η Αίγυπτος θα αναζητήσει εκ νέου το δυτικό πρόταγμα, όμως στη “σοσιαλιστική” εκδοχή του αυτή τη φορά. Στο πρόσωπο του Νάσερ ενσαρκώνεται η προσδοκία αντιμετώπισης της δυτικής αποικιοκρατίας, με την πρόσδεση της χώρας στο σοβιετικό στρατόπεδο, την προσπάθεια συνένωσης όλων των αραβικών κρατών και τη διακοπή των διπλωματικών σχέσεων με τις Η.Π.Α., που έχουν γίνει πια για τα καλά οι νέοι επικυρίαρχοι στο “πόδι” των παρηκμασμένων επιγόνων του Βαλδουίνου και του Ραυλάνδου.
“Αλλά πικρές οι βουλές του Αλλάχ και σκοτεινές οι ψυχές των ανθρώπων” που λέει και το τραγουδάκι. Η “μεγάλη φίλη των λαών” καταρρέει μέσα στις ίδιες της τις αντιφάσεις και εγκαταλείπει τους προστατευόμενους της έρμαια στους “φονιάδες των λαών”. Η υποστροφή της χώρας στη δυτική πατρωνία μοιάζει να είναι μονόδρομος, ιδιαίτερα μετά τον ατυχή πόλεμο των 6 ημερών το 1967 και τον πόλεμο του Γιόμ Κιπούρ το 1973. Βλέπεις σ’ αυτήν την άθλια παγκόσμια γεωγραφία υπάρχουν και χειρότερες περιπτώσεις από το να έχεις γείτονα την Τουρκία. Να έχεις γείτονα το Ισραήλ.
Έτσι, όσο στην Ελλάδα οικοδομείται το παρασιτικό καθεστώς της μεταπολίτευσης, με την αριστερή ρητορική και την ανάγκη εκδυτικισμού στην ημερήσια διάταξη, ο αιγυπτιακός λαός ανεβαίνει καρτερικά το δικό του Γολγοθά μέχρι τη σταύρωση της εθνικής του αυτοσυνειδησίας όταν καλείται και συμμετέχει το 1991 στον πόλεμο του κόλπου με την τρίτη μεγαλύτερη σε αριθμό στρατιωτική δύναμη. Ως φιλεύσπλαχνη αντιπαροχή θα λάβει προκαταβολικά το 1989, την αποχώρηση των ισραηλινών στρατευμάτων από την περιοχή της Τάμπα στο Σινά. Επιπρόσθετα, σε ολόκληρη τη δεκαετία του 1990 μια σειρά από “ευνοϊκές” ρυθμίσεις του Δ.Ν.Τ. θα δοθούν για την αντιμετώπιση του εξωτερικού χρέους της χώρας. Όμως από το 2004 και μετά ο πρωθυπουργός Ahmed Nazif’s θα επιχειρήσει το αντίστοιχο σημιτικό εκσυγχρονιστικό εγχείρημα, εφαρμόζοντας σειρά μεταρρυθμίσεων όπως η μείωση των φορολογικών συντελεστών των επιχειρήσεων, την ιδιωτικοποίηση διαφόρων επιχειρήσεων της “σοβιετικοποιημένης” αιγυπτιακής οικονομίας και την εισροή ξένου συναλλάγματος με την άνοδο του “βιομηχανοποιημένου” τουρισμού. Το αιγυπτιακό χρηματιστήριο θα ζήσει ελληνικές μέρες, ενώ το ΑΕΠ θα εκτιναχθεί κατά τα έτη 2005-6 σε ρυθμούς 5% και το 2007 σε ρυθμό ανάπτυξης 7%.
Μέσα σ’ αυτή την ευημερούσα πραγματικότητα των αριθμών, το 2007, η μέση αμοιβή στη χώρα κυμαίνεται μεταξύ 8-10$ την ημέρα, ενώ το κατά κεφαλήν εισόδημα δεν θα ξεπεράσει τα 1.520 $ (κατ’ έτος). Όλα αυτά μάλιστα ενόσω το εσωτερικό χρέος (δηλαδή ο δανεισμός της κεντρικής κυβέρνησης από την εσωτερική αγορά) θα εκτιναχθεί από 194,6 δισ. EGP το 2001, σε 478 δισ. EGP το 2007. Είναι φανερό ότι κάποιοι στη χώρα είχαν αρκετά διαθέσιμα για να δανείσουν με το αζημίωτο την κυβέρνηση του Μουμπάρακ. Αντίθετα το εξωτερικό χρέος υπό το άγρυπνο μάτι του Δ.Ν.Τ. θα παραμείνει σε χαμηλά επίπεδα αγγίζοντας το 2006 περίπου το 23% του Α.Ε.Π.
Παρ’ όλα αυτά οι Αιγυπτιακές τράπεζες θα κινδυνεύσουν συχνά να βρεθούν στη δίνη μιας σοβαρής τραπεζικής κρίσης, ακριβώς γιατί αποκλειστικό κοινό δανειοδότησης, υπήρξαν επί σειρά ετών οι επιχειρηματικές και γραφειοκρατικές ελίτ που κυβερνούσαν τη χώρα.
Με μια παραοικονομία που προσεγγίζει το 60% η Αίγυπτος παράγει πετρέλαιο, φυσικό αέριο, φωσφορικά άλατα, χρυσό και σιδηρομετάλλευμα. Ενώ ο ζεστός καιρός και οι άφθονοι υδάτινοι πόροι επιτρέπουν διάφορες συγκομιδές ετησίως σε είδη όπως βαμβάκι, ρύζι, σιτάρι, καλαμπόκι, ζαχαροκάλαμο, σακχαρότευτλα, κρεμμύδια, φασόλια κ.λπ.
Κι’ όμως μέσα σ’ αυτήν την αφθονία, ευρύτατα λαϊκά στρώματα ζούσαν στην εξαθλίωση κάτω από τα 8$ την ημέρα, ενόσω μόνο το 2002, 48 υψηλόβαθμα στελέχη της αιγυπτιακής ελίτ, μεταξύ των οποίων πρώην υπουργοί, κυβερνήτες επαρχιών και βουλευτές καταδικάστηκαν για κατάχρηση επιρροής και χειραγώγηση του χρηματιστηρίου. Όπως ανερυθρίαστα συνιστούν διεθνείς επενδυτικοί σύμβουλοι “η διατήρηση καλών σχέσεων με τους πολιτικούς, είναι κλειδί για την επιχειρηματική επιτυχία στην Αίγυπτο”. Γι’ αυτό άλλωστε στον δείκτη της διεθνούς διαφάνειας η Αίγυπτος καταλαμβάνει την 70η θέση μεταξύ 163 χωρών. Βεβαίως, σε καλύτερη θέση από την Ελλάδα που καταλαμβάνει “επαξίως” την 78η θέση.
Μέσα σ’ αυτήν την πραγματικότητα, 18 εκατομμύρια Αιγύπτιοι βγήκαν στους δρόμους κάνοντας απεργία και καταλαμβάνοντας εργοστάσια και δημόσια κτίρια. Με ένα κυρίαρχο αίτημα που αν και δεν ακούστηκε σαν κραυγή ούτε μια φορά, δονούσε τον πυρήνα της αραβικής ιδιοπροσωπείας. Αξιοπρέπεια. Πίσω από την αυτοπυρπόλυση του Τυνήσιου συμπατριώτη τους, του ηρωϊκού Μπουαζίζι, λανθάνει ακριβώς αυτό. Η υπέρτατη αρετή της Διάκρισης που θέτει κάθε ανάγκη σε δεύτερη προτεραιότητα, μπροστά στην ανάγκη της αξιοπρέπειας. Ο Μπουαζίζι εγκαταλείπει το πανεπιστήμιο για να εργαστεί και να προσφέρει στα ορφανά αδέλφια του και στην αδελφή του, που αυτή σπουδάζει στο πανεπιστήμιο, καταρρίπτοντας με τη στάση του κάθε δυτικό στερεότυπο που θέλει τη γυναίκα του αραβικού κόσμου υπηρετική της ανδρικής κυριαρχίας. Ο Μπουαζίζι αρνείται να συμμετάσχει στον τυπικό εκμαυλισμό των συνειδήσεων που κυριαρχεί στις διαβρωμένες από τους δυτικούς επικυρίαρχους ελίτ, αν και έχει ο ίδιος την οικονομική δυνατότητα να το κάνει. Ως άλλος Βασίλης του δημοτικού μας τραγουδιού δεν κάθετε φρόνιμα να γίνει νοικοκύρης, δεν συγκατατίθεται στη χρηστική διεκπεραίωση που οδηγεί στο ωφέλιμο της ευζωίας. Ο Μπουαζίζι πετάει το “κλειδί της επιχειρηματικής επιτυχίας” στα μούτρα των επενδυτικών οίκων που χωρίς τσίπα το προτείνουν και γράφει στα παπάρια του μια καλοπέραση που δεν δομείται στο ήθος και στην αξιοπρέπεια του ανθρώπινου προσώπου. Στα ίδια παπάρια του εγγράφει και την όποια κα Σκάρλετ Ο’ Χάρα που διατείνεται με όλο τον δυτικό κυνισμό της ότι “η αξιοπρέπεια είναι για τους δειλούς” Όχι λοιπόν, διατυμπανίζει εμπράκτως ο Μπουαζίζι “η αξιοπρέπεια δεν είναι απλά μια πολυτέλεια που τη χαίρεται κανείς όταν με τον έναν ή τον άλλον τρόπο, έχει ξεπεράσει την Ανάγκη”. Αντιθέτως προς ότι συνιστά καθημερινά το νεωτερικό πρόταγμα, η αξιοπρέπεια είναι μια ιστορία που έχει νόημα μόνον και όταν είναι κανείς πλήρης αναγκών. Απλά, την τοποθετεί σε θέση υπέρτερη κάθε ανάγκης, απελευθερώνοντας ουσιαστικά την ύπαρξη από τη δουλεία της κάθε ανάγκης. Συναντά έτσι ανεπίγνωστα τον Αϊ Γιάννη τον Σιναίτη που ασκήτεψε στα ίδια πάνω κάτω μέρη όπως κι’ αυτός. “Διάκρισις είναι μια αληθής κατάληψις και κατανόησις της ψυχής, οπού την ποιεί να γνωρίζει καλώς και απταίστως το του Κυρίου θέλημα, και να το φυλάττη απαρασαλεύτως με τον λογισμόν, και με θέλησιν, και λόγον, και έργον εν παντί καιρώ και τόπω οπού ήθελεν ευρεθή, και εν πάση υποθέσει οπού ήθελεν τύχει αυτή, χωρίς να φοβήται ούτε αυτόν τον θάνατον.” Γι’ αυτό πεθαίνει. Γιατί μπροστά στην αξιοπρέπεια που ορίζει το ήθος του Τρόπου του, δεν μετράει ούτε ο θάνατος!
Αυτή η Διάκριση των προτεραιοτήτων, ο χαμένος μίτος για τους νεοέλληνες, ορίζει τη σκέψη, τα λόγια αλλά και τη θέληση του Μπουαζαζί. Και ταυτόχρονα ώ του θαύματος, κινητοποιεί προς την ίδια κατεύθυνση ένα ολόκληρο έθνος. Έχοντας Διάκριση ένα ολόκληρο έθνος αφυπνίζεται και αναζητά να επαναθεμελιώσει το δικό του πολιτισμικό πρότυπο. Το αλλοτριωμένο από τη δυτική χρησιμοθηρία και τον ατομοκεντρισμό. Προς τούτο συγκροτεί επιτροπές γειτονιάς, αντικαθιστώντας την αστυνομία. Ακολουθούν οι επιτροπές εργατών, των δικαστών ή ανά γεωγραφική περιοχή φτάνοντας μέχρι τους εξαθλιωμένους κατοίκους στην περίμετρο του Καΐρου. Ακόμη και οι θρησκείες υποχωρούν εξαντλώντας το ρόλο τους στην ικανοποίηση θρησκευτικών αναγκών. Εδώ το παιχνίδι είναι υπέρτερο κάθε ανάγκης. Αιτούμενο είναι η αξιοπρέπεια ως υπαρξιακή ελευθερία συγκρότησης άλλου πολιτισμού. Άλλου τρόπου ιεράρχησης των προτεραιοτήτων του βίου. Γι’ αυτό οι Κόπτες Χριστιανοί αγνοούν τις προτροπές των θρησκευτικών ηγετών τους και συμμετέχουν θερμά στις διαδηλώσεις. Γι’ αυτό το βήμα των Αδελφών Μουσουλμάνων μένει, μετέωρο θυμίζοντας τον πάλαι ποτέ ρόλο των κομμουνιστικών κομμάτων στις αυθόρμητες λαϊκές εξεγέρσεις. Όταν η αξιοπρέπεια συναντά το πραγματικό της περιεχόμενο, ως υπέρβαση της Ανάγκης, τα ιερατεία δεν έχουν υλικό να διαχειριστούν, δεν έχουν πεδίο να ασκήσουν τον εξουσιαστικό διαμεσολαβητικό τους ρόλο.
Εδώ ακριβώς βρίσκεται και το συγκλονιστικό στοιχείο της Αραβικής Επανάστασης. Έμπρακτα, η αξιοπρέπεια διαρρηγνύει το προστατευτικό κέλυφος του δικαιώματος που της χορήγησε η νεωτερικότητα, διασπά τη φλυαρία των κοινωνικών συμβολαίων όπως τα γνωρίσαμε στη Δύση και απαιτεί όχι την εκ νέου δικανική κατοχύρωση της, αλλά τη ζωντανή σάρκωση της μέσα στην ανθρώπινη ύπαρξη, συνύπαρξη και πράξη. Απαιτεί άλλο πολιτισμό. Και το πιο δραματικό. Χιλιάδες ψυχές είναι έτοιμες να πεθάνουν γι’ αυτήν.
Αν η Ιστορία είναι τόσο “τσούλα” όσο ο Θουκυδίδης ή ο Κονδύλης υποψιάζονται, δεν αποκλείεται με βάση όλα τα παραπάνω, να είμαστε μάρτυρες μιας κοσμογονικής αλλαγής, μ’ έναν τρόπο που θυμίζει όμως πιο πολύ κοριτσίστικα τερτίπια και λιγότερο περισπούδαστες γεωστρατηγικές ανακατατάξεις.
Να κλείνει δηλαδή ο γιγάντιος ιστορικός κύκλος της δυτικής αποικιοκρατίας, με πρώτη την απο-αποικιοποίηση του χώρου από όπου αυτός ξεκίνησε. Η δυτική παρακμή, η μετακίνηση του παγκόσμιου οικονομικού άξονα προς την Ανατολή, η αφύπνιση της Λατινικής Αμερικής, η αποκατάσταση μεγάλου μέρους της Ρωσικής ισχύος και τώρα η Αραβική Επανάσταση και μάλιστα με τα χαρακτηριστικά που περιγράψαμε παραπάνω συνηγορούν αβίαστα προς την κατεύθυνση αυτή. Μένει ίσως να δούμε αν ο ελληνικός χώρος σε διάστημα όσο από το 1187 στο 1204, ή σαν να λέμε από το 2011 στο 2019 θα ακολουθήσει το δρόμο επανεφεύρεσης της δικής του ιδιοπροσωπείας.
Θα ‘χει πολύ πλάκα η Ιστορία…
* ο Αντώνης Ανδρουλιδάκης είναι οικονομολόγος
Αναρτήσεις
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Ας είμαστε ευγενείς στο σχολιασμό.