“Εδώ είναι ένας λαός τρανταχτός, που πέρασε διά πυρός και σιδήρου. Αυτόν τον λαό φωτογραφίζω”

Έκθεση φωτογραφίας «Κώστας Μπαλάφας. Το Αντάρτικο στην Ηπειρο»

Στον κορυφαίο Ελληνα της ανθρωπιστικής φωτογραφίας Κώστα Μπαλάφα και στον τρόπο που κατέγραψε μία από τις πιο κρίσιμες στιγμές της νεότερης Ιστορίας μας είναι αφιερωμένη η έκθεση «Κώστας Μπαλάφας. Το αντάρτικο στην Ηπειρο, 1940-1944», που φιλοξενείται από την Παρασκευή στο Μουσείο Μπενάκη της οδού Πειραιώς.

Ο αγώνας του ηπειρώτικου λαού ενάντια στον κατακτητή, όπως τον κατέγραψε ο φωτογράφος από το 85ο Σύνταγμα του ΕΛΑΣ όπου ήταν ενταγμένος, αναδύεται ανάγλυφα μέσα από δεκάδες ασπρόμαυρα στιγμιότυπα: ζυμώσεις για την έναρξη του ένοπλου αγώνα, πορείες και μάχες των ανταρτών, θρήνοι των μανάδων, το τυπογραφείο και ο ασύρματος, οι θεατρικές παραστάσεις της «Λαϊκής Σκηνής» του Γιώργου Κοτζιούλα, οι κηδείες, το ντοκουμέντο με τους απαγχονισμένους από τους Γερμανούς αγωνιστές Τόδουλο και Φαρίδη, οι εκδηλώσεις από την απελευθέρωση των Ιωαννίνων τον Οκτώβριο του 1944. “Το να βγάλεις λίγα χρυσάνθεμα, ακόμα και μια βαρκούλα που κουνιέται, δεν λέει και σπουδαία πράγματα. Εδώ είναι ένας λαός τρανταχτός, που πέρασε διά πυρός και σιδήρου. Αυτόν τον λαό φωτογραφίζω”, σύμφωνα με τα λόγια του.

Ο Κώστας Μπαλάφας, με το όπλο στον ώμο

Ενα τυχαίο γεγονός συνέβαλε ώστε ο Κώστας Μπαλάφας να μεταφέρει στις νεότερες γενιές τις ιστορικές στιγμές. Προς τα τέλη του 1940 ένα ιταλικό βομβαρδιστικό κατερρίφθη από ελληνικά αντιαεροπορικά πυρά στην Καλούτσιανη Ιωαννίνων. Στα συντρίμμια του βρέθηκε ένα στρογγυλό κουτί με κινηματογραφικό φιλμ, που οι περισσότεροι δεν τολμούσαν να αγγίξουν, φοβούμενοι ότι επρόκειτο για νάρκη. Ο Μπαλάφας το αγόρασε με αντίτιμο λίγες οκάδες καλαμποκάλευρο. Τελικά περιείχε τον γνωστό, τότε, τύπο κινηματογραφικού φιλμ Ferrania Capelli. Λίγο καιρό νωρίτερα είχε αγοράσει από έναν Ιταλό στρατιώτη μια γερμανική μηχανή Robot κι έτσι, κόβοντας λίγα λίγα τα μέτρα του κινηματογραφικού φιλμ που είχε αποκτήσει, γέμιζε τα καρουλάκια της και φωτογράφιζε. Με αυτό το φιλμ κατέγραψε τα εγκλήματα των κατακτητών και τη δραστηριότητα του αντάρτικου στην περιοχή.

Είχε απόλυτη συνείδηση της επικινδυνότητας που είχε η πράξη του. Οι δυνάμεις Κατοχής τιμωρούσαν με θάνατο όποιον παρέβαινε τη ρητή εντολή απαγόρευσης των φωτογραφιών. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η φωτογράφιση των σωμάτων των πατριωτών Τόδουλου και Φαρίδη που αιωρούνταν άψυχα σε δύο πλατάνια στις όχθες της λίμνης των Ιωαννίνων τον Μάρτιο του 1944.

Τα σώματα των Τόδουλου και Φαρίδη αιωρούμενα στη λίμνη των Ιωαννίνων

Σύμφωνα με τις μαρτυρίες του φωτογράφου, καταγεγραμμένες και στο βιβλίο του Κώστα Μπουμπούρη «Ο Κώστας Μπαλάφας και η Ελλάδα του», οι Γερμανοί κατακτητές υποχρέωναν το πλήθος να πλησιάσει τους επιτηρούμενους από φρουρούς απαγχονισμένους για λόγους παραδειγματισμού και εκφοβισμού. Ο Μπαλάφας έκανε πρώτα μια πρόχειρη αυτοψία γύρω από το τραγικό συμβάν, υπολόγισε τις αποστάσεις και ξαναγύρισε, κρατώντας στην αγκαλιά του μια σακούλα με κρεμμύδια. Εκεί μέσα έχει κρύψει τη φωτογραφική μηχανή με ανοιχτή μια τρύπα μπροστά στο φακό. Περνώντας μπροστά από τους κρεμασμένους αποτύπωσε το γεγονός, που αποτελεί πλέον ένα από τα πιο δυνατά ντοκουμέντα της Κατοχής.

Πορεία στα βουνά

Το σπάνιο υλικό του Κώστα Μπαλάφα από το αντάρτικο ήταν για χρόνια κρυμμένο. Στα χρόνια του Εμφυλίου, όταν ο κρατικός μηχανισμός αναζητούσε τους ΕΛΑΣίτες, τα ίχνη του φωτογράφου χάθηκαν ακόμα και από την οικογένειά του. Πριν εξαφανιστεί, εμπιστεύτηκε το φωτογραφικό υλικό στην οικογενειακή του φίλη Ιουλία Γοργόλη. Εκείνη το έκρυψε κάτω από το ξύλινο πάτωμα ενός γιαννιώτικου σπιτιού. Για τριάντα και πλέον χρόνια ούτε ο ίδιος ήξερε πού ακριβώς βρισκόταν το υλικό του. Τα 2.000 αρνητικά, ταλαιπωρημένα κυρίως από την υγρασία, ήρθαν στο φως της δημοσιότητας αρκετά χρόνια αργότερα. Ευρέως γνωστά έγιναν με την έκδοσή τους σε τόμο από τον ίδιο το φωτογράφο το 1991, – ελάχιστος φόρος τιμής σε όσους θυσιάστηκαν για την ελευθερία της Ελλάδας. Οπως λέει και ο ίδιος, “Νιώθω χρέος για ένα μνημόσυνο των παλικαριών που βαριοκοιμούνται στις βουνοπλαγιές και τα διάσελα, άψαλτοι και αμνημόνευτοι, σε πρόχειρους τάφους, χωρίς όνομα και σταυρό, σημαδεμένους μόνο με κύκλους και πέτρες που αράδιασαν με πόνο οι συναγωνιστές τους, για να θυμούνται τον τόπο που τους έθαψαν…”

Εκθεση “Κώστας Μπαλάφας. Το Αντάρτικο στην Ήπειρο, 1941-1944.

Μουσείο Μπενάκη, Κτήριο Οδού Πειραιώς, 11/02/2011 – 30/04/2011

Τις συγκλονιστκές φωτογραφίες  της συλλογής μπορείται να δείτε και στην ιστοσελίδα του φωτογράφου.

To κείμενο είναι κολάζ από σχετικά αφιερώματα της Ελευθεροτυπίας και του Έθνους.

Το κολάζ έκανε ο Back Door Man.

http://sxoliastesxwrissynora.wordpress.com/