Κογκνιτάριοι του Νότου, πρεκάριοι του Βορρά

Tου Nικου Γ. Ξυδακη


Οι αλλεπάλληλες εξεγέρσεις των αραβικών λαών, με προεξάρχοντα τον αιγυπτιακό λαό, εκτός των γεωπολιτικών και άλλων σημάνσεων, φανερώνουν στα έκπληκτα δυτικά μάτια απροσδόκητους κοινωνικούς και ανθρωπολογικούς τύπους, αλλά και παλιές έννοιες που παίρνουν νέο περιεχόμενο. Οι σποραδικές εξεγέρσεις σε δυτικές χώρες, τα τελευταία χρόνια, ερμηνεύονταν λίγο-πολύ ως αναταράξεις γνωστών υποκειμένων: νέοι, άνεργοι, επισφαλείς εργαζόμενοι, μετανάστες δεύτερης γενιάς ανένταχτοι, αποκλεισμένοι. Οι καινοφανείς κατηγορίες ήταν οι μετανάστες δεύτερης γενιάς, στα γαλλικά μπανλιέ λ. χ., και το πλήθος των επισφαλών, το και πρεκαριάτο καλούμενο, που βρέθηκε στους δρόμους της Αθήνας τον Δεκέμβρη ’08 αλλά και στους δρόμους του Παρισιού, του Λονδίνου και της Ρώμης την περασμένη χρονιά. Αν γυρεύαμε τα κοινά στοιχεία των ευρωπαϊκών αναταράξεων, θα εντοπίζαμε, αφενός, τη επαναδιεκδίκηση του φαντασιακού, την αναπλήρωση ενός ελλείμματος ελευθερίας σε συνθήκες πληθωρισμού πολιτιστικών και ψυχαγωγικών ψευδο-δικαιωμάτων· αφετέρου, τη διεκδίκηση των υλικών όρων της ελευθερίας, δηλαδή, τα πραγματικά δικαιώματα στην εργασία και στο κοινωνικό κράτος, δηλαδή, τη διατήρησή τους σε χαρακώματα άμυνας, ακόμη και πριν από το ξέσπασμα της σφοδρής οικονομικής κρίσης. Η μεσαία τάξη της Δύσης πασχίζει να αποτρέψει την υποβάθμιση και τον αφανισμό της, πασχίζει να κρατήσει ζωντανό το κοινωνικό συμβόλαιο, την υπόσχεση διαρκούς ευημερίας.
Στην πολυσήμαντη πλατεία Ταχρίρ της Αιγύπτου συναντιούνται παρόμοια και άλλα υποκείμενα, με παρόμοια αιτήματα. Οπως περιγράφει αδρομερώς ο αυτόπτης Πέτρος Παπακωνσταντίνου, την αντικαθεστωτική εξέγερση πυροδοτούν κυρίως τα αναδυόμενα και συμπιεσμένα μεσοστρώματα μορφωμένων, νέων κυρίως, ενός έθνους 85 εκατομμυρίων σε δημογραφική έκρηξη, με μέσο όρο ηλικίας τα τριάντα. Τα πολυπληθή πληβειακά στρώματα ακολουθούν. Πλάι στους Αδελφούς Μουσουλμάνους και την Αριστερά, η πιο δυναμική ομάδωση είναι ακριβώς αυτοί οι μορφωμένοι νέοι που ξεκίνησαν το κίνημα της 6ης Απριλίου: το «κογκνιταριάτο», οι έχοντες τη γνώση, αλλά όχι τον πλούτο και την εξουσία.
Αν ξεπεράσουμε το αρχικό σοκ της Αιγύπτου -διότι η Δύση αιφνιδιάστηκε ολοσχερώς-, κι αν ξεπεράσουμε τη δυσπιστία μας απέναντι στους νεολογισμούς, το ούτως ειπείν κογκνιταριάτο προστίθεται στο επίσης καινοφανές πρεκαριάτο, έτσι ώστε με νέα εννοιολογικά εργαλεία να ψηλαφήσουμε τα νέα υποκείμενα. Νέα, αλλά και γνώριμα από παλιά: οι νέοι και οι μορφωμένοι πρωτοστατούν πάντα στους αγώνες για ελευθερία, πολύ περισσότερο αν αντιμετωπίζουν καθεστώτα διεφθαρμένα και τυραννικά. Τα πληβειακά στρώματα, και οι κάθε λογής αποκλεισμένοι, ακολουθούν· τα μεσαιοανώτερα στρώματα ακολουθούν, υπό όρους, εφόσον κινδυνεύει η θέση τους, και εν πάση περιπτώσει δεν πρωτοστατούν.
Τι κοινό μοιράζονται οι πρεκάριοι της βόρειας Μεσογείου με τους κογκνιτάριους της νότιας Μεσογείου; Την ίδια φαντασιακή δίψα· τη δίψα για ελευθερία, δίψα για δικαιοσύνη και ισότητα. Η οποία φαντασιακή δίψα αναζητεί διαρκώς, και βρίσκει, τις υλικές της βάσεις: αναδιανομή του πλούτου, αναθεώρηση των σχέσεων κυριαρχίας. Η καταναλωτική φενάκη και η χίμαιρα της μιας ευκαιρίας δεν πείθουν τους πρεκάριους, που αντικρίζουν μια πραγματικότητα απείρως σκληρότερη και διαφορετική από τον κόσμο της διαφήμισης αλλά και από τον κόσμο των γονιών τους. Η έσχατη πενία, η διαφθορά, ο αυταρχισμός, η κοινωνική καθυστέρηση, οι τρομακτικές ανισότητες, οδηγούν τους κογκνιτάριους στο σημείο έκρηξης.
Τα δίκτυα της παγκοσμιοποίησης μεταφέρουν εικόνες κλειστού πλούτου και ανοιχτής γνώσης· η γνώση δεν μπορεί να κρυφτεί σε φορολογικούς παραδείσους, διαχέεται στη δική της δημοκρατία, με ισοπολιτεία και ισηγορία: αρκεί μια σύνδεση. Και μια συγκυρία: για να μετατραπούν οι φαντασιακές κοινότητες σε κοινωνίες προσώπων, που βάζουν μπροστά τα σώματά τους, προς έναν κοινό σκοπό, την κοινωνική χειραφέτηση. Πρόκειται για τη λανθάνουσα δυνατότητα των παγκοσμιοποιημένων δικτύων, των ίδιων που επέτρεψαν την αποθηρίωση του χρηματοπιστωτικού συστήματος, αυτού που γέννησε υπερκέρδη και σφοδρές κρίσεις, εθνικές και διεθνείς. Από τον πυρήνα της κρίσης ξεπροβάλλουν νέοι τρόποι αυτοαναγνώρισης, και νέα πολιτικά υποκείμενα.
Και μάλιστα στη λεγόμενη περιφέρεια. Μα τι είναι περιφέρεια και τι είναι κέντρο; Μαζί με τη θραύση των ανθρωπολογικών και κοινωνιολογικών στερεότυπων, θραύονται και τα γεωπολιτικά και μακροϊστορικά στερεότυπα. Ο 21ος αιώνας φαίνεται να εγκυμονεί νέα σημεία θέασης του κόσμου: οι άνθρωποι βλέπουν από Νότο προς Βορρά, και εξ Ανατολών προς Δυσμάς. Το δυτικό και βόρειο βλέμμα δεν είναι πια το μόνο, το κυρίαρχο.
Αυτή η ανατροπή του δυτικού-λευκού πτολεμαϊσμού, μαζί με την παγκόσμια κοινότητα γνώσης, μαζί με τη δίψα ελευθερίας, μαζί με το διαρκώς επανερχόμενο πρόταγμα ατομικής και συλλογικής αυτοδιάθεσης, είναι το καινοφανές υπόστρωμα του 21ου αιώνα κάτω από τις επιπολής βαριές στοιβάδες υπαρκτών διαψεύσεων και απειλών.


http://www.kathimerini.gr/