Τι είναι η Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη και γιατί είναι κρίσιμη στρατηγικά
Της Δωρας Aντωνιου
Η συζήτηση για τον καθορισμό Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης επανέρχεται το τελευταίο διάστημα όλο και πιο επιτακτικά, υπό το βάρος και των μεταβολών που επιφέρουν στις γεωπολιτικές ισορροπίες της ευρύτερης περιοχής τα αποτελέσματα των ερευνών για τον εντοπισμό κοιτασμάτων υδρογονανθράκων. Η «Κ» κωδικοποιεί σήμερα τα βασικά σημεία που διέπουν το καθεστώς της ΑΟΖ και τα δικαιώματα αλλά και τις υποχρεώσεις που απορρέουν από τον καθορισμό της.
1. Τι είναι η Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη (ΑΟΖ);
Η ΑΟΖ ως έννοια υιοθετήθηκε από τη Διάσκεψη του ΟΗΕ για το Δίκαιο της Θάλασσας και οι κανονισμοί που την διέπουν περιλαμβάνονται στη νέα Σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας, του 1982. Πρόκειται, ουσιαστικά, για εξέλιξη των ρυθμίσεων που μέχρι τότε περιλαμβάνονταν στο Διεθνές Δίκαιο Αλιείας, προκειμένου να συμπεριληφθούν και νέες οικονομικές και άλλες δραστηριότητες, τις οποίες μπορούν να ενεργήσουν παράκτια κράτη.
2. Ποια είναι η έκταση της ΑΟΖ;
Σύμφωνα με τη Σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας, η ΑΟΖ του παράκτιου κράτους μπορεί να φθάσει τα 200 ναυτικά μίλια από τις γραμμές βάσης, από τις οποίες μετριέται το πλάτος της αιγιαλίτιδας ζώνης. Το δικαίωμα σε ΑΟΖ διαθέτουν τα ηπειρωτικά εδάφη ενός κράτους, αλλά και τα νησιά που είναι στην επικράτειά του και συντηρούν από μόνα τους ζωή.
3. Τι δικαιώματα έχει κάθε κράτος εντός της δικής του ΑΟΖ;
Η Σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας αναφέρεται σε κυριαρχικά δικαιώματα του παράκτιου κράτους, όσον αφορά την εξερεύνηση και τη διαχείριση των φυσικών πηγών ζώντων ή μη, των υδάτων, του βυθού και του υπεδάφους της θάλασσας, αλλά και στην εξερεύνηση και την οικονομική εκμετάλλευση των ρευμάτων και των υπερκείμενων της θάλασσας ανέμων. Το παράκτιο κράτος έχει, επίσης, δικαιοδοσία για τοποθέτηση και χρήση τεχνητών νησιών, έχει όμως και την υποχρέωση για την προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος από τη ρύπανση. Τα κυριαρχικά δικαιώματα, που αφορούν κατά κύριο λόγο οικονομικούς σκοπούς, δεν σημαίνουν πλήρη κυριαρχία και, ως εκ τούτου, πέρα από τα όσα προβλέπονται από τη Σύμβαση, συνεχίζουν να ισχύουν και να εφαρμόζονται και εντός της ΑΟΖ οι κανόνες που ισχύουν για τις ανοιχτές θάλασσες.
4. Ποιες είναι οι διαφορές και οι ομοιότητες της ΑΟΖ και της υφαλοκρηπίδας;
Τα δικαιώματα του κράτους υπάρχουν στην υφαλοκρηπίδα εξ υπαρχής (ab initio) και αυτοδικαίως (ipso facto), ενώ στην ΑΟΖ μόνον κατόπιν σχετικής διακήρυξης. Το παράκτιο κράτος μπορεί να έχει υφαλοκρηπίδα χωρίς να έχει ΑΟΖ, ενώ το αντίστροφο δεν είναι δυνατόν. Στο θέμα τις εκμετάλλευσης φυσικών πόρων στον βυθό και το υπέδαφος και στο ζήτημα της οριοθέτησης, οι προβλέψεις του Δικαίου της Θάλασσας συμπίπτουν για τις δύο ζώνες. Στον τομέα των υδρογονανθράκων, όλα τα δικαιώματα κατοχυρώνονται από την υφαλοκρηπίδα.
5. Η Ελλάδα διαθέτει ΑΟΖ;
Οχι. Διαθέτει, όπως κάθε παράκτιο κράτος, το δικαίωμα να κηρύξει ΑΟΖ και κανένα άλλο κράτος ή οργανισμός δεν μπορεί να αμφισβητήσει αυτό το δικαίωμα. Σε αντίθεση με την υφαλοκρηπίδα, που υφίσταται αυτομάτως για κάθε παράκτιο κράτος, η ΑΟΖ δεν υφίσταται εάν δεν κηρυχθεί από το εν λόγω κράτος. Μέχρι να γίνει αυτό, η περιοχή στην οποία θα μπορούσε να οριοθετηθεί η ΑΟΖ θεωρείται ανοιχτή θάλασσα.
6. Η Ελλάδα μπορεί να κηρύξει ΑΟΖ σε εύρος 200 ναυτικών μιλίων;
Πρακτικά όχι, διότι τα 200 ναυτικά μίλια είναι το μέγιστο εύρος που μπορεί να φθάνει η ΑΟΖ ενός παράκτιου κράτους. Το εύρος αυτό υπόκειται σε περιορισμούς όταν οι ΑΟΖ παράκτιων κρατών επικαλύπτονται. Στις περιπτώσεις αυτές γίνεται οριοθέτηση, είτε κατόπιν συμφωνίας μεταξύ των γειτονικών κρατών είτε με παραπομπή της διαφοράς σε δικαστήριο ή διαιτησία. Για τον λόγο αυτό η Ελλάδα βρίσκεται σε διαπραγματεύσεις αυτή τη στιγμή με την Αίγυπτο και τη Λιβύη. Δεν έχει καθορίσει ΑΟΖ ούτε έχει διαπραγματευθεί για την οριοθέτησή της με Τουρκία και Ιταλία. Εφθασε σε συμφωνία πριν από μερικά χρόνια με την Αλβανία, η οποία όμως έχει «παγώσει», έπειτα από ακυρωτική απόφαση του εκεί Ανωτάτου Δικαστηρίου.
7. Ορίζεται από τη Σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας πώς οριοθετείται η ΑΟΖ σε περίπτωση επικάλυψης;
Οχι. Ωστόσο, με βάση τις αποφάσεις δικαστηρίων, φαίνεται ότι αποκτά εθιμική ισχύ η κατ’ αρχήν χρήση της μέσης γραμμής. Σε υποθέσεις που έχουν επιλυθεί διά της δικαστικής οδού φαίνεται να λαμβάνονται υπ’ όψιν και άλλοι παράγοντες, προκειμένου να εξυπηρετηθεί η ιδέα της δίκαιης λύσης.
Ολα θα κριθούν από την οικονομική διάσταση
Αθανασιος Eλλις
«Οι ποσότητες είναι τεράστιες, πολύ μεγαλύτερες από τις ανάγκες του Ισραήλ και, άρα, επαρκείς για να δικαιολογήσουν ένα εγχείρημα όπως τη μεταφορά αερίου προς την Ελλάδα και την ευρωπαϊκή αγορά», δήλωσε στην «Κ» ο βοηθός υπ. Εξωτερικών των ΗΠΑ αρμόδιος για την ενέργεια, Ντέιβιντ Γκόλντγουιν, αναφερόμενος στα κοιτάσματα Λεβιάθαν. Καθώς κάποιοι προκρίνουν ως πιο συμφέρουσα την υγροποίηση του αερίου και τη μετεξέλιξη της Κύπρου σε κέντρο εξαγωγής, μίλησε για «ζητήματα τεχνικής φύσεως που ανακύπτουν, όπως εάν θα πρέπει να κατασκευασθεί αγωγός παράλληλα με την ακτή, προς την Κύπρο, ή να προχωρήσει ευθεία προς την Ελλάδα».
Ο απερχόμενος αξιωματούχος σημείωσε ότι «όλα θα εξαρτηθούν από την οικονομική διάσταση: ποιος θα αγοράσει το αέριο, σε ποια τιμή και πώς θα χρηματοδοτηθεί ένας τέτοιος αγωγός. Υπάρχει η προοπτική και σίγουρα έχω ενθαρρύνει τους συναδέλφους να εστιάσουν την προσοχή τους στον Λεβιάθαν και ποιο ρόλο μπορεί να διαδραματίσει. Αλλά πρέπει να υπάρξει η δέσμευση για αγορά συγκεκριμένης ποσότητας αερίου για περίοδο π. χ. 30 ετών, που θα καθιστά το εγχείρημα επικερδές. Μόνον τότε οι εμπλεκόμενες χώρες και εταιρείες θα μπορούν να χρηματοδοτήσουν ένα τέτοιο τεράστιο έργο».
Η σημασία ανακήρυξης ελληνικής ΑΟΖ
Του Σταυρου Λυγερου
Το καλοκαίρι, υπό την πίεση δημοσιευμάτων, η ελληνική διπλωματία άρθρωσε δημοσίως τον όρο Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη (ΑΟΖ). Η απάντηση της Αγκυρας ήταν άμεση. Στις 12 Ιουλίου 2010 εξέδωσε αναγγελία για υποθαλάσσιες έρευνες του Πίρι Ρέις στην ανατολική Μεσόγειο. Το έργο έχει ξαναπαιχτεί. Στις 13 και 14 Νοεμβρίου 2008, η Αγκυρα είχε εκδώσει δύο αναγγελίες για διεξαγωγή γεωλογικών ερευνών στην ίδια περιοχή. Επειτα από λίγο, ειδικό ναυλωμένο νορβηγικό σκάφος είχε μεταβεί στην περιοχή συνοδευόμενο από τουρκική φρεγάτα. Και οι δύο τουρκικές κινήσεις είχαν σκοπό να αποτρέψουν την Ελλάδα από την ανακήρυξη ΑΟΖ.
Η ΑΟΖ είναι το δικαίωμα παράκτιου κράτους να εκμεταλλεύεται κατ’ αποκλειστικότητα μία θαλάσσια ζώνη πλάτους μέχρι και 200 μιλίων. Πιο συγκεκριμένα, να εκμεταλλεύεται το υπέδαφος του βυθού, τον βυθό, τα ύδατα (αλιεία) και την επιφάνεια της θάλασσας (ακόμα και με τη δημιουργία τεχνητών νησιών). Από οικονομικής απόψεως, η υφαλοκρηπίδα είναι σε γενικές γραμμές υποσύνολο της ΑΟΖ. Στην πραγματικότητα, η τάση διεθνώς είναι οι δύο αυτές θαλάσσιες ζώνες να οριοθετούνται ταυτοχρόνως και τα όριά τους να ταυτίζονται. Το Δίκαιο της Θάλασσας προβλέπει ρητά ότι νησιά με οικονομική δραστηριότητα έχουν δικαίωμα ΑΟΖ, όπως οι ηπειρωτικές περιοχές. ΑΟΖ έχουν ανακηρύξει σχεδόν 140 παράκτιες χώρες. Μεταξύ αυτών και οι ΗΠΑ, συμπεριλαμβάνοντας βεβαίως και την ΑΟΖ όλων ανεξαιρέτως των νησιών τους (1983).
Η σημασία ανακήρυξης ελληνικής ΑΟΖ αποτυπώνεται στη δήλωση-προειδοποίηση του Τούρκου αρχηγού Ναυτικού Μετίν Ατάτς: «Εκτιμώ ότι η Ανατολική Μεσόγειος θα καταστεί εστία προστριβών και συγκρούσεων, επειδή προσεχώς θα αποκτήσει σπουδαιότητα. Λόγω των πετρελαίων που διαθέτει, θα μετατραπεί σ’ ένα δεύτερο Κόλπο. Η Τουρκία πρέπει να επαγρυπνεί και να αντιδράσει» (Οκτώβριος 2008).
Οι σχετικές ενδείξεις επιβεβαιώθηκαν στην ΑΟΖ της Αιγύπτου και του Ισραήλ και έχει ήδη δρομολογηθεί η εξόρυξη. Το ίδιο αναμένεται να συμβεί και με την ΑΟΖ της Κύπρου. Υπενθυμίζουμε ότι η κυβέρνηση του Τάσσου Παπαδόπουλου έσπευσε να ανακηρύξει ΑΟΖ και να συνάψει συμφωνίες οριοθέτησης με την Αίγυπτο, το Ισραήλ και τον Λίβανο (εκκρεμεί η κύρωσή της από το λιβανικό Κοινοβούλιο). Η κυβέρνηση Καραμανλή δεν είχε ανταποκριθεί στο κυπριακό αίτημα να συνάψει αντίστοιχη συμφωνία οριοθέτησης, για να μην προκαλέσει την αντίδραση της Αγκυρας.
Με βάση την αρχή της μέσης γραμμής, το σύμπλεγμα του Καστελλόριζου εξασφαλίζει την επαφή της ελληνικής με την κυπριακή ΑΟΖ. Οι δύο αυτές παρεμβάλλονται μεταξύ τουρκικής και αιγυπτιακής, γεγονός που περιορίζει σημαντικά την τουρκική ΑΟΖ στην Ανατολική Μεσόγειο. Προς το παρόν, όμως, ελληνική ΑΟΖ δεν υπάρχει, επειδή η Αθήνα δεν την έχει ανακηρύξει. Σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο, ένα παράκτιο κράτος αποκτάει ΑΟΖ με μονομερή δήλωση ανακήρυξης. Στη συνέχεια, συνάπτει συμφωνίες οριοθέτησης με τα γειτονικά κράτη. Εάν δεν καταστεί δυνατή η συμφωνία οριοθέτησης, ο τρόπος με τον οποίο οι γειτονικές χώρες λύνουν τη διαφορά τους είναι με παραπομπή στο Διεθνές Δικαστήριο.
Υπενθυμίζουμε ότι η Αγκυρα αμφισβητεί ότι τα ελληνικά νησιά έχουν υφαλοκρηπίδα με τον γεωλογικού τύπου ισχυρισμό ότι επικάθονται σε τουρκική υφαλοκρηπίδα. Ο ισχυρισμός αυτός δεν μπορεί να προβληθεί εάν η Ελλάδα ανακηρύξει ΑΟΖ και η διαπραγμάτευση διεξαχθεί σ’ αυτό το πεδίο. Η ΑΟΖ είναι οικονομική και όχι γεωλογική έννοια, όπως η υφαλοκρηπίδα. Αυτός είναι ο λόγος που η τουρκική διπλωματία επιμένει να μιλάει για υφαλοκρηπίδα.
Το περίεργο είναι ότι και η ελληνική διπλωματία συνεχίζει να μιλάει για υφαλοκρηπίδα και να μην ανακηρύσσει ΑΟΖ. Σύμφωνα με πληροφορίες, η τουρκική πλευρά έχει απειλήσει με διακοπή των διερευνητικών επαφών. Αυτό, όμως, που πραγματικά φοβάται η Αθήνα είναι ότι οι Τούρκοι θα σπεύσουν να πραγματοποιήσουν γεωλογικές έρευνες νοτίως του Καστελλόριζου (κι όχι μόνο), με σκοπό να αμφισβητήσουν εμπράκτως την ελληνική ΑΟΖ. Υπενθυμίζουμε ότι από τη δεκαετία 1970, η Αγκυρα χρησιμοποιεί τη διεξαγωγή ερευνών ως μηχανισμό πρόκλησης κρίσης, για να αποτρέψει την Ελλάδα από την άσκηση νομίμων δικαιωμάτων της.
Μεγίστη ανευθυνότητα και αδικαιολόγητα υπέρμετρη αισιοδοξία
Του Ιωαννη Ν. Γρηγοριαδη*
Το ξαφνικό ενδιαφέρον μερίδος της εγχωρίου αρθρογραφίας για τη χάραξη της ελληνικής αποκλειστικής οικονομικής ζώνης (ΑΟΖ) στην περιοχή του Καστελλορίζου (Μεγίστης επί το ελληνικότερον) παρουσιάζεται σαν να προασπίζει ζωτικά εθνικά συμφέροντα. Στην πραγματικότητα, είναι μία ακόμη προσπάθεια εκτροχιασμού μιας ούτως ή άλλως δύσκολης διαπραγματεύσεως για τη διευθέτηση των ελληνοτουρκικών διαφορών στο Αιγαίο και στην Ανατ. Μεσόγειο. Αυτό όμως που πραγματικά εκπλήσσει είναι η προχειρότης των ισχυρισμών και των χαρακτηρισμών. Ενδεικτικά, και στον βαθμό που επιτρέπει ο περιορισμένος χώρος της επιφυλλίδος αυτής: Η αντικατάσταση της αναφοράς στο Καστελλόριζο με τον όρο «νησιωτικό σύμπλεγμα του Καστελλορίζου» προφανώς αποσκοπεί στην ενίσχυση της επιχειρηματολογίας για τη διεκδίκηση δεκάδων χιλιάδων τετραγωνικών χιλιομέτρων ΑΟΖ για μία νήσο εκτάσεως 12 τετραγωνικών χιλιομέτρων. Ωστόσο, μια απλή ματιά στον χάρτη της περιοχής αποκαλύπτει ότι το νησιωτικό σύμπλεγμα της Μεγίστης δεν ανήκει εξ ολοκλήρου στην Ελλάδα. Πέραν της Μεγίστης, του Αγίου Γεωργίου (Ρω), της Στρογγυλής και μερικών βραχονησίδων στην είσοδο του λιμένος της Μεγίστης, υπάρχουν οι νήσοι Καράβολα (Κέκοβα), Αλιμενταριά, Δασειά και πολλές βραχονησίδες οι οποίες παραχωρήθηκαν στην Τουρκία βάσει της ιταλοτουρκικής συμφωνίας του 1932. Προκαλεί πραγματικά έκπληξη πώς «διακεκριμένοι ακαδημαϊκοί και ειδικοί επί του διεθνούς δικαίου» οι οποίοι διετύπωσαν και προτάσεις για την οριοθέτηση των θαλασσίων συνόρων της Ελλάδος δεν μπήκαν στον κόπο καν να μελετήσουν την ιταλοτουρκική συμφωνία του 1932 ή έστω να δουν ένα χάρτη της περιοχής στο Διαδίκτυο. Είναι και αυτή μια άποψη περί υπευθυνότητος.
Εντύπωση, επίσης, προκαλεί η καλλιεργούμενη υπέρμετρη αισιοδοξία σχετικά με το μέγεθος του υποθαλασσίου ορυκτού πλούτου στην περιοχή της ανατολικής Μεσογείου. Δημιουργείται η εντύπωση ότι δισεκατομμύρια βαρέλια πετρελαίου βρίσκονται στον βυθό της ανατολικής Μεσογείου και ότι η ανακήρυξη της ΑΟΖ θα μετατρέψει την Ελλάδα και την Κύπρο σε κάτι ανάλογο της Σαουδικής Αραβίας και του Αμπού Ντάμπι. Η ύπαρξη εκμεταλλευσίμων ποσοτήτων υδρογονανθράκων στην ανατολική Μεσόγειο είναι πιθανή, αλλά όχι βεβαία. Αυτό που είναι ακόμη λιγότερο βέβαιο είναι ότι οι ποσότητες που θα βρεθούν θα είναι τέτοιες, ώστε να αλλάξουν τις στρατηγικές και οικονομικές ισορροπίες στην περιοχή. Δεν παραξενεύει τους «ειδικούς» αναλυτές γιατί καμιά από τις μεγάλες πολυεθνικές πετρελαϊκές εταιρείες δεν σπεύδει να εξασφαλίσει δικαιώματα έρευνας και εκμετάλλευσης από τις χώρες που ήδη έχουν οριοθετήσει την ΑΟΖ τους, αν όντως οι ενδείξεις είναι τόσο θετικές;
Σε νομικό επίπεδο, αυτό που ουσιαστικά προτείνεται με την έκκληση για άμεση χάραξη της ελληνικής ΑΟΖ ισοδυναμεί με μονομερή καταγγελία των διμερών διαπραγματεύσεων για την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδος. Ετσι, η Ελλάς θα επιτρέψει στην Τουρκία να παρουσιασθεί ως το μέρος που όντως ενδιαφέρεται για την ειρηνική επίλυση των διαφορών στο Αιγαίο.
Εκεί, όμως, που η ανευθυνότητα συναντά την αναισχυντία είναι η συστηματική σπίλωση και απόπειρα ηθικής εξοντώσεως αντιφρονούντων ακαδημαϊκών, διπλωματών και ερευνητικών ιδρυμάτων. Φαίνεται ότι οι εν λόγω «ειδικοί» διαθέτουν μία ειδική συσκευή (ας την ονομάσουμε «ελληνόμετρο»), η οποία όχι μόνον αμετακλήτως ορίζει τι αποτελεί το εθνικό συμφέρον, αλλά μετράει και τον βαθμό της εθνικής συνειδήσεως του καθενός. Ετσι, «προδότες» και «αργυρώνητοι» χαρακτηρίζονται ακαδημαϊκοί με διεθνώς αναγνωρισμένο επιστημονικό έργο, οι οποίοι προτίμησαν να επιστρέψουν στην Ελλάδα και να αγωνισθούν για ένα καλύτερο ελληνικό πανεπιστήμιο σε συνθήκες αντίξοες, παρά να αποδράσουν στην Εσπερία, απολαμβάνοντας ξένες βασιλικές τιμές. Εφαρμόζονται και εδώ οι αλήστου μνήμης γκαιμπελικές πρακτικές: Λάσπη, λάσπη και όλο και κάτι θα κολλήσει.
Επειδή όμως στην Ελλάδα η μνήμη είναι συχνά βραχεία: Οι κύκλοι αυτοί αντιτάχθηκαν σε κάθε πρόσφατη επιτυχία της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής και καπηλεύθηκαν τη μεγαλύτερη νίκη της ελληνικής διπλωματίας, την ένταξη της Κύπρου στην Ευρωπαϊκή Ενωση. Πέτυχαν να εκτροχιάσουν τη συμβιβαστική λύση του Μακεδονικού, το 1993, υπό όρους που η ελληνική διπλωματία σήμερα ούτε μπορεί να ονειρευθεί. Κατατρομοκράτησαν συστηματικά και επί μακρόν την ελληνική κοινή γνώμη με «ισλαμικά τόξα», «Μεγάλες Αλβανίες» και «αποσχιστικά κινήματα στη Θράκη», ενώ η πραγματική μείζων εθνική απειλή, η οποία άλλωστε οδήγησε και στην τουρκική κατοχή του 38% της Κύπρου, προήλθε από επίορκους αξιωματικούς και κάποιους υποστηρικτές τους οι οποίοι σήμερα εμφανίζονται -με θράσος περισσό- ως κήνσορες. Και εγκαλούν όσους διαφωνούν μαζί τους για έλλειμμα πατριωτισμού.
Τα παραπάνω δεν αναιρούν το αβάσιμο των τουρκικών ισχυρισμών στη μεγάλη πλειοψηφία των ζητημάτων της ελληνοτουρκικής διενέξεως στο Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο. Αναδεικνύουν, όμως, περίτρανα το βάθος της πνευματικής κρίσεως η οποία μαστίζει τη χώρα. Τριάντα χρόνια χορτάσαμε από τον λαϊκισμό των αγροτικών μπλόκων, των εργατοπατέρων, των κομματικών φοιτητικών οργανώσεων και της καφενειακού τύπου προσεγγίσεως ζητημάτων μείζονος σημασίας στα ΜΜΕ. Ο χύδην λαϊκισμός, όμως, ο ψιμυθιωμένος με τίτλους ακαδημαϊκούς και ευγενείας, είναι ό,τι αποκρουστικότερο.
* Επίκουρος καθηγητής του Πανεπιστημίου Μπίλκεντ
Αναρτήσεις
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Ας είμαστε ευγενείς στο σχολιασμό.