"Είτε με τη Ρόζμαρι είτε με το μωρό της"

Eάν αξιολογούμε τους νέους του 2010 με βάση τις φαντασιώσεις και...

τις προσδοκίες των συναδέλφων τους της δεκαετίας του ’60-’70 του προηγούμενου αιώνα, ίσως το συμπέρασμα να αποβαίνει πράγματι απελπιστικό. Πριν από 50 έτη, οι νεανικές προσδοκίες και επιδόσεις ήσαν οπωσδήποτε πολύ διαφορετικές από τις αντίστοιχες σημερινές. Όμως, παρόμοια μελαγχολία κυρίευε τους γονείς του 1960, σε σύγκριση με τις νεανικές επιδόσεις του 1940, της Κατοχής και της Αντίστασης. Οι «καλοί» και «δημιουργικοί» καιροί υποτίθεται ότι βρίσκονται πάντα πίσω μας, ενώ οι σκληροί και άγονοι πάντα μπροστά μας. Με εντυπωσίασε και με προβλημάτισε το σημείωμα της Ρούλας Γεωργακοπούλου με τίτλο «Το μωρό της Ρόζμαρι», σχετικά με τη διάβρωση και φθορά των νεανικών προσδοκιών στην εποχή μας (Τα Νέα, 15/11/10). Εκτός από την οικονομική, κοινωνική και πολιτική χρεοκοπία, συμβαίνει «κάτι τρομακτικό: η περικοπή και αποψίλωση των νεανικών φιλοδοξιών». Νέοι που παραιτούνται από το δικαίωμα στη ζωή, «βολεύονται και λουφάζουν», παρκαρισμένοι σε «αδιάφορες έως και άχρηστες μεταπτυχιακές σπουδές», «ροκανίζοντας πολύτιμο χρόνο από την ενήλικη ζωή». «Καμία σχέση με τη φιλοπρόοδο στάση αλλοτινών εποχών, με προσωπικές φιλοδοξίες και το πλασάρισμα στην αγορά εργασίας από προνομιακή θέση». Νέοι που «παραμένουν τράνζιτο στη νηπιακή ηλικία... Όποιος θέλει να εργαστεί, να αυτοπραγματωθεί, να κάνει παιδιά, να ζήσει (του είναι αδύνατον)». Δημιουργείται «μια νέα ποιότητα losers, για την οποία οι ερμηνείες για την ποίηση της αποτυχίας και τη γοητεία του περιθωρίου θα είναι εντελώς άκυρες, σαδιστικές και ανεπαρκείς. Δεν θέλω ούτε να σκεφθώ πώς θα είναι ο κόσμος όταν ανοίξουν οι πόρτες αυτού του παρά φύσιν kindergarten». Το δικαίωμα στη ζωή Ότι το ισχύον σύστημα αντιμετωπίζει το σύνολο των πολιτών, και όχι μόνον τους νέους, ως ανήλικους και νήπια, ποδοπατώντας το δικαίωμα στη ζωή και στην ενηλικίωση, συνιστά γεγονός αναμφισβήτητο. Όμως, συνιστά επίσης γεγονός αναμφισβήτητο η αντίσταση των πολιτών και ιδίως των νέων σε αυτή τη θλιβερή εκατόμβη. Δεν υπάρχει μέθοδος επιτήρησης και καταστολής που να ολοκληρώνεται μέχρι το τέλος της: συμβαίνει πάντοτε κάτι που την αποκαλύπτει, τη ματαιώνει και την απορρίπτει προτού αυτή ολοκληρωθεί. Σοβαρό πλήγμα για την εποχή μας θα ήταν εάν οι ίδιοι οι νέοι είχαν ενσωματώσει και εξιδανικεύσει το σημερινό αδιέξοδό τους. Ποιος όμως μπορεί να ισχυρισθεί κάτι τέτοιο; Αντίθετα, πληθώρα ενδείξεων καταγράφουν την τρέχουσα νεανική απόγνωση, που λαμβάνει ριζοσπαστικές μορφές, ακόμη και βίαιες, ανεξάρτητα από την πολιτική ορθότητα και αποτελεσματικότητά τους. Οι σημερινοί νέοι δεν λουφάζουν, αλλά περιφρονούν τελεσίδικα και με ποικίλους τρόπους την τρέχουσα κατάσταση, της οποίας οι ίδιοι αποβαίνουν προνομιακά θύματα. Εκρηκτική σχέση υποβόσκει σήμερα ανάμεσα στο ισχύον σύστημα και στους νεανικούς πληθυσμούς. Από τη διαπίστωση ότι ο σημερινός βίος δύσκολα βιώνεται, μπορεί να προκύπτουν όχι μόνον οράματα και ουτοπίες, αλλά επίσης περιπτώσεις παραφροσύνης, παράνοιας, ακόμη και αυτοκαταστροφής. Σε αυτές τις φαντασιώσεις παραπέμπει η κινηματογραφική ταινία «Το μωρό της Ρόζμαρι» του Ρομάν Πολάνσκι (1968). Η μέλλουσα μητέρα δαιμονοποιεί τον κόσμο στον οποίο πρόκειται να φέρει το μωρό της. Σε σημείο που φαντάζεται ότι το συνέλαβε με τον Διάβολο αυτοπροσώπως. Η δυσπιστία γενικεύεται, ολόκληρος ο κόσμος αποβαίνει αμφίβολος και εχθρικός. Εάν το μωρό έλθει στο συγκεκριμένο κόσμο, θα είναι επιτυχία του Διαβόλου. Εάν η μητέρα αποβάλει, θα γλιτώσει το μωρό από το δαιμονοποιημένο αυτό κόσμο. Η φαντασίωση συγχέεται με την πραγματικότητα, άλλωστε η δεύτερη περιλαμβάνει και την πρώτη. Όμως, η φαντασίωση είναι της μελλοντικής μητέρας, όχι του μωρού και ακόμη λιγότερο του εμβρύου. Εντούτοις, έχει και αυτό δικαίωμα στη φαντασίωση. Νέα οράματα και επιθυμίες Οι σημερινοί νέοι δεν είναι μωρά ούτε έμβρυα: διαθέτουν δική τους πρόσληψη του κόσμου και συστήματα αξιών, που δεν ταυτίζονται υποχρεωτικά ούτε με εκείνα των γονέων τους ούτε με εκείνα των νεανικών ηλικιών του παρελθόντος. Παρά τις φλυαρίες και τα ιδεολογήματα περί ατομικισμού και χρησιμοθηρίας, λαμβάνει πρωτοφανείς διαστάσεις στην εποχή μας η νεανική επιθυμία για ομαδικές και συλλογικές καταστάσεις, ώστε κάθε σχετικό προηγούμενο να ωχριά σε σύγκριση με το παρόν. Οι σημερινοί νέοι απορρίπτουν τη δικτατορία του χρήματος, τον ελιτισμό, το ρατσισμό, τον πολιτιστικό φονταμενταλισμό. Φιλοδοξούν απλά σε ένα δημοκρατικό μέλλον στο οποίο να αναγνωρίζουν τον εαυτό τους. Αυτό μπορεί να μην αρκεί για να αλλάξει ο κόσμος, αλλά σίγουρα δεν είναι αμελητέο, ιδίως όσον αφορά τη διάγνωση του χαρακτήρα της νέας γενιάς. Εάν σήμερα συγκροτείται ένα σύστημα που φιλοδοξεί να περιφράξει τους νέους σε παιδικούς σταθμούς, να τους καθηλώσει στη νηπια κή ηλικία, να αποτρέψει την ενηλικίωσή τους, αυτό δεν σημαίνει καθόλου ότι το επιτυγχάνει. Από την αναμέτρηση, η αντινεανική πλευρά αποβαίνει ο πρώτος χαμένος. Αυτός είναι νόμος της ιστορίας και της κοινωνίας. Ό,τι και να γίνει, το μέλλον ανήκει στους νέους και αυτό δεν αποτρέπεται με τίποτα. Ό,τι και να γίνει, το μέλλον ανήκει στην κοινωνία και αυτό δεν μπορεί να το αποτρέψει κανένα σύστημα εξουσιασμού. Όπως υπογράμμιζε ο Ζαν Ζωρές στο Μπουένος Άιρες τον Οκτώβριο του 1911, «η ιστορία παραμένει σκληρή και αδυσώπητη, αλλά ταυτόχρονα η ίδια αποτελεί πηγή για κάθε ελπίδα». Μπορεί το μωρό της Ρόζμαρι να προορίζεται να ζήσει μέσα στη δυστυχία και στην απόγνωση, λόγω συνωμοσίας των σκοτεινών δυνάμεων, όμως η δυστυχία και η απόγνωση είναι σε θέση να τροφοδοτήσουν στο μελλοντικό μωρό αντιστάσεις που η Ρόζμαρι δεν φαντάζεται καν ότι μπορεί να υπάρξουν. Η παράνοια των γονέων είναι πραγματική, ιδίως όσον αφορά τα παιδιά τους, όμως είναι ακόμη περισσότερο πραγματική η θέληση για ζωή των παιδιών. Είναι άστοχο να βλέπουμε μια εποχή με τα γυαλιά μιας άλλης: όπως ετόνιζε ο Ζυλ Μισελέ, κάθε εποχή έχει τα δικά της κριτήρια και αυτοί που τη βιώνουν διαμορφώνουν τον δικό τους, ιδιαίτερο και διακριτό, τρόπο πρόσληψης των διακυβευμάτων της. Δημοσιεύτηκε στο περιοδικό "Επίκαιρα" στις 25/11/10