Τρία εμπόδια στην έξοδο από την κρίση

του Γιάνη Βαρουφάκη

Σε προηγούμενο άρθρο είχα αναρωτηθεί, ως όφειλα, "αν η Πρότασή μας για έξοδο από την Κρίση της ευρωζώνης (βλ. εδώ,εδώ και εδώ) είναι τόσο λογική, εφικτή και εν δυνάμει αποτελεσματική όσο λέμε, γιατί δεν γίνεται άμεσα αποδεκτή;" Γιατί η Γερμανία αντιστέκεται; Γιατί, παρόλο που η Πρόταση έχει αποκτήσει 'ρεύμα' σε πολλές χώρες, την απορρίπτουν ακόμα πολλοί στην Ελλάδα, στην Ιταλία, στην Γαλλία; Εύλογο το ερώτημα και, για αυτό, είχα υποσχεθεί μια δική μου απάντηση σε μελλοντικό άρθρο. Η ώρα της απάντησης αυτής ήρθε.

Πριν την παρουσιάσω, να σημειώσω (για να μην θεωρηθώ εντελώς ψώνιο) ότι δεν είναι η μοναδική απάντηση. Ότι η εναλλακτική, καθόλα αποδεκτή, απάντηση λέει πως η Πρότασή μας πάσχει τεχνικά, πως είναι ελαττωματική, ελλιπής, υπερφίαλη, εκτός τόπου και χρόνου. Μπορεί και να είναι όλα ή κάποια από αυτά. Όποιος έτσι την βλέπει, δεν χρειάζεται περαιτέρω εξήγηση για την μη υιοθέτησή της και για αυτό ας σταματήσει να διαβάζει εδώ. Οι παρακάτω αράδες αφορούν όσους θεωρούν, όπως εμείς, ότι η Πρότασή μας κινείται στην γενική κατεύθυνση που θα βγάλει την ευρωζώνη από την Κρίση, που είναι εφικτή δεδομένων των θεσμικών περιορισμών της ΕΕ, και που θα μπορούσε να έχει θετικά αποτελέσματα για όλη την Ευρώπη πολύ γρήγορα. Γιατί λοιπόν, αν είναι έτσι, προκαλεί τέτοιες αντιδράσεις; Γιατί δεν την εφαρμόζουν και, αντί για αυτό, αναφέρονται μόνο στο μέρος περί ευρωομολόγων (και μάλιστα χωρίς την παραμικρή αναλυτική σοβαρότητα);

Η απάντησή μου περιστρέφεται γύρω από τρείς συνδεόμενους άξονες τους οποίους ονομάζω (α) Στατική Προβολή, (β) Ηθικό Πανικό, και (γ) Υπαρκτό Συμφέρον. Ας τους εξετάσουμε έναν-έναν:

Στατική Προβολή

Ξεκινώ με ένα παράδειγμα 'στατικής προβολής' αναφερόμενος στην πρόσφατη πολυ-συζητημένη ομιλία του καλού μου φίλου Αλέκου Παπαδόπουλου (με τον οποίο συνδεόμαστε για χρόνια τόσο στο πλαίσιο της εκπόνησης οικονομικών προγραμμάτων όσο και ενός συνεχούς, αμοιβαίως επικερδούς, διαλόγου). Ο Αλέκος, με την γνωστή του οξυδέρκεια, (α) αποτύπωσε την σημερινή κοινωνικο-οικονομική κατάσταση της χώρας μας και (β) σκιαγράφησε μια διαφορετική, μελλοντική Ελλάδα. Με άλλα λόγια, είναι σαν να βάσισε την ομιλία του σε δύο φωτογραφίες. Κάπως όπως στις διαφημίσεις διαιτητικών κέντρων: Το (ζοφερό) 'πριν' και το (επιθυμητό) 'μετά'.

Κάπως αντίστοιχα παρουσιάζουν τις θέσεις τους οι περισσότεροι: 'Ζωγραφίζουν' μια εικόνα του σήμερα, συνήθως ιδιαίτερα θλιβερή, και κατόπιν παρουσιάζουν μια δεύτερη εικόνα του πως θα ήθελαν να είναι το μέλλον. Δεν έχει σημασία το ιδεολογικό πρίσμα μέσα από το οποίο βλέπουν το απαίσιο παρόν και το ιδεατό μέλλον. Από την ελευθεριάζουσα Δεξιά μέχρι και την παραδοσιακή Αριστερά, παρατηρούμε την ίδια στατική, συγκριτική μέθοδο. Μπορεί οι στατικές εικόνες του 'πριν' και το 'μετά' του Αλέκου Παπαδόπουλου, του κ. Στέφανου Μάνου και της κας Αλέκας Παπαρήγα να διαφέρουν παρασάγγας, όμως υπάρχει ένα κοινό: Η ανάλυσή τους βασίζεται στην στατική σύγκριση δύο εικόνων - σε δύο φωτογραφίες, μία του 'πριν' και μία του 'μετά'. Ή, για να πω το ίδιο πράγμα διαφορετικά, το κοινό τους στοιχείο είναι η έλλειψη δυναμικής, ανάλυσης του πως θα πάμε από το 'πριν' στο 'μετά', ιδίως εν καιρώ Κρίσης.

Που είναι το πρόβλημα; Ότι αυτή η σύγκριση δύο στατικών εικόνων όχι μόνον δεν βοηθά αλλά κάνει πολύ, μα πάρα πολύ, κακό. Ας εξηγηθώ: Αν σας ζωγραφίσω την εικόνα μιας μελλοντικής Ελλάδας όπου οι νέοι άνθρωποι δεν θέλουν να γίνουν δημόσιοι υπάλληλοι αλλά εφευρέτες και καινοτόμοι μικροί επιχειρηματίες που πουλάνε νέες τεχνολογίες μέσω διαδικτύου στο εξωτερικό, δεν θα την δείτε με συμπάθεια; Αν στην ίδια εικόνα του 'μετά' ο δημόσιος τομέας είναι μικρότερος, αποτελεσματικότερος, πιο ευέλικτος, φιλικότερος στον πολίτη, δεν θα πείτε μπράβο; Αν οι ΔΕΚΟ έχουν μικρότερα ελλείμματα και λιγότερο προσωπικό; Υπάρχει Έλλην ή Ελληνίς που να μην χειροκροτήσει; Σημαίνει όμως αυτό πως αν σήμερα, ιδίως εν μέσω Κρίσης, απολύσουμε χιλιάδες δημόσιους υπαλλήλους και μειώσουμε τις κρατικές δαπάνες κατά 30% και 40% θα έρθουμε ένα βήμα πιο κοντά σε αυτή την ιδεατή εικόνα του 'μετά'; Ούτε κατά διάνοια. Πιο κοντά στο Νότιο Σουδάν θα έρθουμε, καθώς μια τέτοια κίνηση θα αποβεί μοιραία όχι μόνο για τις οικογένειές των απολυμένων αλλά και για τον ιδιωτικό τομέα που θα χτυπηθεί άμεσα και αμείλικτα από την επακόλουθη μείωση της συνολικής ζήτησης.

Το ίδιο ακριβώς ισχύει και για την εξ αριστερών εφαρμογή της μεθόδου αυτού που ονομάζω Στατική Προβολή. Αν μας ρωτήσει κάποιος για το αν θα έπρεπε να έχουμε μπει στο ευρώ (με τον τρόπο που δομήθηκε η ευρωζώνη και με τις δικές μας πρακτικές), νομίζω ότι θα ήταν εύλογο να απαντήσουμε αρνητικά. Αν κάποιος μας ζωγράφιζε μια εικόνα του αύριο με την Ελλάδα εκτός ευρωζώνης (και με την δυνατότητα να υποτιμήσουμε το νόμισμά μας κηρύσσοντας παράλληλα στάση πληρωμών - όπως πετυχημένα έκανε η Ισλανδία), κάποιοι μπορεί να θεωρούσαν αυτήν τη εικόνα καλύτερη από την σημερινή παγίδα στην οποία έχει πέσει η χώρα. Και θα είχαν δίκιο. Τι σημαίνει αυτό; Ότι πρέπει να βγούμε από την ευρωζώνη; Όχι βέβαια. Ακόμα και η υποψία μιας εξόδου από το ευρώ θα γονατίσει την ελληνική κοινωνία άμεσα και αμετάκλητα. Η στατική σύγκριση εικόνων και πάλι οδηγεί σε καταστροφικές επιλογές που, αντί να οδηγήσουν στην εικόνα του ιδεατού 'μετά', οδηγούν σε μια άνευ προηγουμένου δυστοπία.

Έχει σημασία να κατανοήσουμε την απειλή της Στατικής Προβολής και τον τρόπο με τον οποίο λειτουργεί ως νοητική διαδικασία υπέρ συμπερασμάτων που αποτρέπουν εφικτές λύσεις σε μεγάλα προβλήματα. Δείτε για παράδειγμα την σημερινή στάση της Γερμανίας. Οι Γερμανοί πολίτες, στην συντριπτική τους πλειοψηφία, θέλουν κοινό νόμισμα με την υπόλοιπη Ευρώπη αλλά πλήρως διαχωρισμένα χρέη από τους υπόλοιπους εξ ημών. Κατανοητό. Όμως και ανέφικτο. Οι Βορειοευρωπαίοι, γενικότερα, θεωρούν ότι οι Νοτιοευρωπαίοι δεν έχουμε την ίδια με αυτούς αφοσίωση στην δημοσιονομική πειθαρχία. Βλέπουν ότι, από την δεκαετία του 50 και μετά, εμείς οι Νότιοι (Ιταλοί, Έλληνες κλπ) δείξαμε μεγάλη ανεκτικότητα στα ελλείμματα και στον πληθωρισμό. Μας φοβούνται. Δεν θέλουν με τίποτα τα δικά μας χρέη, και ήθη, να μολύνουν τα δικά τους. Λένε: Από το να γίνει κάτι τέτοιο (π.χ. να εκδοθεί ευρωομόλογο), καλύτερα να γυρίσουμε στο μάρκο. Πρόκειται για άλλο ένα παράδειγμα αυτού που ονομάζω Στατική Προβολή: Φωτογραφίζουν το παρόν, ή το λίγο 'πριν', κατόπιν εξετάζουν στατικές, εναλλακτικές, εικόνες του μέλλοντος (π.χ. μία με το ευρώ και ευρωομόλογα και μία με ένα νέο μάρκο χωρίς ευρωομόλογα), και επιλέγουν αυτό που θεωρούν καλύτερο, πιο εύπεπτο. (Δείτε, για παράδειγμα, την τοποθέτηση του Τάσου Τέλλογλου.) Στο μεταξύ, οι στατικές αυτές συγκρίσεις επισκιάζουν τις ραγδαίες δυναμικές, ανεξέλεγκτες, εξελίξεις που συμβαίνουν γύρω μας - π.χ. το γεγονός ότι η ΕΚΤ αναγκάζεται καθημερινά να τυπώνει πακτωλούς ευρώ για να στηρίζει χρεοκοπημένες τράπεζες (σημ. πάνω από €140 δις έχουν πάει στις Ιρλανδικές τους τελευταίους 12 μήνες, χωρίς να πει κανείς Γερμανός κουβέντα). Άλλη μια φορά, η Στατική Προβολή, ως μέθοδος ανάλυσης, οδηγεί σε καταστροφικές επιλογές που αντί να φέρουν την Γερμανία πιο κοντά στην επιθυμητή στατική εικόνα την οδηγούν με σιγουριά σε μια άλλη, εφιαλτική, κατάσταση - π.χ. στην κατάρρευση του ευρώ, στην ηρωική έξοδο της Γερμανίας από την ευρωζώνη, στην θεαματική ανατίμηση του νέου μάρκου, και στην κατάρρευση της βιομηχανικής παραγωγής, της απασχόλησης και, τέλος, της κοινωνικής ειρήνης.

Συμπερασματικά, παντού και πάντα το δύσκολο είναι να πεις όχι τι θέλεις να γίνει αλλά πως θα το πετύχεις. Πως θα πας από την εικόνα που έχεις στο μυαλό σου για το τώρα στην εικόνα του πως θα ήθελες το μέλλον. Μάλιστα στον Καιρό της Κρίσης, την ώρα που καταρρέουν όλα γύρω σου, αυτή η μετάβαση είναι ακόμα πιο δύσκολη. Τίποτα δεν παραμένει δεδομένο για πολύ και οι στατικές συγκρίσεις το μόνο που κάνουν είναι να μας εμποδίζουν από το να πράξουμε το καθήκον μας στην δύσκολη στιγμή: Να μετριάσουμε δηλαδή τους κραδασμούς και να ελαχιστοποιήσουμε τον αριθμό των θυμάτων της Κρίσης, έτσι ώστε το πέρασμα στην μετά το 2008 εποχή να είναι όσο λιγότερο ανθρωποφάγο γίνεται. Η Πρότασή μας αυτόν τον σκοπό, άλλωστε, έχει. Αλλά προσκρούσει στις μεγάλες αντιστάσεις που προκαλεί η Στατική Προβολή πολλών μιας ανέφικτης εικόνας του πως θα ήθελαν το μέλλον. Προσκρούει όμως και σε άλλα δύο εμπόδια. Στον Ηθικό Πανικό και στο Υπαρκτό Συμφέρον.

Ηθικός Πανικός

Στις περισσότερες δυτικές κοινωνίες, κατά την διάρκεια της περιόδου 1990-2005, η εγκληματικότητα μειώθηκε σημαντικά. Κι όμως. Οι περισσότεροι πολίτες, όταν ρωτιόντουσαν, απαντούσαν ότι ένιωθαν μεγαλύτερη ανασφάλεια και ότι φοβόντουσαν όλο και περισσότερο να ξεμυτίσουν από το σπίτι τους. Πρόκειται για κλασική περίπτωση ηθικού πανικού - μιας πλήρους αναντιστοιχίας μεταξύ της πραγματικότητας και του πως μια κοινωνική ομάδα, ολόκληρη η κοινωνία πολλές φορές, την αντιλαμβάνεται. Ο όρος, ηθικός πανικός, οφείλεται στον κοινωνιολόγο Stanley Cohen που τον όρισε (στο βιβλίο του Folk Devils and Moral Panics, του 1972) ως ένα έντονο, αρνητικό συναίσθημα που καταλαμβάνει μια μεγάλη κοινωνική ομάδα, πολλές φορές μια ολόκληρη κοινωνία, και το οποίο κάνει τα μέλη της να φοβούνται αλόγιστα πως κινδυνεύει η κοινωνική συνοχή.

Ένας ηθικός πανικός πάντα ξεκινά από κάποιο πραγματικό γεγονός αλλά παίρνει εντελώς δυσανάλογες διαστάσεις πριν οδηγήσει στην μαζική παρανόηση της πραγματικότητας. Σε αυτή την διαδικασία σημαντικό ρόλο παίζει πάντα μια κοινωνική υπο-ομάδα τα μέλη της οποίας ο Cohen ονομάζει 'ηθικούς επιχειρηματίες'. Στόχος τους: Να συσσωρεύσουν 'ηθικό κεφάλαιο' καταδεικνύοντας τους 'ηθικούς δαίμονες' που απειλούν την κοινωνική συνοχή και εναντίον των οποίων καλούν την υπόλοιπη κοινωνία να κινητοποιηθεί. Συνήθως, σε αυτή την διαδικασία βρίσκουν αρωγούς ΜΜΕ τα οποία αρπάζουν την ευκαιρία να επωφεληθούν από τον δημιουργούμενο ηθικό πανικό.

Τα επεισόδια ηθικού πανικού είναι περιπτώσεις όπου επισφαλείς απόψεις επικρατούν επειδή οι αντίθετες, ορθολογικές, γνώμες δαινομονοποιούνται και απορρίπτονται ως ταμπού πριν καλά-καλά ακουστούν. Στο αρχικό παράδειγμα παραπάνω, το να πει κανείς (π.χ. σε μια εκπομπή όπου οι συμμετέχοντες ωρύονται για την εγκληματικότητα) ότι η εγκληματικότητα στην πραγματικότητα μειώθηκε, ισοδυναμεί με το να πει πως η γη είναι επίπεδη. Απλά, δεν πρόκειται να ακουστεί καν η φωνή του. Κι ας λέει την αλήθεια!

Στην Κρίση της ευρωζώνης, δυστυχώς, παρατηρούμε έναν διττό ηθικό πανικό σε πλήρη εξέλιξη. Ο ένας εξελίσσεται στις πλεονασματικές χώρες, π.χ. Γερμανία, Ολλανδία, Αυστρία κλπ. Το πραγματικό γεγονός είναι η κρίση χρέους των ελλειμματικών χωρών. Στην βάση αυτού του εναύσματος, κάποιες κοινωνικές υπο-ομάδες συσσωρεύουν ίδιον 'ηθικό επιχειρηματικό κεφάλαιο' κατονομάζοντας τους 'ηθικούς δαίμονες', που δεν είναι άλλοι από τους τεμπέληδες Νότιους των οποίων η 'αήθης' δημοσιονομική συμπεριφορά απειλεί την κοινωνική συνοχή της χώρας τους. Όσο πιο επιτυχημένη είναι αυτή η συσσώρευση 'ηθικού επιχειρηματικού κεφαλαίου', τόσο πιο πολύ απομακρύνεται η Γερμανική κοινή γνώμη από την πραγματικότητα και τόσο πιο βαθειά βυθίζεται στην παράκρουση που της δημιουργεί το κρεσέντο του μεγεθυνόμενου ηθικού πανικού. Κάπου εκεί, η δυνατότητα ενός λογικού διαλόγου, μεταξύ ευρωπαίων εταίρων που προσπαθούν να βρουν μια από κοινού λύση σε μια κοινή Κρίση, εξαερώνεται.

Παράλληλα, ο ηθικός πανικός εξελίσσεται και σε ένα δεύτερο επίπεδο: εντός των προβληματικών χωρών όπως η δική μας. Και εδώ αναδεικνύεται μια ομάδα 'ηθικών επιχειρηματιών' οι οποίοι συσσωρεύουν το δικό τους κοινωνικό 'κεφάλαιο' ανακαλύπτοντας και καταδεικνύοντας τους 'ηθικούς δαίμονες' που απειλούν την 'εθνική αναγέννηση'. Ξεκινώντας από μια αναμφισβήτητη πραγματικότητα ( την οποία ζει κάθε πολίτης αρκετά άτυχος ώστε να έχει να συναλλάσσεται το ελληνικό δημόσιο), αρχίζει η διαδικασία της συσσώρευσης εντόπιου 'ηθικού επιχειρηματικού κεφαλαίου' από την ανερχόμενη ομάδα των 'κοινωνικών επιχειρηματιών' οι οποίοι ξεκινούν δακτυλοδείχνοντας τους δημόσιους υπάλληλους, συλλήβδην, και επεκτεινόμενοι σε όποιον αμφισβητήσει την εύκολη εξήγηση, ότι δηλαδή η Κρίση οφείλεται στους εσωτερικούς 'ηθικούς δαίμονες' (συνδικαλιστές, όσους αρνούνται την σοφία της μείωσης των συντάξεων εν καιρώ Κρίσης, τους 'γραφικούς' που εξακολουθούν να πιστεύουν στις αρετές του να μην χρεώνονται δίδακτρα στους φοιτητές κλπ).

Υπό αυτό το κλίμα, όποιος τολμήσει να πει πως η Κρίση ίσως τελικά να έχει να κάνει με την αρχιτεκτονική της ευρωζώνης, και για αυτό ίσως να πρέπει το πρόβλημα να αντιμετωπιστεί σε επίπεδο ΕΕ, κατατάσσεται άμεσα και αμετάκλητα στην ομάδα αν όχι των 'ηθικών δαιμόνων' σίγουρα στην ομάδα των συνοδοιπόρων τους.

Υπαρκτό Συμφέρον

Στην εποχή της Κρίσης, διαστρεβλώνονται όλα. Ακόμα και αυτό που πολλοί θεωρούν συμφέρον τους συχνά αποδεικνύεται ότι δεν τους συμφέρει καθόλου. Νομίζουν, π.χ., πολλοί Γερμανοί ότι δεν τους συμφέρει η ενοποίηση των ευρωπαϊκών χρεών (π.χ. το ευρωομόλογο) και για αυτό προωθούν διμερείς δανειακές συμφωνίες με τα χρεοκοπημένα κράτη οι οποίες όμως συντελούν σε μια πολύ αναποτελεσματικότερη, και εν τέλει χειρότερη για την Γερμανία, ενοποίηση χρεών (είτε μέσω του ανεκδιήγητου Μηχανισμού Στήριξης, του EFSF, είτε μέσα από την μαζική παραγωγή χρήματος, από την ΕΚΤ, τα οποία πέφτουν, χωρίς αποτέλεσμα, στην μαύρη τρύπα του ευρωπαϊκού τραπεζικού συστήματος). Παράλληλα, και πολλοί έλληνες, ιρλανδοί κλπ απορρίπτουν την ενοποίηση του χρέους φοβούμενοι πως κάτι τέτοιο θα μας στερήσει την (ανύπαρκτη) δυνατότητα άσκησης δημοσιονομικής πολιτικής. Άλλοι πάλι, όπως ο Διοικητής της Κεντρικής Τράπεζας της Ιταλίας, ο κ. Mario Draghi, οδηγούνται από προσωπικές φιλοδοξίες (στην προκείμενη περίπτωση να τον αποδεχθεί η Γερμανία ως αντικαταστάτη του κ.Trichet) στην πεισματική υπεράσπιση του σημερινού αδιεξόδου. Παραδείγματα τέτοια, κακώς νοούμενων συμφερόντων, υπάρχουν πολλά. Όμως αυτό δεν σημαίνει ότι δεν υπάρχουν και υπαρκτά συμφέροντα τα οποία έχουν σοβαρό λόγο να αντιστέκονται σε αποτελεσματικές προτάσεις εξόδου από την Κρίση. Θα δώσω δύο.

Το πρώτο μέρος της Πρότασής μας, το οποίο πρεσβεύει μια Μεγάλη Τριμερή Διαπραγμάτευση μεταξύ της ΕΚΤ, των ευρωπαϊκών τραπεζών και των υπερχρεωμένων κρατών-μελών, με στόχο την συμφωνημένη παραγραφή μέρους του δημόσιου χρέους από τις τράπεζες (με αντάλλαγμα την εγγύηση μακροπρόθεσμης ρευστότητας από την ΕΚΤ), προβληματίζει το διεθνές χρηματοπιστωτικό σύστημα. Παρόλο που οι ευρωπαϊκές τράπεζες, στην κατάσταση πανικού που βρίσκονται σήμερα, θα αποδέχονταν μια τέτοια εξέλιξη με σχετική ανακούφιση, το διεθνές χρηματοπιστωτικό σύστημα (λέγε με Wall Street) δεν την βλέπει με καλό μάτι. Ο,τιδήποτε αφήνει περιθώριο για την μη πληρωμή μέρους ενός χρέους προς τις τράπεζες, δημιουργεί 'κακό προηγούμενο' και, για αυτό, συσπειρώνει το διεθνές χρηματοπιστωτικό σύστημα το οποίο, με την σειρά του, επιστρατεύει το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο να υπονομεύσει μια τέτοια λύση.

Το δεύτερο παράδειγμα αφορά αποκλειστικά την Γερμανία και το υπαρκτό συμφέρον που εμποδίζει την ελίτ της να αποδεχθεί μια πρόταση ουσιαστικής εξόδου από την Κρίση. Μετά την ενοποίηση των δύο Γερμανιών, η Γερμανία κατάφερε με μαεστρία να ξεπεράσει την σημαντική κρίση που προέκυψε (λόγω του γιγάντιου κόστους της απορρόφησης της Ανατολικής Γερμανίας) μέσω αύξηση της ανταγωνιστικότητας της βιομηχανίας της που βασίστηκε στην: (α) αναδιανομή εισοδήματος από την εργασία προς το βιομηχανικό κεφαλαίο, και (β) αναδιανομή του εργασιακού εισοδήματος εντός της εργατικής τάξης (μείωση των μισθών με αντάλλαγμα την αύξηση της απασχόλησης). Στον κόσμο της Γερμανικής εργασίας αποτέλεσμα αυτής της εντυπωσιακής διπλής διαδικασίας ήταν η σημαντική μείωση τόσο της ανεργίας όσο και του βιοτικού επιπέδου των εργαζόμενων. Για να το πω απλά, ο αριθμός των εργαζόμενων φτωχών στην Γερμανία πολλαπλασιάζεται την ώρα που η ανεργία μειώνεται. Αυτό το νέο status quo αποτελεί, για την Γερμανική ελίτ, τεράστια κατάκτηση και πηγή πλούτου. Φυσιολογικά, δεν πρόκειται να ανεχθεί εύκολα καμία εξέλιξη η οποία θα το απειλήσει.

Το πρόβλημα με την Κρίση, όσον αφορά την διατήρηση του συγκεκριμένου status quo, είναι ότι η υπέρβασή της απαιτεί συμπίεση, σε επίπεδο ΕΕ, του αθροίσματος δημόσιου χρέους και τραπεζικών ζημιών, κάτι που με την σειρά του απαιτεί και την ενοποίηση των υπολειπόμενων δημόσιων χρεών. Αυτή η πραγματικότητα κάνει την Γερμανική ελίτ να αναρωτιέται: "Αν οι δικοί μας εργαζόμενοι, που δουλεύουν καλύτερα και αποδοτικότερα, δουν ότι η Γερμανική κυβέρνηση αποδέχεται μεταρρυθμίσεις που μειώνουν τα χρέη των υπερχρεωμένων κρατών και τις ζημίες των αφρόνων τραπεζιτών, δεν είναι πολύ πιθανόν να ανακινήσουν ζήτημα όσον αφορά την διανομή του εισοδήματος μεταξύ εκείνων και ημών εντός των συνόρων της Γερμανίας;" Αυτός ο δικαιολογημένος φόβος είναι, από μόνος του, ικανός να δημιουργήσει μεγάλες αντιδράσεις εναντίον προτάσεων όπως η δική μας. Παράλληλα αποτελεί κίνητρο για κοινωνικές ομάδες στο εσωτερικό της Γερμανίας να υποκινήσουν τον Ηθικό Πανικό που ανέφερα παραπάνω, αλλά και να πέφτουν συνεχώς στην παγίδα της Στατικής Προβολής (βλ. ακόμα πιο παραπάνω).

Ένα θεωρώ σίγουρο: Αν αυτά τα τρία εμπόδια αποτρέψουν την εφαρμογή μιας πρόταση εξόδου που να κινείται στις γενικές γραμμές που καταθέσαμε, το ευρώ θα αποτελέσει παρελθόν. Και τότε όλα τα υπαρκτά συμφέροντα, οι ηθικοί πανικοί, και οι στατικές προβολές θα φανούν ασήμαντες λεπτομέρειες μπροστά στην ολική καταστροφή που θα ακολουθήσει.

http://www.protagon.gr