Η δομική κρίση του νεοφιλελεύθερου καπιταλισμού

 

Του Χρόνη Πολυχρονίου*
Oλοι γνώριζαν ότι η διάσκεψη των G20 στη Σεούλ της Νότιας Κορέας θα ήταν μία αποτυχία. Οπως, μάλιστα, σημείωσαν μερικοί ξένοι αναλυτές, «αυτή τη χρονιά οι διαφορές ήταν τόσο τεράστιες που οι G20 δεν μπορούσαν ακόμα και να συμφωνήσουν στο να συμφωνήσουν. Αντ’ αυτού συμφώνησαν στην αναβολή μιας συμφωνίας».

Η παγκόσμια οικονομία πλήττεται βαθιά από την κρίση που ξέσπασε το 2008. Οι περισσότερες ανεπτυγμένες οικονομίες βρίσκονται σε υποχώρηση, ενώ μερικές εξ αυτών είναι βυθισμένες σε ύφεση. Ανεργία, τεράστια δημοσιονομικά ελλείμματα, δυσθεώρητα χρέη, τράπεζες ζόμπι, καταρρέουσες κοινωνικές υπηρεσίες και φτώχεια χαρακτηρίζουν την υπάρχουσα κατάσταση στο κέντρο του παγκόσμιου οικονομικού συστήματος. Η κρίση αυτή απειλεί επίσης και τις οικονομίες στις αναδυόμενες αγορές, με κίνδυνο τη διαμόρφωση μιας θεσμικής αντιπαλότητας μεταξύ ανεπτυγμένων και αναπτυσσόμενων οικονομιών.
Αρχικά, στη Σεούλ δεν συμφωνήθηκε να τελειώσει ο «πόλεμος των νομισμάτων», αν και δεν είναι καθόλου ξεκάθαρο ότι η πολιτική του ασθενούς δολαρίου που εφαρμόζει η Fed στις ΗΠΑ συνιστά ανταγωνιστική υποτίμηση. Εχουμε δει στο παρελθόν νομισματικούς πολέμους και αυτό που συμβαίνει σήμερα δεν αποτελεί νομισματικό πόλεμο, αλλά μάλλον μία ψυχολογική αντίδραση στο πιθανό ενδεχόμενο μιας ανατροπής των παγκόσμιων μακροοικονομκών ανισορροπιών -ένα καθεστώς που διαμορφώθηκε τις τελευταίες δύο δεκαετίες και που όλοι σχεδόν αναγνωρίζουν ότι έχει φτάσει στο τέλος του.
Ο Αμερικανός καταναλωτής δεν θα συνεχίσει να αποτελεί την ατμομηχανή της παγκόσμιας ανάπτυξης, διότι η οικονομία των ΗΠΑ έχει λυγίσει κάτω από τα εμπορικά ελλείμματα, και οι ΗΠΑ αλλά και άλλες δυτικές κυβερνήσεις φαίνονται διατεθειμένες να αλλάξουν όχι απλά τους όρους των εμπορικών συναλλαγών, αλλά το ίδιο το πρότυπο της οικονομικής ανάπτυξης.
Οι εξαγωγές θα επιστρέψουν στο οικονομικό προσκήνιο της αμερικανικής οικονομίας, που συνεπάγεται ότι και το μοντέλο ανάπτυξης της Κίνας θα πρέπει επίσης να αναπροσαρμοστεί. Πώς ακριβώς θα διαμορφωθεί το νέο καθεστώς και ποιες θα είναι οι επιπτώσεις, είναι πολύ νωρίς για προβλέψεις. Αυτό που είναι βέβαιο είναι πως η σημερινή κρίση είναι δομική και, όπως στην περίπτωση της μεγάλης ύφεσης του ’30, ή στην περίπτωση της κρίσης του 1973, που σηματοδότησε το τέλος της περιόδου του «ελεγχόμενου» καπιταλισμού, θα χρειαστεί τουλάχιστον μία δεκαετία, αν όχι παραπάνω, για την επίλυση της κρίσης. Η σημερινή κρίση είναι κρίση της νεοφιλελεύθερης μορφής του καπιταλισμού και μία νέα μορφή οικονομικής διακυβέρνησης θεωρείται αναπόφευκτη για διέξοδο από την κρίση. Το νεοφιλελεύθερο πρότυπο ανάπτυξης είναι ιδιαίτερα ελαττωματικό και άκρως επικίνδυνο για την οικονομική σταθερότητα και για το όραμα μιας καλής κοινωνίας. Για παράδειγμα, πέραν της πρόσφατης χρηματοπιστωτικής κατάρρευσης και της οικονομικής καταστροφής που προκάλεσε το μοντέλο του οικονομικού νεοφιλελευθερισμού, δεκάδες μεγάλες τραπεζικές κρίσεις ξέσπασαν σε όλο τον κόσμο τις τελευταίες δυό δεκαετίες, με το Δημόσιο παντού να χρεώνεται το κόστος της αποτυχίας του ιδιωτικού τομέα.
Η νεοφιλελεύθερη μορφή του καπιταλισμού έχει εδραιωθεί στο πλαίσιο της διάλυσης της πραγματικής οικονομίας και στη διαμόρφωση της χρηματιστικοποίησης της οικονομίας, λειτουργεί με βάση την τεχνητή ζήτηση στην οικονομία μέσω της ανάπτυξης φουσκών (εταιρικά αποθέματα τη δεκαετία του ’90, ακίνητα τη δεκαετία του 2000), προωθεί τη δημοσιονομική κατάρρευση των χωρών εξαιτίας των περικοπών των φόρων στις επιχειρήσεις και τους πλουσίους, και οδηγεί στην οικονομική εξαθλίωση των εργαζομένων εξαιτίας της τάσης για συμπίεση των μισθών προς τα κάτω και στην εκρηκτική εκδήλωση της οικονομικής ανισότητας.
Συγκριτικά με την περίοδο του «ελεγχόμενου καπιταλισμού» (1945-73), η νεοφιλελεύθερη μορφή του καπιταλισμού σημείωσε πολύ χαμηλότερα ποσοστά ανάπτυξης ΑΕΠ την περίοδο της κυριαρχίας της (1979-208). Αυτή την περίοδο ελάχιστες χώρες -κυρίως η Κίνα- είδαν σημαντική οικονομική πρόοδο κι αυτό οφειλόταν στην εφαρμογή ενός μεικτού συστήματος οικονομικής ανάπτυξης και όχι στο νεοφιλελεύθερο μοντέλο. Ο οικονομικός νεοφιλελευθερισμός δεν πρόκειται να αποχωρήσει εθελοντικά, όπως μαρτυρούν σήμερα και οι εξελίξεις στην Ευρώπη. Η παγκόσμια χρηματοοικονομική ελίτ επιθυμεί τη διατήρηση του νεοφιλελεύθερου μοντέλου της οικονομίας, όπως αποκάλυψε πρόσφατα και η προκλητική αντίδραση της Γουολ Στριτ και του χρηματοπιστωτικού και τραπεζικού τομέα στο σύνολό του στις προσπάθειες της κυβέρνησης του Ομπάμα να επιβάλλει έστω και μερικές κοσμητικές μεταρρυθμίσεις στη λειτουργία του συστήματος του παγκόσμιου κεφαλαίου. Αλλά το σύστημα αναπνέει με μπουκάλα οξυγόνου. Οι εκρηκτικές αντιφάσεις του νεοφιλελευθερισμού έχουν οδηγήσει τις περισσότερες αναπετυγμένες οικονομίες σε αδιέξοδο. Ομως, είναι μάλλον ουτοπικό να περιμένει κανείς ότι μία σύσκεψη των G20 θα δώσει λύση στα σημερινά προβλήματα της παγκόσμιας οικονομίας.


* Επισκέπτης καθηγητής για το 2011 στο Πανεπιστήμιο Σεντ Τζόσεφ των ΗΠΑ και εταίρος στο διεθνές πρόγραμμα Φρέιρε για την κριτική παιδαγωγική στο Πανεπιστήμιο ΜακΓκίλ του Καναδά.


http://www.inprecor.gr/