Δύο χρόνια Κρίσης

Του Γιάννη Βαρουφάκη

Δώδεκα κόμμα τρία εκατομμύρια δολάρια. Αυτά τα φραγκοδίφραγκα κατάφερε να μαζέψει ο οίκος Sotheby's της Νέα Υόρκης το περασμένο Σάββατο στην σημαδιακή δημοπρασία των 142 έργων τέχνης που κοσμούσαν τα γραφεία της Lehman Brothers πριν την κατάρρευσή της ακριβώς δύο χρόνια πριν. Μπορεί τα λεφτά που συγκεντρώθηκαν υπέρ των δανειστών της Lehman να μην ήταν παρά ψίχουλα μπροστά στο τσουνάμι των τρισεκατομμυρίων χρέους που δημιούργησε ο σεισμός του 2008, έχουν όμως συμβολική αξία. Θυμίζουν πόσο σαθρά είναι τα θεμέλια στα οποία στρογγυλοκάθεται η εξουσία του χρήματος και πόσο θλιβερά μπορεί να αποδειχθούν τα σύμβολά της.

Έχει γίνει συνήθεια να ταυτίζουμε την Κρίση του 2008 με την κατάρρευση της Lehman, της επενδυτικής τράπεζας που επέζησε για 148 χρόνια, που δεν πτοήθηκε από έναν εμφύλιο πόλεμο, δύο παγκόσμιους πολέμους, από το Κραχ του 1929, για να μην αναφέρω τις 14 άλλες κρίσεις που έπληξαν την Wall Street συνολικά. Αν και η Κρίση του 2008 δεν ξεκίνησε από την Lehman, η κατάρρευσή της ταρακούνησε τον κόσμο ολόκληρο, τον ανάγκασε να αποδεχθεί ότι η μεταπολεμική εποχή είχε τελειώσει και μια νέα περίοδος γενικευμένης ανασφάλειας την είχε διαδεχθεί. Αφήνοντας τη Lehman να πεθάνει κυριολεκτικά εν μία νυκτί, η Αμερικανική κυβέρνηση έδωσε τη χαριστική βολή στην "ηρωική" εποχή, τότε που η πίστη στην σοφία των αγορών και στην ανίκητη ισχύ της Wall Street, είχε φτάσει να συναγωνίζεται την πίστη στους νόμους της βαρύτητας και στην δύναμη του Ορθού Λόγου.

Πριν από καιρό, ένας χρηματιστής που είχε πολεμήσει στο Βιετνάμ μου έλεγε πως η ζωή στις χρηματαγορές θυμίζει κάτι από την ζωή του στρατιώτη: Μια συνεχής, βαρετή ρουτίνα, όπου σπάνια συμβαίνει κάτι το πραγματικά αξιοπρόσεκτο μέχρι που, κάποια στιγμή, αρχίζει ένα καταιγιστικό μπαράζ, ξεσπά ένας απάνθρωπος πανικός, αρχίζουν να σωριάζονται γύρω σου τα θύματα ενός αόρατου εχθρού. Έτσι βιώνεται η κάθε χρηματιστηριακή κρίση εκ των έσω. Μόνο που το 2008 ο πανικός απέδρασε από τα χρηματιστήρια, τις τράπεζες, τις αγορές και τρύπωσε στις ζωές ανθρώπων που ποτέ τους δεν είχαν ακούσει περί CDO, CDS, spreads, δομημένα ομόλογα. Η Κρίση του 2008, όπως η ατομική έκρηξη πάνω από την Χιροσίμα, είχε θύματα τα οποία ακόμα δεν έχουν γεννηθεί...

Σπάνια η ανθρωπότητα ξαφνιάζει τον εαυτό της με αυτό τον τρόπο. Όταν όμως το κάνει, τίποτα δεν μένει το ίδιο. Το 1929 ήταν μια τέτοια στιγμή. Το 2008 ήταν η επόμενη. Πολλά ειπώθηκαν, ακόμα περισσότερα γράφτηκαν και θα γραφτούν για το 2008. Ένα όμως είναι σίγουρο: κανείς δεν θα ξεχάσει εκείνες τις μέρες και τον τρόπο που όλα άλλαξαν: Για πρώτη φορά μετά το '29, προνομιούχοι και μη φοβήθηκαν το ίδιο, οι λίγοι εναπομείναντες αντιφρονούντες (που κι αυτοί είχαν, κατά βάθος, πιστέψει ότι δεν θα ζούσαν για να δουν να πραγματώνεται η προφητεία τους πως ο καπιταλισμός θα αυτοπυροβοληθεί) αναθάρρησαν (χωρίς όμως να πολυ-καταλαβαίνουν τι συνέβη), οι κυβερνητικοί άρχισαν να ξεσκονίζουν βιβλία και ιδέες που είχαν από καιρό βάλει στο χρονοντούλαπο, οι αντιπολιτευόμενοι με τρόμο προέβλεψαν πως θα κληθούν να βγάλουν το φίδι από την τρύπα, οι μετανάστες πήραν των ομματιών τους και εγκατέλειψαν το Λονδίνο, το Δουβλίνο, τα Εμιράτα ψάχνοντας για δουλειά σε χώρες φτωχότερες αλλά πιο σίγουρες. Στο μεταξύ, πάνω από 50 εκατομμύρια έχασαν τις δουλειές τους στις αναπτυγμένες χώρες, τουλάχιστον 10 εκατομμύρια Αμερικανοί, Βρετανοί και Ιρλανδοί ένιωσαν τη ντροπή της κατάσχεσης του σπιτιού τους, ενώ στον "αναπτυσσόμενο Νότο" και στην Ανατολική Ασία προστέθηκαν πάνω από 500 εκατομμύρια άνθρωποι στο σύνολο όσων πλαγιάζουν τα βράδια νηστικοί.

Τις μέρες του Σεπτέμβρη του 2008 ο καπιταλισμός, άλλη μία φορά, έφτασε στο παρά πέντε. Άλλη μια φορά σώθηκε από τα κράτη τα οποία, υποτίθεται, είχε "υπερβεί" και τα οποία τον κρατούσαν "πίσω". Ξάφνου, οι ίδιοι οι πολιτικοί που είχαν πιστέψει βαθιά και ειλικρινά ότι ο ρόλος τους ήταν να περιορίσουν το Κράτος, να λειτουργούν ως σώφρονες μάνατζερ που δουλειά τους είναι να ισοσκελίζουν τα λογιστικά βιβλία του δημοσίου (έστω και με την βοήθεια της Goldman Sachs), βρέθηκαν να πρέπει να παίξουν τον ρόλο του Μεγάλου Τιμονιέρη σε φουρτουνιασμένες θάλασσες την ύπαρξη των οποίων αγνοούσαν. Εκεί που έλεγαν ότι "τα κρατικά ταμεία δεν αντέχουν" ούτε μια τοσοδούλα αύξηση των συντάξεων ή λίγα εκατομμύρια παραπάνω για τα σχολεία ή τα νοσοκομεία, ξάφνου έπιασαν τον εαυτό τους να δίνουν δεκάδες δισεκατομμύρια την ημέρα στις τράπεζες, στη General Motors, στις κραταιότερες των ασφαλιστικών εταιρειών. Άνθρωποι βαθιά συντηρητικοί και αντι-κρατιστές αναγκάστηκαν να προβούν σε αστραπιαίες εθνικοποιήσεις που ούτε ο Λένιν δεν είχε τολμήσει.

Τα δύο χρόνια που πέρασαν από τότε που ξεκίνησε η Κρίση της Γενιάς μας, μάθαμε δύο πράγματα: πρώτον, ότι Κράτος και Τράπεζες είναι συγκοινωνούντα δοχεία και πως η άποψη ότι το κράτος είναι ο εχθρός του ιδιωτικού τομέα είναι μία θηριώδης ανοησία. Δεύτερον, ότι αν και το Κράτος μπορεί να σώσει τον καπιταλισμό, η Κρίση απλώς παίρνει άλλες μορφές, χτυπάει αλλού, διαχέεται, μεταμορφώνεται από οξεία σε βραδυφλεγή, μεταναστεύει σε άλλες ηπείρους, καταστρέφει τις "ζωές των άλλων", εκείνων που νόμιζαν ότι, μη έχοντας εισπράξει τα οφέλη της εμπορευματοποίησης των πάντων, είχαν ανοσία στις κρίσεις του χρηματοπιστωτικού συστήματος.Ένας κόσμος σε κατάσταση εναγώνιας απορίας εγκυμονεί θεωρίες για το τι του συνέβη. Κάθε Μέγα-Κρίση, όπως εκείνη του 1770, του 1848, του 1929 κλπ. γεννά κάποιες νέες, μεγάλες, σημαντικές θεωρίες. Η κοινωνική κρίση στις αρχές τις βιομηχανικής επανάστασης γέννησε τον Adam Smith, το 1848 μας έφερε τον Marx, το 1929 μας εφοδίασε με την σκέψη του Keynes. To 2008;

Είναι πολύ νωρίς για να απαντηθεί το ερώτημα. Πολλές οι σκόρπιες εξηγήσεις του φαινομένου της Κρίσης του 2008, που ήρθε στη χώρα μας με ένα, ενάμιση χρόνο καθηστέρησης (όπως συμβαίνει συνήθως). Απαριθμώ παρακάτω μερικές. Πριν όμως τις διαβάσετε, να σας πω ότι δεν τις ασπάζομαι. Για την ακρίβεια, οι παρακάτω "εξηγήσεις" έχουν όλες μια δόση αλήθειας και αγγίζουν και από μία σημαντική πτυχή της Κρίσης. Όμως καμία από αυτές δεν συλλαμβάνει την βασική αιτία της ολοκληρωτικής Κατάρρευσης της Μεταπολεμικής Εποχής που συνοψίζει το 2008, η πτώχευση της Lehman, η δική μας Κρίση Χρέους κλπ. Όλες οι παρακάτω "μικρές" εξηγήσεις δεν είναι παρά συμπτώματα του προβλήματος, αντί για αίτιά του. Αξίζει όμως να τους ρίξουμε μια ματιά πριν πούμε ο,τιδήποτε άλλο. Για αυτό λοιπόν κλείνω με έναν κατάλογο εκείνων που δεν προκάλεσαν την Κρίση του 2008. Αντίθετα λοιπόν με την καθεστηκυία άποψη:

• Η Κρίση του 2008 δεν ήταν μια κρίση τα βαθιά αίτια της οποίας μπορούν να εντοπιστούν στις τράπεζες και στον χρηματοπιστωτικό τομέα (παρά το γεγονός ότι ξέσπασε στον χρηματοπιστωτικό τομέα ο οποίος, είναι αλήθεια, έκανε ό,τι μπορούσε για να εγγυηθεί την μέγιστη ζημιά μετά το ξέσπασμα της Κρίσης).

• Η Κρίση του 2008 δεν οφείλεται σε μια ξαφνική έλλειψη ρευστότητας του χρηματοπιστωτικού συστήματος που "λύνεται" με την παροχή άπλετης ρευστότητας από τις Κεντρικές Τράπεζες (παρά το γεγονός ότι η ρευστότητα εξαφανίστηκε και παραμένει ατροφική παντού).

• Η Κρίση του 2008 δεν θα είχε αποσοβηθεί αν οι εποπτικές αρχές των οποίων καθήκον ήταν ο έλεγχος του τραπεζικού συστήματος έκαναν την δουλειά τους (παρά το γεγονός ότι οι εποπτικές αρχές είτε από αμέλεια είτε επειδή είχαν ξεπουληθεί στις τράπεζες που υποτίθεται ήλεγχαν δεν επόπτευαν κανέναν και έτσι το μέγεθος των ζημιών με το ξέσπασμα της Κρίσης ήταν τεράστιο).

• Η Κρίση του 2008 δεν οφείλεται στα λάθη οικονομικής πολιτικής των κυβερνήσεων της περιόδου 1998-2007, π.χ. υπερβολικά χαμηλά επιτόκια (παρά το γεγονός ότι η οικονομική πολιτική της περιόδου μπορεί να χαρακτηριστεί ως παράλογη και αήθης).

• Η Κρίση του 2008 δεν είναι περαστική. Δεν μοιάζει σε τίποτα με το 1973, το 1979, το 1981, το 1987, το 1991 ή το 2001. Αντίθετα με εκείνες τις κρίσεις, η Κρίση του 2008 δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί με τις παραδοσιακές συνταγές που ξέρουν να μαγειρεύουν οι Κεντρικές Τράπεζες και τα υπουργεία οικονομικών, και τις οποίες εμείς οι πανεπιστημιακοί οικονομολόγοι διδάσκουμε αλόγιστα στους φοιτητές μας. Σε αντιδιαστολή και σε πείσμα αυτών των συνταγών, η Κρίση του 2008 θα αφήσει ανεξίτηλο το σημάδι της στην ανθρώπινη ιστορία, όπως έκανε το 1848 ή το 1929, δίνοντας έναυσμα για μια νέα εποχή την οποία είναι αδύνατον να διακρίνουμε μέσα από το σύννεφο σκόνης που δημιούργησε η Κρίση γύρω μας.
 
Αν τίποτα από τα παραπάνω δεν μας οδήγησαν στην σημερινή Κρίση, τότε τι έφταιγε; Μέχρι να επιστρέψω με την δική μου, προσωπική, απάντηση, γιατί δεν προσπαθείτε να σκεφτείτε μια πραγματικά δική σας εξήγηση;


protagon.gr