Η ανθρωπότητα αντιμετωπίζει σήμερα πολλές παγκόσμιες προκλήσεις, όπως η κλιματική αλλαγή, η εξάντληση των πόρων, η οικονομική κρίση, η ανεπαρκής εκπαίδευση, η εκτεταμένη φτώχεια, και η επισιτιστικής ανασφάλεια. Όμως, παρά τις καταστροφικές συνέπειες που συνεπάγεται μια αποτυχία να αντιμετωπιστούν αυτά τα ζητήματα, δεν έχουμε σταθεί στο ύψος των περιστάσεων.
Οι οικονομίες, τόσο αυτές που βρίσκονται σε κρίση όσο και οι ακμάζουσες, αδυνατούν να εξαλείψουν τη φτώχεια, να βελτιώσουν την παροχή των δημόσιων υπηρεσιών, όπως την εκπαίδευση, και να διατηρήσουν και να κατανείμουν τα συλλογικά αγαθά, όπως τα ιχθυαποθέματα και τα τροπικά δάση, με αποτελεσματικό και δίκαιο τρόπο. Την ίδια στιγμή, οι κοινωνίες είναι ολοένα και πιο κατακερματισμένες, με αντιληπτή αύξηση των ασθενειών που σχετίζονται με τη μοναξιά και το άγχος. Και, οι υπάρχουσες δομές διακυβέρνησης είναι ανίκανες να βελτιώσουν την κατάσταση.
Είναι σαφές ότι χρειάζεται μία νέα προσέγγιση. Ωστόσο, η ανάπτυξη αποτελεσματικών μηχανισμών για την αντιμετώπιση των κοινών μεγάλων προκλήσεων πρέπει να ξεκινήσει με μια θεμελιώδη αλλαγή στον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε τα ανθρώπινα κίνητρα και την ανθρώπινη γνώση.
Η έννοια του homo economicus, η οποία υποστηρίζει ότι οι άνθρωποι είναι όντα που δρουν ορθολογικά και λαμβάνουν αποφάσεις με βάση το στενό ατομικό τους συμφέρον, έχει κυριαρχήσει στην πολιτική και οικονομική σκέψη από τη δεκαετία του 1970. Όμως, ενώ η επιδίωξη του ατομικού συμφέροντος μπορεί να είναι επωφελής σε ορισμένες περιπτώσεις, δεν είναι ο μόνος, ούτε καν ο κύριος, οδηγός της ανθρώπινης συμπεριφοράς -και δεν είναι ευνοϊκός οδηγός για την αντιμετώπιση των πιο πιεστικών παγκοσμίων προβλημάτων της εποχής μας.
Είναι καιρός να αντικαταστήσουμε το πλαίσιο του homo economicus με ένα μοντέλο που αντανακλά την ικανότητα ανθρώπων να συμπεριφέρονται αλτρουιστικά και με γνώμονα την κοινωνία. Τονίζοντας τις ευκαιρίες για ανθρώπινη συνεργασία, ένα τέτοιο πλαίσιο θα παρέχει μια χρήσιμη βάση για πολιτικά και οικονομικά συστήματα που θα πετύχουν εκεί όπου έχουν αποτύχει οι υφιστάμενες ρυθμίσεις.
Η επίτευξη μιας τέτοιας κατανόησης της ανθρώπινης φύσης απαιτεί μια ολοκληρωμένη, διεπιστημονική προσέγγιση που κινείται πέρα από τις κοινωνικές επιστήμες. Τα τελευταία χρόνια, οι εξελίξεις της εξελικτικής βιολογίας, της ψυχολογίας και της ανθρωπολογίας, σε συνδυασμό με την εμφάνιση νέων τομέων, όπως των neuroeconomics (νευροοικονομικών), της κοινωνικής και συναισθηματικής νευροεπιστήμης, και της στοχαστικής νευροεπιστήμης, έχουν δείξει ότι οι άνθρωποι μπορούν να υποκινούνται από προτιμήσεις με γνώμονα το καλό της κοινωνίας, όπως η δικαιοσύνη και η ανησυχία για την ευημερία και τα δικαιώματα των άλλων.
Στην πραγματικότητα, οι άνθρωποι έχουν συχνά την τάση να βοηθούν όσους έχουν ανάγκη, ακόμα και αγνώστους, καθοδηγημένοι από συναισθήματα εμπάθειας και συμπόνιας. Η ιδέα αυτή ενισχύεται από έναν τεράστιο όγκο νευροεπιστημονικών αποδεικτικών στοιχείων, τα οποία έρχονται σε αντίθεση με την έμφαση στον ατομικισμό που επικρατεί στις δυτικές κοινωνίες, προτείνοντας αντ’ αυτού ότι ο ανθρώπινος εγκέφαλος είναι σχεδιασμένος για συναισθηματική απήχηση, με τους ανθρώπους να αντικατοπτρίζουν φυσικά τα συναισθήματα και τα κίνητρα ο ενός του άλλου.
Επιπλέον, τα πειραματικά δεδομένα δείχνουν ότι, σε αντίθεση με την κυρίαρχη οικονομική θεωρία, οι προτιμήσεις των ανθρώπων είναι ευμετάβλητες. Οι εναλλασσόμενοι περιβαλλοντολογικοί παράγοντες διαμορφώνουν την ανθρώπινη διαδικασία λήψης αποφάσεων, ενεργοποιώντας συστήματα κινήτρων που σχετίζονται με τα κίνητρα απειλής, επίτευξης και ισχύος, καθώς και με τη φροντίδα για τους άλλους και την κοινωνική υπαγωγή.
Το αναδυόμενο πεδίο της στοχαστικής νευροεπιστήμης έχει αρχίσει να προσκομίζει αποδεικτικά στοιχεία για την πλαστικότητα των προ-κοινωνικών προτιμήσεων και κινήτρων. Βραχυπρόθεσμες και μακροπρόθεσμες μελέτες ψυχικής κατάρτισης (όπως το Project ReSource) αποκαλύπτουν ότι τα προγράμματα ψυχικής κατάρτισης μπορούν να ενισχύσουν τις γνωστικές και κοινωνικο-συναισθηματικές ικανότητες όπως είναι η προσοχή, η συμπόνια και η συμπάθεια. Πιο συγκεκριμένα, τα προγράμματα κατάρτισης με στόχο την ενίσχυση του προ-κοινωνικό κινήτρου έχουν οδηγήσει σε αυξημένη δραστηριότητα στα νευρωνικά δίκτυα που σχετίζονται με τα θετικά συναισθήματα και την υπαγωγή, καθώς και σε μείωση των ορμονικών αντιδράσεων που σχετίζονται με το στρες και τους αυξημένους ανοσολογικούς δείκτες, όταν οι συμμετέχοντες εκτίθενται σε κίνδυνο άλλων ανθρώπων.
Με άλλα λόγια, αυτού του είδους τα προγράμματα ψυχικής κατάρτισης κάνουν τους συμμετέχοντες πιο αποτελεσματικούς και πιο εστιασμένους, ενώ η βελτιώνουν την ικανότητά τους να αντιμετωπίζουν το άγχος. Ταυτόχρονα, προωθούν την προ-κοινωνική συμπεριφορά και μια ευρύτερη, λιγότερο εγωκεντρική προοπτική που συνυπολογίζει την αλληλεξάρτηση των ανθρώπων. Αυτά τα ευρήματα έχουν αρχίσει να εμπνέουν τομείς όπως η πειραματική μικροοικονομία και τα neuroeconomics, τομείς οι οποίοι, με τη σειρά τους, έχουν αρχίσει να εντάσσουν τις προ-κοινωνικές προτιμήσεις στα πλαίσια διαδικασίας λήψης αποφάσεών τους.
Αυτά τα ελπιδοφόρα ευρήματα θα πρέπει τώρα να ενσωματωθούν σε νέα οικονομικά μοντέλα και συγκεκριμένες προτάσεις πολιτικής. Δεδομένου ότι ο εγκέφαλος είναι περισσότερο εύπλαστος κατά την παιδική ηλικία, το να ξεκινάει η ψυχική εκπαίδευση στο σχολείο θα συμβάλει στη δημιουργία μιας σταθερής βάσης για το είδος της κοσμικής ηθικής που θα συμβάλει στην ανάπτυξη μιας πιο συμπονετικής κοινωνία. Αλλά, η ψυχική εκπαίδευση έχει, επίσης, οφέλη για τους ενήλικες, κι έτσι οι επιχειρήσεις, οι πολιτικές αρχές, και τα ερευνητικά ιδρύματα θα πρέπει να συνεργαστούν για τη δημιουργία «ψυχικών γυμναστηρίων».
Επιπλέον, η θεσμική μεταρρύθμιση θα μπορούσε να αποσκοπεί στην προσαρμογή του κοινωνικού περιβάλλοντος για την προώθηση της συνεργασίας και όχι του ανταγωνισμού, και να ενεργοποιήσει το κίνητρό μας για συμμετοχή σε συμπεριφορά φροντίδας, αντί για συμπεριφορά αναζήτησης δύναμης και status. Σε μακροπρόθεσμη βάση, το να αγωνιζόμαστε μονάχα ανταγωνιστικά οδηγεί σε ανισορροπία και σε εξάντληση των πόρων, όχι μόνο σε ατομικό επίπεδο, αλλά και σε παγκόσμιο επίπεδο.
Οι άνθρωποι είναι ικανοί για πολύ περισσότερα από τον εγωισμό και τον υλισμό. Πράγματι, είμαστε σε θέση να οικοδομήσουμε βιώσιμα, δίκαια και θετικά πολιτικά, οικονομικά και κοινωνικά συστήματα. Αντί να συνεχίσουν να επιδίδονται στους πιο καταστροφικούς οδηγούς της ανθρώπινης συμπεριφοράς, οι παγκόσμιοι ηγέτες θα πρέπει να εργαστούν για να αναπτύξουν συστήματα που θα ενθαρρύνουν τα άτομα ώστε να ανταποκριθούν πλήρως στις κοινωνικο-συναισθηματικές και γνωστικές δυνατότητές τους -και, ως εκ τούτου, να δημιουργήσουν έναν κόσμο στον οποίο όλοι να θέλουμε να ζούμε.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Ας είμαστε ευγενείς στο σχολιασμό.