By Samuel Brittan
Ο Samuel Brittan, ένας από τους πλέον γνωστούς οικονομικούς σχολιαστές της Βρετανίας, που έχει διατελέσει και σύμβουλος του βρετανικού υπουργείου Οικονομικών Σχέσεων, πολυβραβευμένος και με μεγάλο συγγραφικό έργο, επισημαίνει ότι η δημιουργία τεχνητού ηλεκτρονικού χρήματος και η απρόσκοπτη διασυνοριακή λειτουργία των αγορών κεφαλαίου απειλούν τελικά κυβερνήσεις και θίγουν την ίδια τη δημοκρατία.
Και δεν είναι ο μόνος. Στο άρθρο του επικαλείται αντίστοιχες απόψεις πολλών οικονομολόγων, ακόμη και βραβευμένων με Nobel.
Πολλά πράγματα κατά καιρούς έχουν χαρακτηριστεί "χρήσιμα εργαλεία, αλλά κακά αφεντικά": μεταξύ άλλων, η τεχνολογία, οι κυβερνητικοί αξιωματούχοι, τα μαθηματικά μοντέλα. Σήμερα, θέλω να εφαρμόσω την ίδια αρχή σε έναν ακόμη τομέα: τις χρηματοοικονομικές αγορές.
Είναι κοινός τόπος ότι χρειαζόμαστε μηχανισμούς για την καθοδήγηση των πλεονασμάτων σε φυσικές επενδύσεις, των ιδιωτικών καταναλώσεων, για την αποταμίευση που θα χρηματοδοτήσουν τις συντάξεις και για πολλούς άλλους λόγους. Όταν, όμως, αυτές οι αγορές επεκτείνονται σε τέτοιο βαθμό ώστε να αποφασίζουν τη μοίρα κυβερνήσεων, τότε πρέπει να μπει ένα φρένο.
Αυτό είναι ιδιαίτερα εμφανές όταν τα κεφάλαια για τα οποία γίνεται λόγος προκύπτουν από χρήμα που έχει δημιουργηθεί τεχνητά και κινείται ταχύτατα και διασυνοριακά. Για να το θέσω λίγο διαφορετικά, η ουρά τελικά κουνάει τον σκύλο.
Και δεν είναι ο μόνος. Στο άρθρο του επικαλείται αντίστοιχες απόψεις πολλών οικονομολόγων, ακόμη και βραβευμένων με Nobel.
Πολλά πράγματα κατά καιρούς έχουν χαρακτηριστεί "χρήσιμα εργαλεία, αλλά κακά αφεντικά": μεταξύ άλλων, η τεχνολογία, οι κυβερνητικοί αξιωματούχοι, τα μαθηματικά μοντέλα. Σήμερα, θέλω να εφαρμόσω την ίδια αρχή σε έναν ακόμη τομέα: τις χρηματοοικονομικές αγορές.
Είναι κοινός τόπος ότι χρειαζόμαστε μηχανισμούς για την καθοδήγηση των πλεονασμάτων σε φυσικές επενδύσεις, των ιδιωτικών καταναλώσεων, για την αποταμίευση που θα χρηματοδοτήσουν τις συντάξεις και για πολλούς άλλους λόγους. Όταν, όμως, αυτές οι αγορές επεκτείνονται σε τέτοιο βαθμό ώστε να αποφασίζουν τη μοίρα κυβερνήσεων, τότε πρέπει να μπει ένα φρένο.
Αυτό είναι ιδιαίτερα εμφανές όταν τα κεφάλαια για τα οποία γίνεται λόγος προκύπτουν από χρήμα που έχει δημιουργηθεί τεχνητά και κινείται ταχύτατα και διασυνοριακά. Για να το θέσω λίγο διαφορετικά, η ουρά τελικά κουνάει τον σκύλο.
Αυτοί οι συλλογισμοί προκύπτουν από δύο πηγές.
Η πρώτη αφορά στη συζήτηση που διεξάγεται στα ΜΜΕ για την πιθανότητα υποβάθμισης των αμερικανικών ομολόγων από τους οίκους αξιολόγησης. Η άμεση αντίδρασή μου ήταν: μα, πώς είναι δυνατόν αυτοί οι οίκοι, των οποίων η απόδοση μέχρι τη χρηματοοικονομική κρίση ήταν ανεκδιήγητη, να απειλούν τη θεσμικά ορισμένη κυβέρνηση των ΗΠΑ;
Εντάξει: αυτοί οι οίκοι δεν διατυπώνουν άμεσες απειλές. Τα πορίσματά τους παρουσιάζονται ως επενδυτικές συμβουλές. Οι συζητήσεις, όμως, για το τι ενδεχομένως να πράξουν τις μετατρέπει σε απειλές.
Θυμάμαι τον James Carville, πολιτικό σύμβουλο στον πρώην Πρόεδρο Bill Clinton, ο οποίος παρατήρησε: "Νόμιζα ότι εάν υπήρχε μετεμψύχωση, θα ήθελα να επιστρέψω ως Πρόεδρος ή Πάπας ή αστέρας του Baseball. Τώρα, όμως, θέλω να γυρίσω ως αγορά ομολόγων. Μπορείς να εκφοβίσεις τους πάντες έτσι".
Η δεύτερη αφορά σε μία πρόσφατη έκθεση, στην "Ανοικοδόμηση μέσω Ανάπτυξης" τουνομπελίστα οικονομολόγου Amartya Sen. Ένα από τα βασικά ερωτήματα που έχει θέσει ο κ. Sen είναι εάν η ευρωπαϊκή ηγεσία θα πρέπει να προκύπτει από "δημοκρατικά εκλεγμένους ηγέτες ή από τους χρηματοοικονομικούς οργανισμούς και τους οίκους αξιολόγησης", καθώς οι τελευταίοι φαίνεται πως κυριαρχούν στο ευρωπαϊκό πολιτικό τερέν με απόλυτη ελευθερία.
Υποστηρίζει επίσης ότι οι ευρωπαϊκές πολιτικές ως προς την αντιμετώπιση των μεγάλων ελλειμμάτων του δημοσίου τομέα αποδέχονται χαμηλότερο ρυθμό ανάπτυξης ως "μία αναπόφευκτη φυσική διαδικασία αντί ως αποκλειστικό αποτέλεσμα της δικής τους περιοριστικής πολιτικής".
Δεν θα χειριστώ, όπως ο Amartya Sen, τη δημοκρατία ως ύψιστο αγαθό, κυρίως επειδή η δημοκρατία ερμηνεύεται συχνά ως απλή πλειοψηφία ψήφων και επειδή μεγάλος αριθμός εγκλημάτων έχει γίνει στο όνομα της δημοκρατίας. Θα προτιμούσα μία πιο ανώδυνη έκφραση, όπως η θεσμικά ορισμένη κυβέρνηση.
Και θα προσέθετα ότι η διαρκής ανάπτυξη, όπως είχε παρατηρήσει και ο Adam Smith, προκύπτει από τις προσπάθειες πολλών ανθρώπων για τη βελτίωση της θέσης τους.Αυτό που έχει κατά νου ο Amartya Sen είναι η βραχυ-μεσοπρόθεσμη πτωτική πίεση στην παραγωγή και στην απασχόληση, που δημιουργείται από την περιοριστική δημοσιονομική και νομισματική πολιτική, που όμως μπορεί τελικά να έχει και μακροπρόθεσμες επιπτώσεις. Δεν υπάρχει, ωστόσο, κανένας λόγος να αμφισβητηθεί το βασικό του επιχείρημα.
Ένα από τα πρώτα και καλύτερα βιβλία για την "Πηγή των Χρηματοοικονομικών Κρίσεων", τουGeorge Cooper, του χρηματοοικονομικού αναλυτή που έχει και επιστημονικό υπόβαθρο, παρουσιάστηκε το φθινόπωρο του 2008 και παραδέχεται την επιχειρηματολογία για μία ελεύθερα ανταγωνιστική αγορά στα καταναλωτικά προϊόντα, εξηγώντας όμως γιατί οι αγορές κεφαλαίων είναι ιδιαίτερα ευάλωτες σε μεγάλες ανόδους και κάθετες πτώσεις.
Δύο χρόνια αργότερα, ο Matt Ridley, ο οποίος ήταν μη εκτελεστικός πρόεδρος της Northern Rock όταν η τράπεζα έπρεπε να διασωθεί από την κυβέρνηση, έγραψε στο σχόλιο "Ο Ορθολογιστής Αισιόδοξος" πως βάσει της εμπειρίας του είναι πλέον "δύσπιστος ως προς τις αγορές κεφαλαίων", αν και είναι με πάθος υπέρ των αγορών προϊόντων και υπηρεσιών.
Θα μπορούσε κάποιος να πάει ακόμη παλαιότερα. Ο Rudolf Hilferding, ο γερμανόφωνος νεο-μαρξιστής, στις αρχές του 20ού αιώνα, ενόχλησε πολλούς ομοϊδεάτες του αρνούμενος να συμφωνήσει ότι ο καπιταλισμός θα καταρρεύσει.
Όμως, στο βιβλίο του "Finanzkapital", το 1910, ήταν ένας από τους πρώτους που παρατήρησαν την αλλαγή στη φύση του συστήματος. Υποστήριξε ότι οι χρηματοοικονομικές δυνάμεις καθοδηγούσαν τη δημιουργία μιας βιομηχανίας από καρτέλ. Δεν έζησε αρκετά ώστε να δει πως τώρα απειλούν ακόμη και τις κυβερνήσεις.
Δεν έχω να προτείνω κάποιο συγκεκριμένο πρόγραμμα για το θέμα. Δεν πιστεύω ότι η λύση είναι στη διεκδίκηση μεγαλύτερης εποπτείας των τραπεζών, ή στον αποκαλούμενο φόρο Tobin, ή σε οποιαδήποτε άλλη δραστηριότητα που αφορά στον χρηματοοικονομικό κλάδο.
Θα πρέπει μάλλον να αναγνωρίσουμε, σε κάθε επίπεδο της διαδικασίας λήψης αποφάσεων, ότι η ελεύθερη διακίνηση τεχνητά δημιουργημένου ηλεκτρονικού χρήματος ανά τον κόσμο δεν συμβαδίζει με την ελεύθερη διακίνηση προϊόντων και υπηρεσιών, πόσο μάλλον με τα βασικά ανθρώπινα δικαιώματα, και πως το θέμα δεν αφορά μόνο στις αναπτυσσόμενες αλλά και στις ανεπτυγμένες οικονομίες.
Η πρώτη αφορά στη συζήτηση που διεξάγεται στα ΜΜΕ για την πιθανότητα υποβάθμισης των αμερικανικών ομολόγων από τους οίκους αξιολόγησης. Η άμεση αντίδρασή μου ήταν: μα, πώς είναι δυνατόν αυτοί οι οίκοι, των οποίων η απόδοση μέχρι τη χρηματοοικονομική κρίση ήταν ανεκδιήγητη, να απειλούν τη θεσμικά ορισμένη κυβέρνηση των ΗΠΑ;
Εντάξει: αυτοί οι οίκοι δεν διατυπώνουν άμεσες απειλές. Τα πορίσματά τους παρουσιάζονται ως επενδυτικές συμβουλές. Οι συζητήσεις, όμως, για το τι ενδεχομένως να πράξουν τις μετατρέπει σε απειλές.
Θυμάμαι τον James Carville, πολιτικό σύμβουλο στον πρώην Πρόεδρο Bill Clinton, ο οποίος παρατήρησε: "Νόμιζα ότι εάν υπήρχε μετεμψύχωση, θα ήθελα να επιστρέψω ως Πρόεδρος ή Πάπας ή αστέρας του Baseball. Τώρα, όμως, θέλω να γυρίσω ως αγορά ομολόγων. Μπορείς να εκφοβίσεις τους πάντες έτσι".
Η δεύτερη αφορά σε μία πρόσφατη έκθεση, στην "Ανοικοδόμηση μέσω Ανάπτυξης" τουνομπελίστα οικονομολόγου Amartya Sen. Ένα από τα βασικά ερωτήματα που έχει θέσει ο κ. Sen είναι εάν η ευρωπαϊκή ηγεσία θα πρέπει να προκύπτει από "δημοκρατικά εκλεγμένους ηγέτες ή από τους χρηματοοικονομικούς οργανισμούς και τους οίκους αξιολόγησης", καθώς οι τελευταίοι φαίνεται πως κυριαρχούν στο ευρωπαϊκό πολιτικό τερέν με απόλυτη ελευθερία.
Υποστηρίζει επίσης ότι οι ευρωπαϊκές πολιτικές ως προς την αντιμετώπιση των μεγάλων ελλειμμάτων του δημοσίου τομέα αποδέχονται χαμηλότερο ρυθμό ανάπτυξης ως "μία αναπόφευκτη φυσική διαδικασία αντί ως αποκλειστικό αποτέλεσμα της δικής τους περιοριστικής πολιτικής".
Δεν θα χειριστώ, όπως ο Amartya Sen, τη δημοκρατία ως ύψιστο αγαθό, κυρίως επειδή η δημοκρατία ερμηνεύεται συχνά ως απλή πλειοψηφία ψήφων και επειδή μεγάλος αριθμός εγκλημάτων έχει γίνει στο όνομα της δημοκρατίας. Θα προτιμούσα μία πιο ανώδυνη έκφραση, όπως η θεσμικά ορισμένη κυβέρνηση.
Και θα προσέθετα ότι η διαρκής ανάπτυξη, όπως είχε παρατηρήσει και ο Adam Smith, προκύπτει από τις προσπάθειες πολλών ανθρώπων για τη βελτίωση της θέσης τους.Αυτό που έχει κατά νου ο Amartya Sen είναι η βραχυ-μεσοπρόθεσμη πτωτική πίεση στην παραγωγή και στην απασχόληση, που δημιουργείται από την περιοριστική δημοσιονομική και νομισματική πολιτική, που όμως μπορεί τελικά να έχει και μακροπρόθεσμες επιπτώσεις. Δεν υπάρχει, ωστόσο, κανένας λόγος να αμφισβητηθεί το βασικό του επιχείρημα.
Ένα από τα πρώτα και καλύτερα βιβλία για την "Πηγή των Χρηματοοικονομικών Κρίσεων", τουGeorge Cooper, του χρηματοοικονομικού αναλυτή που έχει και επιστημονικό υπόβαθρο, παρουσιάστηκε το φθινόπωρο του 2008 και παραδέχεται την επιχειρηματολογία για μία ελεύθερα ανταγωνιστική αγορά στα καταναλωτικά προϊόντα, εξηγώντας όμως γιατί οι αγορές κεφαλαίων είναι ιδιαίτερα ευάλωτες σε μεγάλες ανόδους και κάθετες πτώσεις.
Δύο χρόνια αργότερα, ο Matt Ridley, ο οποίος ήταν μη εκτελεστικός πρόεδρος της Northern Rock όταν η τράπεζα έπρεπε να διασωθεί από την κυβέρνηση, έγραψε στο σχόλιο "Ο Ορθολογιστής Αισιόδοξος" πως βάσει της εμπειρίας του είναι πλέον "δύσπιστος ως προς τις αγορές κεφαλαίων", αν και είναι με πάθος υπέρ των αγορών προϊόντων και υπηρεσιών.
Θα μπορούσε κάποιος να πάει ακόμη παλαιότερα. Ο Rudolf Hilferding, ο γερμανόφωνος νεο-μαρξιστής, στις αρχές του 20ού αιώνα, ενόχλησε πολλούς ομοϊδεάτες του αρνούμενος να συμφωνήσει ότι ο καπιταλισμός θα καταρρεύσει.
Όμως, στο βιβλίο του "Finanzkapital", το 1910, ήταν ένας από τους πρώτους που παρατήρησαν την αλλαγή στη φύση του συστήματος. Υποστήριξε ότι οι χρηματοοικονομικές δυνάμεις καθοδηγούσαν τη δημιουργία μιας βιομηχανίας από καρτέλ. Δεν έζησε αρκετά ώστε να δει πως τώρα απειλούν ακόμη και τις κυβερνήσεις.
Δεν έχω να προτείνω κάποιο συγκεκριμένο πρόγραμμα για το θέμα. Δεν πιστεύω ότι η λύση είναι στη διεκδίκηση μεγαλύτερης εποπτείας των τραπεζών, ή στον αποκαλούμενο φόρο Tobin, ή σε οποιαδήποτε άλλη δραστηριότητα που αφορά στον χρηματοοικονομικό κλάδο.
Θα πρέπει μάλλον να αναγνωρίσουμε, σε κάθε επίπεδο της διαδικασίας λήψης αποφάσεων, ότι η ελεύθερη διακίνηση τεχνητά δημιουργημένου ηλεκτρονικού χρήματος ανά τον κόσμο δεν συμβαδίζει με την ελεύθερη διακίνηση προϊόντων και υπηρεσιών, πόσο μάλλον με τα βασικά ανθρώπινα δικαιώματα, και πως το θέμα δεν αφορά μόνο στις αναπτυσσόμενες αλλά και στις ανεπτυγμένες οικονομίες.
ΠΗΓΗ: FT.com, http://www.euro2day.gr/
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Ας είμαστε ευγενείς στο σχολιασμό.