Το πελατειακό σύστημα της μεταπολίτευσης ως μηχανισμός ισορροπιών και ελέγχου της πολιτικής εξουσίας

 Γράφει για την "Παρέμβαση" 

ο Γιώργος Γιούλος

Μετά από σχεδόν ενάμισι χρόνο «νέας διακυβέρνησης» αυτό που έχει καταφέρει η κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ είναι να ουδετεροποιήσει τους μηχανισμούς ελέγχου του πολιτικού συστήματος και να ισχυροποιήσει την εξουσιαστική της δυνατότητα να επιβάλλει τους κανόνες που μεγιστοποιούν το όφελος της πολιτικής εξουσίας εις βάρος της κοινωνίας.

Διαβάζοντας κάποιος την παραπάνω πρόταση θα αναρωτηθεί ποιοι είναι αυτοί οι μηχανισμοί ελέγχου; Είναι σαφές ότι ο καλοπροαίρετος πολίτης θα ανατρέξει σε θεσμούς όπως η Βουλή, το Δικαστικό σύστημα κλπ, κλπ. Είναι όμως αυτή η πραγματικότητα;

Όχι βέβαια. Στην ελληνική πραγματικότητα για να αναζητήσει κανείς τους μηχανισμούς ελέγχου της εξουσίας πρέπει να ψάξει σε περιοχές της συλλογικής και ατομικής δράσης που έχουν – ή είχαν – τη δυνατότητα να ελέγχουν την εξουσία και πολλές φορές να κατευθύνουν την πολιτική απόφαση.

Αυτές οι περιοχές περιγράφονται γλαφυρά με τον όρο «πελατειακό σύστημα». Η άποψη που διατυπώνουμε εδώ είναι ότι το πελατειακό σύστημα αποτελούσε στη μεταπολίτευση το μοναδικό ανάχωμα στην αυθαιρεσία της εξουσίας και ότι η πολιτική εξουσία εκμεταλλεύεται τις συγκεκριμένες σημερινές πολιτικοοικονομικές συνθήκες για να ανατρέψει αυτή την «ανίερη» ισορροπία. Ανίερη, γιατί ο «έλεγχος» γινόταν από κομματικούς ψηφοφόρους που ζητούσαν δουλειά στο δημόσιο, από κομματικούς συνδικαλιστές που ζητούσαν παροχές και προνόμια, από κομματικούς προμηθευτές που απαιτούσαν κομμάτια της δημόσιας κατανάλωσης, κομματικούς υπαλλήλους που διεκδικούσαν κομματάκια εξουσίας και θέσης ευθύνης.

Με αυτόν τον τρόπο χιλιάδες, εκατομμύρια ίσως πολίτες αυτής της χώρας διεκδίκησαν και εν μέρει πήραν μερίδιο από τα λάφυρα που κερδίζει κάθε πολιτικό κόμμα μετά από μια νίκη σε εκλογική αναμέτρηση. Πήραν θέσεις εργασίας, πήραν αυξήσεις και επιδόματα, πήραν επιδοτήσεις, πήραν παραγγελίες, πήραν άδειες κάθε είδους, πήραν συντάξεις, δάνεια, μεταθέσεις, προαγωγές, μετατάξεις και ότι άλλο μπορεί να σκεφτεί ο νους μας. Το πελατειακό σύστημα είχε σημαντικό – θετικό – λειτουργικό ρόλο στην μεταμόρφωση της ελληνικής κοινωνίας και στον έλεγχο της πολιτικής εξουσίας. Μιας πολιτικής εξουσίας που δεν έχει κανέναν άλλο σκοπό από το να μεγιστοποιήσει μόνο τα οφέλη της δικής της μικρής ομάδας ανθρώπων που την απαρτίζουν.

Οι εξουσιαστικές «ελίτ» έχουν από καιρό καταδικάσει το φαινόμενο και το έχουν συνδέσει με κάθε αρνητική πλευρά του ελληνικού κοινωνικού συστήματος. Δεν λένε όμως όλη την

αλήθεια. Δεν αποκαλύπτουν ότι το πελατειακό σύστημα είχε σημαντικό – θετικό – λειτουργικό ρόλο στην μεταμόρφωση της ελληνικής κοινωνίας και στον έλεγχο της πολιτικής εξουσίας. Μιας πολιτικής εξουσίας που δεν είχε, ούτε έχει, κανέναν άλλο σκοπό από το να μεγιστοποιήσει μόνο τα οφέλη της δικής της, μικρής ομάδας ανθρώπων που την απαρτίζουν.

Σημειώνουμε ότι δεν υποστηρίζουμε ότι αυτή θα έπρεπε να είναι η κατάσταση, από τη στιγμή όμως που είναι αυτή που είναι, οι όποιες πτυχές της πρέπει να εξετάζονται ως έχουν. Έτσι με δεδομένο πολιτικό σύστημα, με δεδομένες ηγετικές προσωπικότητες, με δεδομένες οικονομικές δομές, με δεδομένο πολίτευμα, με δεδομένες κυρίαρχες πολιτικές αξίες, είναι απορίας άξιο πως κάποιοι φαντάζονται τις σχέσεις πολιτών και ομάδων πολιτών με τους εξουσιαστικούς θεσμούς διαφορετικές από αυτές που προαναφέραμε. Το μεταπολιτευτικό κοινωνικό σύστημα δομήθηκε με αυτόν τον τρόπο ως λειτουργική απάντηση στην λειτουργία της εξουσίας και αποτελούσε πάντα όχι το στήριγμά της αλλά το άρρητο πρόβλημά της. Όλες οι μεταπολιτευτικές κυβερνήσεις προσπάθησαν να αποφύγουν τον έλεγχο των «πελατών» τους (στην ουσία της ίδιας της ελληνικής κοινωνίας) με διάφορα ιδεολογήματα που έπεσαν όμως στο κοινωνικό κενό.

Η σημερινή κυβέρνηση εκμεταλλευόμενη την κρίση δανεισμού και την ιδιαίτερη σχέση της με τις υπερεθνικές οντότητες με τις οποίες συνδιαλέγεται, βρίσκεται ένα βήμα πριν τη συντριβή του πελατειακού κράτους, των ατόμων δηλαδή, που στήριζαν ενεργά τα κόμματα με την προοπτική κάποιου ανταλλάγματος και των περισσότερων συλλογικοτήτων που διεκδικούσαν κομμάτια του κρατικού πλούτου και της κρατικής εξουσίας.

Αν ολοκληρώσει με επιτυχία το έργο της, η πολιτική εξουσία του τόπου, θα απολαμβάνει πλέον μονάχη τον κρατικό πλούτο και την κρατική εξουσία καθορίζοντας τις ζωές των πολιτών χωρίς κανέναν ουσιαστικό μηχανισμό ελέγχου και περιορισμού της. Θα μπορεί πλέον να επιβάλλει μονομερώς κανόνες στην κοινωνία και τους πολίτες, κανόνες που φαντάζουν ορθολογικοί και λειτουργικοί αλλά στο πλαίσιο που γίνεται η εφαρμογή τους είναι μάλλον ανορθολογικοί και δυσλειτουργικοί.

Είναι λοιπόν μονομερής και σκόπιμη η κριτική των λειτουργικών ιδιαιτεροτήτων του μεταπολιτευτικού κράτους και αποσκοπεί στην απόκρυψη του ιδιαίτερου ρόλου τους ως μηχανισμού ελέγχου της πολιτικής εξουσίας.