Η κρίση έπληξε βαθιά και την επιστημονική έρευνα στην Ελλάδα

Στα τέλη του 2009, την εποχή που ο τότε πρωθυπουργός Γ.Α. Παπανδρέου κατηγορούσε τους Έλληνες πανεπιστημιακούς για χαμηλή παραγωγικότητα, η Ελλάδα βρισκόταν στην 24η θέση της παγκόσμιας κατάταξης στην παραγωγή επιστημονικών άρθρων με αναφορές. 

Του Αθανάσιου Παπαϊωάννου* 

Η ειρωνεία είναι ότι το 2009 ήταν ακριβώς το χρονικό σημείο που τα Ελληνικά πανεπιστήμια και ερευνητικά κέντρα έπιασαν το υψηλότερο σημείο παραγωγής επιστημονικών άρθρων στην πρόσφατη ιστορία της χώρας, μετά από μια δεκαετία πολύ ταχύτερης ανάπτυξης επιστημονικών άρθρων στην Ελλάδα συγκριτικά με τη Δυτική Ευρώπη και τις ΗΠΑ. 

Από το 2010 που ο τότε πρωθυπουργός έβαλε τη χώρα στο ΔΝΤ και άρχισε η κρίση, ξεκίνησε και η κάμψη στην παραγωγή επιστημονικών εργασιών η οποία επιταχύνθηκε ιδιαίτερα τον τελευταίο χρόνο. Ως αποτέλεσμα, σε μόλις πέντε χρόνια η Ελλάδα έχασε 11 θέσεις στην παγκόσμια κατάταξη παραγωγής επιστημονικών άρθρων με αναφορές και βρέθηκε στην 35η θέση. Είναι η μοναδική παγκοσμίως αναπτυγμένη χώρα που στο διάστημα αυτό έχασε τόσο πολλές θέσεις στην κατάταξη των χωρών ως προς την παραγωγή επιστημονικών εργασιών. Τα αποτελέσματα που παρουσιάζονται παρακάτω είναι αποκαλυπτικά για το ρόλο της κρίσης στην παραγωγή επιστημονικών εργασιών στην Ελλάδα και θέτει επιτακτικά ερωτήματα στους πολιτικούς αρχηγούς εν’ όψη των εκλογών της 20ης Σεπτεμβρίου. Θα συνεχίσει η αποεπένδυση στα ΑΕΙ και ο μαρασμός τους ;  

Τα αποτελέσματα που παρουσιάζονται εδώ προέρχονται από την κατάταξη επιστημονικών περιοδικών και χωρών από τη SCimago που χρησιμοποιεί τη βάση δεδομένων SCOPUS. Οι πίνακες που παρουσιάζονται περιλαμβάνουν τον αριθμό δημοσιευμένων επιστημονικών εργασιών στις οποίες υπάρχουν αναφορές από άλλες δημοσιευμένες εργασίες.  Ο λόγος που επιλέχθηκαν αυτές οι εργασίες είναι διότι θεωρούνται ότι έχουν κάπως μεγαλύτερη επιρροή στην ανάπτυξη των επιστημών απ’ ότι όλες γενικώς οι εργασίες. Ως σήμερα η SCOPUS και η SCimago δίνουν πληροφορίες για δημοσιεύσεις εργασιών μετά το 1995.   

Το 1996 η Ελλάδα βρισκόταν στην 28η θέση της παγκόσμιας κατάταξης με σύνολο 4.940 εργασίες που δημοσιεύτηκαν εκείνο το έτος, οι οποίες αναφέρθηκαν σε άλλες επιστημονικές εργασίες. Το 2009 οι αντίστοιχες Ελληνικές εργασίες έφτασαν τις 15.905 και ανέβασαν την Ελλάδα στην 24η θέση.  Αξίζει ν’ αναφερθεί ότι ο τριπλασιασμός των δημοσιεύσεων που παρουσιάσθηκε στην Ελλάδα σ’ αυτό το διάστημα δεν εμφανίσθηκε σε άλλες χώρες όπως οι Σκανδιναβικές, η Ν. Ζηλανδία και το Ισραήλ οι οποίες έχασαν θέσεις στην παγκόσμια κατάταξη λόγω της μεγάλης ανόδου κάποιων πληθυσμιακά μεγάλων Ασιατικών χωρών όπως η Ν. Κορέα, το Ιράν και η Τουρκία.

Στο διάστημα αυτών των 13 ετών στην Κίνα δεκαπλασιάσθηκαν οι εργασίες, στο Ιράν έγιναν 25 φορές περισσότερες, στη Μαλαισία 12 φορές περισσότερες, στη Ν. Κορέα, στην Τουρκία και στη Βραζιλία πενταπλασιάσθηκαν, ενώ και στην Ινδία τριπλασιάσθηκαν. Το γεγονός αυτό προφανώς αποτυπώνει μεγάλη αύξηση των επενδύσεων στην ανώτατη εκπαίδευση σ’ αυτές τις χώρες, με διορισμό σημαντικού αριθμού ικανού επιστημονικού προσωπικού, ίσως το άνοιγμα νέων πανεπιστημίων και ερευνητικών κέντρων, κλπ. Αντίθετα, η Ρωσία και η Ουκρανία έχασαν πολλές θέσεις στην παγκόσμια κατάταξη στο διάστημα αυτών των 13 ετών.  

Πίνακας 1. Κατάταξη των 50 καλύτερων χωρών με βάση τον αριθμό εργασιών με αναφορές

		Ανά έτος									Αθροιστικά για όλο το διάστημα 1996-2014
		1996		2009			2014
Χώρα		Κατά-ταξη	Άρθρα με αναφορές	Κατά-ταξη	Αλλαγή κατάταξης σε σχέση με 1996	Άρθρα με αναφορές	Κατά-ταξη	Αλλαγή κατάταξης σε σχέση με 2009	Άρθρα με αναφορές		Κατά-ταξη	Άρθρα με αναφορές συνολικά από 1996 ως 2014
	Ηνωμένες Πολιτείες	1	323.888	1	-	483.914	1	-	494.790		1	7.876.234
	Κίνα	9	28.630	2	+7	296.050	2	-	438.601		2	3.569.652
	Ηνωμένο Βασίλειο	3	79.642	3	-	132.864	3	-	141.425		3	2.103.145
	Γερμανία	4	71.879	4	-	128.689	4	-	136.516		4	2.045.433
	Ιαπωνία	2	83.821	5	-3	118.997	5	-	107.171		5	2.008.410
	Γαλλία	5	53.403	6	-1	94.675	7	-1	96.467		6	1.468.286
	Καναδάς	6	40.518	7	-1	76.446	9	-2	80.051		7	1.134.588
	Ιταλία	7	36.854	8	-1	74.064	8	-	84.016		8	1.117.013
	Ινδία	13	20.335	9	+4	62.976	6	+3	106.078		9	944.632
	Ισπανία	10	22.936	10	-	62.130	10	-	71.795		10	884.670
	Αυστραλία	11	22.865	11	-	54.880	11	-	70.579		11	809.027
	Νότιος Κορέα	20	10.032	12	+8	52.262	12	-	68.140		12	719.338
	Ρωσία	8	31.425	15	-7	37.487	14	-1	49.018		13	689.095
	Ολλανδία	12	21.844	14	-2	41.392	15	-1	45.774		14	628.678
	Βραζιλία	21	8.652	13	+8	43.959	13	+2	56.368		15	573.988
	Ταϊβάν	18	8.652	16	+2	36.465	17	-1	35.926		16	477.442
	Ελβετία	15	14.904	17	-2	29.788	18	-1	34.924		17	460.824
	Σουηδία	14	15.958	20	-6	25.930	21	-1	31.076		18	433.674
	Πολωνία	16	11.554	19	-3	27.886	19	-	34.097		19	418.917
	Τουρκία	27	5.440	18	+9	28.708	20	-2	33.450		20	368.197
	Βέλγιο	17	10.896	22	-5	23.087	22	-1	26.232		21	348.017
	Ιράν	53	819	21	+32	23.499	16	+6	37.141		22	278.388
	Ισραήλ	19	10.103	25	-6	15.406	32	-7	15.836		23	255.036
	Αυστρία	24	7.320	23	+1	16.721	25	-2	19.102		24	250.181
	Δανία	22	7.705	26	-4	15.242	24	-2	20.292		25	245.115
	Φιλανδία	23	7.424	28	-5	14.250	31	-3	15.936		26	223.366
	Ελλάδα	28	4.940	24	+4	15.905	35	-11	15.074		27	209.043
	Τσεχία	29	4.860	27	+2	14.256	26	+1	19.098		28	206.738
	Μεξικό	31	4.515	29	+2	14.190	28	+1	16.607		29	201.540
	Νορβηγία	25	5.736	30	-5	13.328	33	-3	15.800		30	190.800
	Χονγκ Κονγκ	34	4.186	31	+3	13.208	36	-5	14.145		31	189.621
	Σιγκαπούρη	36	2.827	33	+3	12.798	30	+3	16.086		32	182.169
	Πορτογαλία	38	2.662	32	+6	13.116	27	+5	18.447		33	179.134
	Ν. Αφρική	33	4.189	36	-3	10.242	29	+5	16.215		34	154.857
	Ν. Ζηλανδία	30	4.540	37	-7	9.952	40	-3	11.270		35	149.301
	Μαλαισία	51	940	34	+17	11.043	23	+11	24.503		36	148.844
	Αργεντινή	35	4.036	39	-4	9.443	41	-2	10.679		37	138.788
	Ουκρανία	26	5.670	43	-17	6.887	45	-2	8.931		38	131.490
	Ουγγαρία	32	4.287	40	-8	8.292	46	-6	8.680		39	130.299
	Ιρλανδία	39	2.573	38	+2	9.502	42	-4	10.159		40	123.585
	Ρουμανία	43	1.882	35	+8	10.891	38	-3	12.091		41	122.884
	Αίγυπτος	37	2.796	41	-4	8.087	37	+4	13.415		42	117.104
	Ταϊλάνδη	48	1.186	42	+6	7.971	39	+3	11.394		43	104.982
	Σαουδική Αραβία	42	1.193	52	-6	4.126	34	+16	15.286		44	87.643
	Χιλή	44	1.708	44	-	6.275	44	-	9.069		45	86.521
	Πακιστάν	52	874	45	+7	6.088	43	+2	9.954		46	78.219
	Σλοβακία	40	2.413	50	-10	4.352	47	+3	6.459		47	70.964
	Κροατία	45	1.663	46	-1	5.262	52	-6	5.186		48	69.675
	Σλοβενία	46	1.406	47	-1	4.558	53	-6	5.000		49	62.170
	Βουλγαρία	41	2212	54	-13	3620	57	-3	3.348		50	54.894

Η ταχύτερη αύξηση επιστημονικών εργασιών στην Ελλάδα εμφανίσθηκε στην δεκαετία 1999-2009 όπου ο αριθμός σχεδόν τριπλασιάσθηκε. Σ’ αυτό το διάστημα η ταχύτητα αύξησης των εργασιών στην Ελλάδα ήταν διπλάσια από την αντίστοιχη στο σύνολο της Δυτικής Ευρώπης, στις ΗΠΑ ή στο Ηνωμένο Βασίλειο (Πίνακας 2). Σ’ αυτή τη χρυσή δεκαετία εισήλθαν στα Ελληνικά ΑΕΙ ικανοί και φιλόδοξοι νέοι ερευνητές, το επιστημονικό έργο αποτέλεσε προϋπόθεση επιλογής και εξέλιξης των καθηγητών ΑΕΙ και της διεκδίκησης ερευνητικών έργων, αναπτύχθηκαν ερευνητικές ομάδες με υποψήφιους διδάκτορες και μεταδιδακτορικούς φοιτητές, κλπ.

Από το 2006 ως το 2009 η Ελλάδα διατηρούσε σταθερά την 24η θέση παγκοσμίως σε δημοσιεύσεις εργασιών.  Μια θέση καλή λαμβάνοντας υπόψη το μέγεθος της χώρας καθώς και την ιστορικά καθυστερημένη ανάπτυξη των ΑΕΙ και πολλών επιστημονικών κλάδων που ούτε καν προϋπήρχαν πριν 35 χρόνια (π.χ. επιστήμες εκπαίδευσης, ψυχολογίας, αθλητισμού κλπ.). Τα δεδομένα αυτά που σήμερα παρέχει η SCimago μάλλον δεν ήταν διαθέσιμα το 2010 όταν ο τότε πρωθυπουργός χωρίς στοιχεία κατηγορούσε τα Ελληνικά ΑΕΙ, προφανώς για να περάσει τότε ο νόμος Διαμαντοπούλου αλλά ίσως και για να προωθήσει τα ιδιωτικά πανεπιστήμια στην Ελλάδα που ευαγγελιζόταν.

Ο νόμος Διαμαντοπούλου δεν είχε καμιά επίδραση στην παραγωγή επιστημονικού έργου, άλλωστε κανένας νόμος από μόνος του δεν αρκεί για να επιτευχθεί κάτι τέτοιο αν δεν δημιουργηθούν οι κατάλληλες συνθήκες που άμεσα επηρεάζουν την έρευνα. Σήμερα δεν υπάρχει κανένα αξιόπιστο ερευνητικό στοιχείο ότι η δημιουργία ιδιωτικών ΑΕΙ στην Ελλάδα θα βελτιώσει την ερευνητική απόδοση της χώρας. Σε κάποιες χώρες της ανατολικής Ευρώπης όπου δημιουργήθηκαν κάποια ιδιωτικά ΑΕΙ, όπως η Ουγγαρία ή η Βουλγαρία, όχι μόνο δεν υπήρξε καμιά βελτίωση αλλά οι χώρες αυτές έχασαν 14 και 16 θέσεις αντίστοιχα στην διεθνή κατάταξη των επιστημονικών εργασιών από το 1996 ως το 2014.
Από το 2010 η Ελλάδα άρχισε κάθε χρόνο να χάνει θέσεις (2010=25η, 2011=28η, 2012=29η, 2013=32η) με τη χειρότερη χρονιά το 2014 όπου βρέθηκε στην 35η θέση. Παρόμοια πτώση σ’ αυτό το διάστημα δεν εμφανίσθηκε σε καμιά άλλη χώρα του κόσμου.  Το 2014 ήταν η πρώτη χρονιά όπου παρουσιάστηκε σημαντική μείωση των εργασιών αντί για αύξηση ή έστω διατήρηση.  Θα πρέπει να επισημανθεί ότι οι εργασίες που δημοσιεύτηκαν το 2014 αναφέρουν αποτελέσματα ερευνών που ξεκίνησαν περίπου δύο χρόνια νωρίτερα.  Άρα τα αίτια της μείωσης των άρθρων πρέπει να  αναζητηθούν μεταξύ 2010 και 2013, ενώ αυτή η τάση προοιωνίζει ότι και ο αριθμός δημοσιευμένων εργασιών έως και το 2017 θα εμφανίζεται όλο και πιο αρνητικός. Η κατάσταση θα χειροτερεύσει ακόμη περισσότερο μετά το 2017 αν άμεσα δεν γίνουν επενδύσεις στα ΑΕΙ.

Από το 2010 και μετά δεν δόθηκε ούτε μία νέα θέση στα Ελληνικά ΑΕΙ, ενώ χιλιάδες καθηγητές ΑΕΙ έχουν συνταξιοδοτηθεί ή έχουν φύγει στο εξωτερικό. Η ροή συνταξιοδότησης δεν πρόκειται ν’ αλλάξει με το νέο ασφαλιστικό διότι τα τελευταία χρόνια για λόγους οικονομικούς οι καθηγητές ΑΕΙ ήδη εξαντλούσαν το περιθώριο να βγουν σε σύνταξη στην ηλικία των 67 ετών. Ταυτόχρονα, χιλιάδες θέσεις νέων ερευνητών που εργαζόταν ως συμβασιούχοι στα ΑΕΙ ακυρώθηκαν σε μια νύχτα, με αποτέλεσμα πολλοί από αυτούς τους νέους ερευνητές να σταματήσουν να παράγουν ερευνητικό έργο στην Ελλάδα (οι περισσότεροι έφυγαν και από τη χώρα). 
Πίνακας 2.  Αριθμός εργασιών με αναφορές κατ’ έτος στην Ελλάδα, στη Δ. Ευρώπη, στις ΗΠΑ και στο Η.Β.

	Ελλάδα	Σύνολο Δυτικής Ευρώπης1	Ηνωμένες Πολιτείες	Ηνωμένο Βασίλειο
1996	4,940	332,934	323,888	79,642
1997	5,338	356,135	323,809	83,721
1998	5,441	355,171	316,482	83,720
1999	5,591	356,472	312,483	82,921
2000	6,239	367,438	319,835	86,357
2001	6,592	364,213	313,706	81,002
2002	7,205	373,282	330,085	83,482
2003	8,190	407,981	361,329	92,126
2004	9,753	445,733	403,327	100,779
2005	11,582	497,289	441,913	111,833
2006	13,386	522,700	453,567	118,167
2007	13,959	543,101	448,181	123,175
2008	14,889	561,467	456,679	124,392
2009	15,905	599,659	483,914	132,864
2010	15,902	617,125	503,288	136,493
2011	16,134	646,407	521,487	142,110
2012	16,604	672,693	532,342	147,414
2013	16,319	684,111	535,129	151,522
2014	15,074	633,930	494,790	141,425

 

1 Η στήλη της Δ. Ευρώπης περιλαμβάνει και το Η.Β.   Το Η.Β. δίνεται χωριστά στην τελευταία στήλη επειδή είναι η χώρα με τη μεγαλύτερη παραγωγή ερευνητικού έργου στη Δ. Ευρώπη.

Φυσικά κάποιος θα αναρωτηθεί αν στη σημερινή συγκυρία οι επενδύσεις στα ΑΕΙ έχουν προτεραιότητα σε σχέση με τις επενδύσεις στα νοσοκομεία και στα σχολεία. Προφανώς πρέπει να υπάρξει ισορροπία. Η έλλειψη προσωπικού στα ΑΕΙ δεν χειροτερεύει απλά το επιστημονικό έργο και την ποιότητα εκπαίδευσης των φοιτητών. Θα απονευρώσει κάθε σοβαρή προσπάθεια ανάπτυξης της χώρας σε νέες βάσεις, όπου η καινοτομία και οι επενδύσεις με βάση την έρευνα και την επιστημονική αξιολόγηση πλάνων, διαδικασιών, προϊόντων και υπηρεσιών θα πρέπει να είναι ο κανόνας στη νέα εποχή. Αλλά αυτό είναι μια άλλη ιστορία.

* Καθηγητής στο πανεπιστημίο Θεσσαλίας

http://tvxs.gr/news/ellada/i-krisi-eplikse-bathia-kai-tin-epistimoniki-ereyna-stin-ellada