ΤΟΥ ΓΙΩΡΓΟΥ ΓΙΟΥΛΟΥ*
 
Σχεδόν έναν μήνα μετά το ατύχημα της 8ης Μαΐου1 στα Ελληνικά Πετρέλαια Α.Ε., η θλιβερή είδηση για τον τέταρτο θάνατο εργαζομένου, ο οποίος είχε τραυματιστεί σε αυτό και νοσηλευόταν με βαριά εγκαύματα, ξαναφέρνει στην επικαιρότητα το θέμα της υγείας και της ασφάλειας στην εργασία ή, καλύτερα, το θέμα της πρόληψης και προστασίας των εργαζομένων από τις ασθένειες και τους θανάτους που οφείλονται στις συνθήκες εργασίας τους.
Σύμφωνα με τη Διεθνή Οργάνωση Εργασίας2 (ILO), περίπου δύο εκατομμύρια εργαζόμενοι χάνουν κάθε χρόνο τη ζωή τους από εργατικά ατυχήματα και ασθένειες που σχετίζονται με την εργασία τους. Στις ΗΠΑ, μόνο για το 2013, οι θάνατοι στην εργασία φτάνουν στους 4.4053 ενώ αντίστοιχα το σύνολο των θανάτων προσωπικού στον πόλεμο στο Ιράκ (2003-2015) ανέρχεται σε 4.425 άτομα4. Στην Ευρώπη, από τα διαθέσιμα στοιχεία για το 2011, τα θανατηφόρα ατυχήματα στην εργασία είναι 3.6915.
Και μόνο αυτή η αναφορά αποτελεί ένα τραγικό παράδοξο καθώς, σε συνθήκες στις οποίες η ίδια η επιβίωση των εργαζομένων εξαρτάται από τη δυνατότητά τους να εργάζονται, είναι η εργασία τους αυτή που τους οδηγεί στην ασθένεια, την αναπηρία ακόμη και στην απώλεια της ζωής τους. Επιπλέον η τραγικότητα αυτή αναδεικνύει την ωμή πραγματικότητα του ακραίου και επιθετικού καπιταλισμού, η οποία συμβολικά μπορεί να περιγραφεί ως μια αντιπαράθεση ζωής και θανάτου ανάμεσα στην εργασία και το κεφάλαιο.
Το κρίσιμο αλλά συνάμα δύσκολο ερώτημα, το οποίο ζητά επίμονα μια απάντηση, είναι εάν οι παραπάνω περιπτώσεις ασθενειών και θανάτων θα μπορούσαν να αποτραπούν και κάτω από ποιες συνθήκες. Το δεύτερο και πιο βασανιστικό ερώτημα είναι: Εάν και εφόσον θα μπορούσαν να αποτραπούν, γιατί δεν αποτρέπονται;
Οι απαντήσεις και στα δύο ερωτήματα συνδέονται καταρχήν με την εγγενή, βασική ανάγκη της παγκοσμιοποιημένης καπιταλιστικής μηχανής για μεγιστοποίηση του κέρδους μέσω της συρρίκνωσης κάθε κόστους. Έτσι κάθε μηχανισμός, κάθε διαδικασία, κάθε λειτουργία και κάθε υλικό, κάθε κόστος γενικότερα, που αποσκοπεί στην εξασφάλιση όρων υγιεινής και ασφάλειας στην εργασία, μπορεί και πρέπει να θυσιαστεί για τη «βελτίωση» των όρων ανταγωνιστικότητας. Από τις «maquiladores» του Μεξικού και τα «sweatshops» της Ασίας ώς τις επιχειρήσεις στις περιοχές του υπερ-ανεπτυγμένου καπιταλισμού, ο αγώνας για τη μεγιστοποίηση του εταιρικού κέρδους μετακυλίει το κόστος προστασίας της εργασίας στους εργαζόμενους και το μετατρέπει σε δυσβάσταχτο ατομικό κόστος, αυτό της ασθένειας, της ανικανότητας και του θανάτου.
Σε ένα δεύτερο επίπεδο, τα ζητήματα αυτά συνδέονται με τη ρυθμιστική και ελεγκτική δραστηριότητα του κράτους και των άλλων ρυθμιστικών θεσμών. Εδώ η απαίτηση του σύγχρονου καπιταλισμού για «ελάχιστο κράτος» συναντά σήμερα την πρόθεση των πολιτικών εξουσιών για λιτότητα και περικοπές δαπανών, η οποία σε συνθήκες γενικευμένης οικονομικής κρίσης, τελικά, οδηγεί σε άρση ή υπονόμευση των σχετικών ρυθμίσεων και περιορισμό των ελέγχων. Είναι χαρακτηριστικό ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή καθυστερεί από το 2013 να υιοθετήσει σχετική Οδηγία για τα ανώτατα όρια έκθεσης των εργαζομένων σε τοξικά, καρκινογόνα και μεταλλαξιογόνα χημικά, με αποτέλεσμα, όπως καταγγέλλει η Συνομοσπονδία των Ευρωπαϊκών Συνδικάτων (ETUC), τον θάνατο περίπου 150.000 εργαζομένων6.
Απέναντι σε αυτές τις τάσεις αχαλίνωτης επιδίωξης κέρδους και απορρύθμισης, που επιβάλλει ο σύγχρονος καπιταλισμός, το μοναδικό προστατευτικό ανάχωμα των εργαζομένων παραμένει η οργάνωση και διεκδίκηση υγιεινών και ασφαλών συνθηκών εργασίας μέσα από τις ενώσεις τους και τα συνδικάτα. Η δυναμική των συνδικάτων και η δυνατότητά τους να θέτουν ζητήματα και να επηρεάζουν τις αντίστοιχες πολιτικές αποφάσεις είναι ο πιο σημαντικός αλλά και πιο κρίσιμος παράγοντας στα θέματα που σχετίζονται με την υγεία και ασφάλεια στην εργασία. Η ενδυνάμωση λοιπόν των οργανώσεων των εργαζομένων αποτελεί τελικά όχι μόνο δεδηλωμένο στόχο, αλλά και επιτακτική ανάγκη για την προστασία τους.

1 http://www.efsyn.gr/arthro/ekrixi-kata-ti-diarkeia-ergasion-sta-elpe-aspropyrgoy
2 http://www.ilo.org/global/topics/safety-and-health-at-work/lang--en/index.htm
3 http://www.bls.gov/iif/oshwc/cfoi/cfch0012.pdf
4 http://www.defense.gov/news/casualty.pdf
5 http://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php/File:Number_of_serious_and_fatal_accidents_at_work,_2011_%281%29_%28persons%29_YB14.png
6 http://www.etuc.org/press/150000-have-died-while-eu-evaluates-%E2%80%98better-regulation%E2%80%99#.VXAShlLJaXN

* Ο Γ. Γιούλος είναι κοινωνιολόγος, MPhil Econ, πρόεδρος του Κοινωνικού Πολύκεντρου της ΑΔΕΔΥ