Το χαμένο 8ωρο του Έλληνα: Πώς τα εργασιακά κεκτημένα ενός αιώνα έγιναν θυσία στο βωμό της τρόικας

Ο Σάββας Ρομπόλης αποκαλύπτει το παρασκήνιο των συναντήσεων με την τρόικα που αποδόμησαν τις εργασιακές σχέσεις στην Ελλάδα και εξηγεί πώς τα δικαιώματα που κατακτήσαμε σταδιακά τον περασμένο αιώνα καταργήθηκαν μέσα σε πέντε μόλις χρόνια

Ιωάννα Μπρατσιάκου

Τον Απρίλιο του 1925, αποφασίζεται στην Ελλάδα η εφαρμογή τη οκτάωρης εργασίας τμηματικά, ανάλογα με την οικονομική κατάσταση των εταιριών, στην κορύφωση ενός πολυετή κοινωνικού αγώνα, που ξεκίνησε στα τέλη του 19ου αιώνα και ολοκληρώθηκε την περίοδο του Μεσοπολέμου. Απεργιακές κινητοποιήσεις, νεκροί, συλλήψεις, διαρκείς διεκδικήσεις χρειάστηκαν για να αποκτήσει το οκταώρο καθολική εφαρμογή, μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.

Που βρισκόμαστε έναν αιώνα μετά; Τι απέγινε το οκτάωρο του Έλληνα; Ο κοινωνικός διάλογος; Οι συλλογικές συμβάσεις; Ο κατώτατος μισθός; Μπορεί μια χώρα με ενάμισι εκατομμύρια ανέργους να επανακτήσει τα χαμένα εργασιακά και ασφαλιστικά δικαιώματα;

"Όσα κατακτήσαμε διαλύθηκαν σε 5 χρόνια" λέει στο NEWS 247 o ομότιμος καθηγητής του Παντείου Πανεπιστημίου Σάββας Ρομπόλης. Ο πρώην επιστημονικός διευθυντής του Ινστιτούτου Εργασίας της ΓΣΕΕ αποκαλύπτει το δραματικό παρασκήνιο των πέντε συναντήσεων με την τρόικα στην Αθήνα το 2010, που δρομολόγησαν μία "σοβαρότατη θεσμική εκτροπή" στον τομέα των εργασιακών σχέσεων στην Ελλάδα, θέτει τις προκλήσεις της σημερινής κυβέρνησης και προειδοποιεί για αυτά που έρχονται αν η ελληνική οικονομία δεν κατορθώσει να απορροφήσει τα δεινά της προηγούμενης περιόδου.

Πώς καθιερώθηκε το 8ωρο στην Ελλάδα

Το 1893 πραγματοποιείται ο πρώτος εορτασμός της εργατικής πρωτομαγιάς στην Ελλάδα. Ακολουθεί μια εικοσαετία συνεχών απεργιακών κινητοποιήσεων με κεντρικό αίτημα το 8ωρο που χαρακτηρίζεται από συλλήψεις και συγκρούσεις. "Στα τότε  βιομηχανικά κέντρα της χώρας εργαζόντουσαν 14 ώρες την ημέρα και αν ο εργαζόμενος αργούσε το πρωί του κρατούσαν 25% από το ημερομίσθιό του" εξηγεί ο κ. Ρομπόλης.

"Πολλοί από τους συνδικαλιστές που ηγούνται των κινητοποιήσεων της εικοσαετίας 1890-1910 συλλαμβάνονται και στέλνονται στο μέτωπο της Μικράς Ασίας. Το 1910 για πρώτη φορά καθιερώνεται η αργία της Κυριακής, ενώ το 1913 ψηφίζονται κάποιοι νόμοι που καθορίζουν το 10ωρο για τους εργάτες επιφανείας μεταλλείων και το 8ωρο για όσους απασχολούνται σε υπόγειες εργασίες. Στις 21 Αυγούστου 1916 έχουμε μια πολύνεκρη απεργία των μεταλλωρύχων στη Σέριφο με κεντρικό αίτημα την 8ωρη εργασία για να φτάσουμε στο 1919 που υπογράφεται η Διεθνής Σύμβαση Εργασίας για το Οκτάωρο από το το Διεθνές Γραφείο Εργασίας στη Γενεύη. Η Ελλάδα κυρώνει αυτή τη σύμβαση το 1920 με το νόμο 2269/1920,  ΦΕΚ 145 τεύχος 1ο, 1/7/1920. Το 1921 εφαρμόζεται προσωρινά το οχτάωρο στους ηλεκτροτεχνίτες και τους τροχιοδρομικούς μόνο. Όλη η περίοδος του Μεσοπολέμου χαρακτηρίζεται από αγώνες και απεργίες για το 8ωρο και η εφαρμογή του επεκτείνεται σταδιακά στους διάφορους κλάδους της παραγωγής. Χρειάστηκε ένας διαρκής αγώνας από το 1890 μέχρι το τέλος του Μεσοπολέμου, μέχρι τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, για να αποκτήσει καθολική εφαρμογή".

Ο κ. Ρομπόλης εξηγεί ότι όλες οι κατακτήσεις που αφορούν τις συνθήκες εργασίας και κοινωνικής ασφάλισης στην Ελλάδα εφαρμόστηκαν σταδιακά, σε αντίθεση με τις βόρειες χώρες της Ευρώπης που ήρθαν με ένα νόμο που αφορούσε όλους τους πολίτες. Αφενός η ελληνική επικράτεια ήταν κατακερματισμένη, αφετέρου το ελληνικό κράτος πολύ φτωχό για να αναλάβει την ευθύνη μιας ολοκληρωμένης κοινωνικής πολιτικής. Γι αυτό, ο κάθε κλάδος, ανάλογα με το συσχετισμό δύναμης που είχε μέσα στη οικονομία και την κοινωνία κέρδιζε κάτι παραπάνω από τον άλλον και κάπως έτσι παγιώθηκε μια κουλτούρα πελατειακής σχέσης μεταξύ κράτους, εργασίας και συνδικάτων. "Πρόκειται για μια ενδιαφέρουσα περίοδο, η οποία δημιούργησε παθογένειες που κουβαλάμε έως σήμερα αλλά και σημαντικά κεκτημένα" τονίζει ο καθηγητής, για να διαπιστώσει στη συνέχεια πως "όλα όσα κατακτήσαμε την προαναφερθείσα περίοδο, διαλύθηκαν μέσα σε 5 μόλις χρόνια, ξεκινώντας από το 2010".

Το παρασκήνιο των συναντήσεων με την Τρόικα και η θεσμική εκτροπή

Ο Σάββας Ρομπόλης μοιράζεται την εμπειρία πέντε συναντήσεων που είχε με την τρόικα το 2010 ως επιστημονικός διευθυντής του Ινστιτούτου Ερευνών της ΓΣΕΕ. "Όταν μας παρουσίασαν το πρόγραμμα, πριν ακόμα ανακοινωθεί, φτιάξαμε ένα οικονομετρικό μοντέλο, μια πρόβλεψη για το τι θα συμβεί αν εφαρμοστεί και δυστυχώς επαληθευτήκαμε. Είχαμε πει ότι αν εφαρμοστεί αυτό το πρόγραμμα στην Ελλάδα, το Δεκέμβριο του 2013 θα έχουμε 29% ανεργία. Τελικά είχαμε 28,5. Οι τροικανοί στη δική τους μελέτη έκαναν λόγο για ανεργία 17%. Θυμάμαι ότι μας λέγανε πως κάνουμε λάθος και πως αν όντως το 2013 η Ελλάδα έχει 29% ανεργία, δηλαδή 5 εκατ. ανέργους, θα γίνει επανάσταση. Επανάσταση δεν έγινε διότι εδώ υπάρχει ένας άτυπος θεσμός που ασκεί κοινωνική πολιτική εκτός του κράτους, που λέγεται οικογένεια".

"Αυτό δε που μου έκανε εντύπωση στις συζητήσεις με την τρόικα ήταν ότι την αποδόμηση των εργασιακών σχέσεων την πρότεινε ο εκπρόσωπος της Κομισιόν και όχι ο εκπρόσωπος του ΔΝΤ, ο οποίος μιλούσε για το μακροοικονομικό σκέλος. Αντιθέτως, ο εκπρόσωπος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, αντί να είναι ο θεματοφύλακας του ελάχιστου κοινωνικού κεκτημένου, ήταν αυτός που πρότεινε την αποδόμηση".

"Η Συνθήκη της Λισαβόνας αναφέρει ότι όλες οι ευρωπαϊκές χώρες, ακόμα κι αν δεν μπορούν να ενοποιηθούν, μπορούν να δημιουργήσουν μια ενότητα σε ένα ελάχιστο ευρωπαϊκό κεκτημένο, που θα είναι ο κατώτατος μισθός, ο κοινωνικός διάλογος, η διαιτησία, το 8ωρο, η κοινωνική ασφάλιση. Προφανώς το κάθε κράτος θα τα διαχειρίζεται όλα αυτά, αλλά θα υπάρχει ένα ελάχιστο κεκτημένο που θα τους ενώνει όλους. Με τα προγράμματα εσωτερικής υποτίμησης, στην Ελλάδα έχει καταργηθεί το ελάχιστο ευρωπαϊκό κεκτημένο. Πρόκειται για μια πολύ σοβαρή θεσμική εκτροπή για το ευρωπαϊκό πλαίσιο".

"Η αγορά εργασίας στην Ελλάδα, σε θεσμικό επίπεδο, δεν χαρακτηρίζεται πλέον από τη συλλογική σύμβαση εργασίας, εθνική γενική, κλαδική ή επιχειρησιακή. Σήμερα η κυρίαρχη μορφή απασχόλησης είναι η ατομική σύμβαση εργασίας σε ποσοστό που ξεπερνά το 50%. Λόγω της κρίσης, το 8ωρο δεν εφαρμόζεται, δεν καταβάλλονται υπερωρίες, ενώ υπάρχει μεγάλη καθυστέρηση στην καταβολή των μισθών από 3 έως 12 μήνες, ιδιαιτέρως στον τομέα της μεταποίησης και του τουρισμού".

Οι Έλληνες εργάζονται τις περισσότερες ώρες στην Ευρώπη, με μισθούς μειωμένους κατά 45%

Ο κ. καθηγητής μας παραθέτει τα τελευταία στοιχεία της Eurostat, σύμφωνα με τα οποία οι Έλληνες έχουν φτάσει να εργάζονται 2.170 ώρες το χρόνο. "Μιλάμε για 42 πραγματικές ώρες εργασίας την εβδομάδα, τη στιγμή που ο ευρωπαϊκός μέσος όρος είναι 37,2 ώρες. Και αυτά είναι τα επίσημα στοιχεία. Ο πραγματικός χρόνος εργασίας είναι πολύ μεγαλύτερος διότι έχουμε και την αδήλωτη ανασφάλιστη εργασία, άρα χρόνο απασχόλησης πάνω από το συμβατικό που δεν μπορεί να μετρηθεί. Την ίδια ώρα, οι μισθοί έχουν μειωθεί κατά 40 - 45%", εξηγεί.

Οι αριθμοί της κρίσης

"Από το 2010 έως το 2013 η μισθωτή εργασία έχασε 37 δισ. από τη μείωση των μισθών και την αύξηση της φορολογίας. Οι δε αυτοαπασχολούμενοι έχασαν 4 δισ. μόνο από την αύξηση της φορολογίας. Έχει διευρυνθεί πάρα πολύ η κοινωνική ανισότητα, γι' αυτό και έχει αυξηθεί δραματικά ο αριθμός των ανθρώπων που ζουν κάτω από τα όρια της φτώχειας, από 2 σε 3 εκατ.

Όσο για το 2015; Τα πράγματα δεν είναι πολύ καλύτερα σύμφωνα με τον καθηγητή. "Βλέπει κανείς ότι συνεχίζεται η επιδείνωση της οικονομικής κατάστασης των μισθωτών και συνταξιούχων. Η μέση σύνταξη είναι στα 900 ευρώ ακαθάριστα. Δεν ανατρέπεται αυτό που προκάλεσαν οι πολιτικές λιτότητας και εσωτερικής υποτίμησης. Τρεις στους δέκα ζουν κάτω από το όριο της φτώχειας. Έχουμε μια πολύ σοβαρή ανεργία της τάξεως του 25,5%, δηλαδή 1.240.000 άνεργους, εκ των οποίων 50% είναι νέοι. Επιπλέον, από το 2009 έως 2014 βλέπουμε να αυξάνεται συνεχώς η μακροχρόνια ανεργία. Κάποιος που απολύθηκε το 2009 δε βρήκε ποτέ δουλειά. Είναι η 'ανεργία των γκριζομαλληδων' που είναι εξίσου σοβαρή με την ανεργία των νέων. Ταυτόχρονα παρατηρούμε γήρανση του πληθυσμού και αργή ανανέωση του εργατικού δυναμικού".

Οι προκλήσεις της νέας κυβέρνησης και η σημασία της συμφωνίας του Ιουνίου

Στο τέλος της συζήτησής μας, ο κ. Ρομπόλης εκτιμά ότι δεδομένης της αποδεδειγμένης αποτυχίας των πολιτικών της περασμένης 5ετίας, μέσα στο πλαίσιο των ευρωπαϊκών συνθηκών και δεδομένων των δεσμεύσεων της νέας ελληνικής κυβέρνησης, οι εταίροι πιθανώς να δείξουν μια ανοχή ως προς την αποκατάσταση του θεσμικού πλαισίου, του κοινωνικού διαλόγου, της διαιτησίας, των συλλογικών συμβάσεων, του κατώτατου μισθού. "Βλέπω στις διαπραγματεύσεις ακόμα κάποια πράγματα κοινωνικής πολιτικής, όπως η κατώτατη σύνταξη, η επικουρική σύνταξη και οι δαπάνες υγείας. Θεωρώ ότι και σε αυτά θα δείξουν ανοχή, αρκεί κανείς να προσδιορίσει το κόστος και την πηγή χρηματοδότησης αυτού του κόστους. Δεν θα είναι αρνητικοί να επαναφέρεις την 13η σύνταξη η να καταργήσεις τη ρήτρα μηδενικού ελλείμματος για τις επικουρικές, αρκεί να μη τα χρηματοδοτήσεις με νέα δάνεια, αλλά μέσα από εσωτερική διαχείριση των πόρων σου", εξηγεί και καταλήγει:

"Η πρόκληση για τη νέα κυβέρνηση είναι να βρει πόρους να χρηματοδοτήσει τη κοινωνική της πολίτικη. Ως προς αυτό, δίνω μεγάλο βάρος στη συμφωνία του Ιουνίου, η οποία θα περιλαμβάνει δύο μεγάλες ενότητες, το χρέος και το πρόγραμμα των μεταρρυθμίσεων. Πρέπει να δοθεί μεγάλο βάρος στην απομείωση του χρέους, είτε με διαγραφή είτε με αναδιάρθρωση. Πρέπει αντί να δίνουμε 10-11 δισ. το χρόνο για το χρέος, να δίνουμε 4 δισ. με μετατόπιση της αποπληρωμής -ας πούμε- για 50 χρόνια. Μόνο έτσι και σε συνδυασμό με πόρους από την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων μπορεί να επανεκκινήσει η οικονομία και να δημιουργηθούν νέες θέσεις εργασίας. Χωρίς αυτές τις προϋποθέσεις και ανάπτυξη της τάξεως του 1-1,5%, η ελληνική οικονομία δεν θα μπορέσει να απορροφήσει τα προβλήματα της προηγούμενης περιόδου, ούτε σε επίπεδο μισθών, ούτε σε επίπεδο θέσεων εργασίας, ούτε σε επίπεδο καταπολέμησης της ανεργίας. Σε ένα τέτοιο κακό σενάριο, η ανεργία δεν θα μειωθεί στο 10% που βρισκόταν το 2009, σε λιγότερο από 20 χρόνια".

NEWS 247