Του Κώστα Λουκόπουλου
Η έννοια της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης (ΑΟΖ) ήλθε από την αφάνεια στο προσκήνιο όταν η Κυπριακή Δημοκρατία, μετά τη συμφωνία οριοθέτησης με το Ισραήλ, τον Δεκέμβριο 2010, προχώρησε σε έρευνες για υδρογονάνθρακες και στην Ελλάδα αναζητούσαμε ενεργειακούς πόρους, μήπως και βρίσκαμε λύση στο οικονομικό μας πρόβλημα.
Διαπρεπείς ακαδημαϊκοί, νομικοί, διεθνολόγοι, όπως οι κ.κ. Μαρκεζίνης, Καρυώτης, Μάζης, Ν. Λυγερός, Τσάλτας και Ροζάκης, εκθέτουν τις θέσεις τους για την ΑΟΖ (κατά περίπτωση αποκλίνουσες). Το παρόν άρθρο αποσκοπεί στο να συνοψίσει, βασιζόμενο και στις θέσεις των προαναφερθέντων, την παρούσα κατάσταση και να προσδιορίσει τις διαφαινόμενες προοπτικές.
ΑΟΖ -Υφαλοκρηπίδα
Η ΑΟΖ, ως νομική έννοια, προβλέπεται από τη Σύμβαση του ΟΗΕ του 1982 για το Δίκαιο της Θάλασσας (γνωστή και ως συνθήκη του Μοντέγκο Μπέι). Είναι η θαλάσσια περιοχή πέρα από την παρακείμενη αιγιαλίτιδα ζώνη, εκτεινόμενη μέχρι 200 ναυτικά μίλια από τις γραμμές βάσης από τις οποίες μετράται το πλάτος της αιγιαλίτιδας ζώνης και αποτελεί, πλέον, μέρος του γραπτού και εθιμικού Διεθνούς Δικαίου, με 137 παράκτια κράτη να την έχουν θεσπίσει.
Το παράκτιο κράτος ασκεί μέσα στην ΑΟΖ κυριαρχικά δικαιώματα σε θέματα που έχουν σχέση με την εξερεύνηση, την εκμετάλλευση, τη διατήρηση και τη διαχείριση των φυσικών πηγών, των υδάτων, του βυθού και του υπεδάφους της θάλασσας, καθώς και δικαιώματα που αναφέρονται στην εξερεύνηση και την οικονομική εκμετάλλευση των ρευμάτων και των υπερκείμενων της θάλασσας και των ανέμων (άρθρο 56).
Για την υφαλοκρηπίδα να υπενθυμίσουμε ότι είναι ο θαλάσσιος βυθός και το υπέδαφός του που εκτείνεται πέραν της χωρικής θάλασσας έως 200 ν.μ. ή και πέραν αυτών (εξαρτάται από το υφαλοπρανές), μετρούμενα από τις γραμμές βάσης από τις οποίες μετράται το πλάτος των χωρικών υδάτων (άρθρο 76, παρ. 1).
Διαφορές
* Η ΑΟΖ είναι καθαρά νομικός όρος, χωρίς γεωλογικό χαρακτήρα. Η υφαλοκρηπίδα ξεκίνησε ως γεωλογική έννοια και μετά απέκτησε νομική διάσταση.
* Η υφαλοκρηπίδα υπάρχει εξαρχής («ab initio») και αυτοδικαίως («ipso facto»), ενώ η ΑΟΖ πρέπει να ανακηρυχτεί («ipso jur»).
* Η υφαλοκρηπίδα εμπεριέχεται στην ΑΟΖ και, κατά συνέπεια, υπερκαλύπτεται από αυτήν.
* Η υφαλοκρηπίδα αναφέρεται μόνο στον ορυκτό πλούτο του βυθού και του υπεδάφους, ενώ η ΑΟΖ, εκτός από αυτό, συμπεριλαμβάνει αλιεία και εναέριο χώρο για αιολική ενέργεια.
Πλεονεκτήματα
• Η ΑΟΖ, χωρίς να είναι πανάκεια, παρέχει στην Ελλάδα νομική ισχυροποίηση στο θέμα των νησιών, καθόσον αυτά διαθέτουν ΑΟΖ (πλην βράχων και βραχονησίδων, που δεν συντηρούν οικονομική ζωή), όπως ακριβώς και οι ηπειρωτικές περιοχές (άρθρο 121, παρ. 2). Έτσι, εξασθενεί το επιχείρημα της Τουρκίας ότι τα νησιά (σ.σ.: πάντα τα αναφέρει ως νησιά του Αιγαίου και όχι ως ελληνικά) δεν έχουν υφαλοκρηπίδα, διότι επικάθονται στην υφαλοκρηπίδα της Ανατολίας. Η ΑΟΖ, όμως, είναι οικονομική και όχι γεωλογική έννοια, όπως η υφαλοκρηπίδα (σ.σ.: γι΄ αυτό η Τουρκία επιμένει στην υφαλοκρηπίδα).
• Δίνει νέες δυνατότητες στην αλιεία, που είναι παράγοντας οικονομικής ανάπτυξης, με την προστασία των Ελλήνων ψαράδων και τη διασφάλιση των αλιευτικών πηγών.
• Διασφαλίζει την πολιτική και οικονομική ενότητα της ηπειρωτικής και της νησιωτικής Ελλάδας.
• Προσφέρει δυνατότητες οικονομικής εκμετάλλευσης πέραν της αιγιαλίτιδας ζώνης, όπως παραγωγή ενέργειας από ρεύματα, ύδατα και ανέμους.
Έρευνα και εξόρυξη
Η μονομερής ανακήρυξη ΑΟΖ είναι ένα σημαντικό βήμα, αλλά δεν δίνει αυτομάτως την κυριότητά της και, επομένως, δεν «ανοίγει τους κρουνούς παροχής υδρογονανθράκων», όπως, ίσως, κάποιοι νομίζουν.
Απαιτείται σύναψη συμφωνιών οριοθέτησης με τα γειτονικά κράτη και, σε περίπτωση ασυμφωνίας, παραπομπή στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης. Κατόπιν, προχωρούμε σε οικοπεδοποίηση και μετά σε αδειοδότηση έρευνας και εξόρυξης, όπως ακριβώς έπραξε η Κύπρος.
Καστελόριζο και Χάγη
Οι κανόνες οριοθέτησης τόσο της ΑΟΖ όσο και της υφαλοκρηπίδας είναι ίδιοι, αλλά τα κράτη που προσφεύγουν στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης επικαλούνται την ΑΟΖ.
H οριοθέτηση της ΑΟΖ μεταξύ χωρών που έχουν παρακείμενες ακτές γίνεται σύμφωνα με τους κανόνες του Διεθνούς Δικαίου (άρθρο 74, παρ. 1) και πρωτίστως χρησιμοποιείται η αρχή της «μέσης γραμμής».
Η Ελλάδα δεν έχει οριοθετήσει ΑΟΖ με καμία γειτονική χώρα και αυτό αποτελεί αρνητική παράμετρο (η συμφωνία με την Αλβανία ακυρώθηκε). Το πρώτο βήμα θα ήταν με την Κύπρο, μετά με την Αίγυπτο και τη Λιβύη και ακολούθως με την Ιταλία, με την οποία ήδη υπάρχει οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας.
Το Καστελόριζο αποτελεί για την Τουρκία «αγκάθι στο μάτι» και γι΄ αυτό αρνείται ότι έχει υφαλοκρηπίδα ή ΑΟΖ. Σε περίπτωση προσφυγής στη Χάγη με την Τουρκία, τα επιχειρήματα της ελληνικής πλευράς είναι νομικώς πανίσχυρα, όμως το δικαστήριο αυτό συνυπολογίζει και συνεκτιμά πολιτικούς παράγοντες αλλά και την αναλογικότητα. Το θέμα δεν είναι αν θα προσδώσει ή όχι ΑΟΖ στο Καστελόριζο, αλλά τι επήρεια θα επιδικάσει, με αποτέλεσμα να μη συνενωθεί η ελληνική με την κυπριακή ΑΟΖ.
Διαφαινόμενη προοπτική
Οι γεωπολιτικές συνθήκες είναι ευνοϊκές, χωρίς όμως να γνωρίζουμε για πόσο χρόνο ακόμα. Τα εκτιμώμενα αποθέματα υδρογονανθράκων που βρίσκονται στην ελληνική και την κυπριακή ΑΟΖ προκαλούν παγκόσμιο ενδιαφέρον. Η Ελλάδα, χωρίς φοβικά σύνδρομα αλλά και ανόητους λεονταρισμούς, θα πρέπει να προχωρήσει στη θέσπιση ΑΟΖ με συνετά και καλά υπολογισμένα βήματα, όπως:
- Έντονη και συστηματική διπλωματική προετοιμασία.
- Οικοδόμηση συμμαχιών με βάση κοινά συμφέροντα.
- Ολοκληρωμένη νομική και τεχνική υποστήριξη.
- Επικοινωνιακή σχεδίαση για τις κυβερνήσεις και τους οργανισμούς τόσο στο εξωτερικό όσο και στο εσωτερικό.
- Περαιτέρω ισχυροποίηση των Ενόπλων Δυνάμεων και ειδική σχεδίαση για διασφάλιση των δικαιωμάτων που πηγάζουν από την ΑΟΖ.
Η έννοια της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης (ΑΟΖ) ήλθε από την αφάνεια στο προσκήνιο όταν η Κυπριακή Δημοκρατία, μετά τη συμφωνία οριοθέτησης με το Ισραήλ, τον Δεκέμβριο 2010, προχώρησε σε έρευνες για υδρογονάνθρακες και στην Ελλάδα αναζητούσαμε ενεργειακούς πόρους, μήπως και βρίσκαμε λύση στο οικονομικό μας πρόβλημα.
Διαπρεπείς ακαδημαϊκοί, νομικοί, διεθνολόγοι, όπως οι κ.κ. Μαρκεζίνης, Καρυώτης, Μάζης, Ν. Λυγερός, Τσάλτας και Ροζάκης, εκθέτουν τις θέσεις τους για την ΑΟΖ (κατά περίπτωση αποκλίνουσες). Το παρόν άρθρο αποσκοπεί στο να συνοψίσει, βασιζόμενο και στις θέσεις των προαναφερθέντων, την παρούσα κατάσταση και να προσδιορίσει τις διαφαινόμενες προοπτικές.
ΑΟΖ -Υφαλοκρηπίδα
Η ΑΟΖ, ως νομική έννοια, προβλέπεται από τη Σύμβαση του ΟΗΕ του 1982 για το Δίκαιο της Θάλασσας (γνωστή και ως συνθήκη του Μοντέγκο Μπέι). Είναι η θαλάσσια περιοχή πέρα από την παρακείμενη αιγιαλίτιδα ζώνη, εκτεινόμενη μέχρι 200 ναυτικά μίλια από τις γραμμές βάσης από τις οποίες μετράται το πλάτος της αιγιαλίτιδας ζώνης και αποτελεί, πλέον, μέρος του γραπτού και εθιμικού Διεθνούς Δικαίου, με 137 παράκτια κράτη να την έχουν θεσπίσει.
Το παράκτιο κράτος ασκεί μέσα στην ΑΟΖ κυριαρχικά δικαιώματα σε θέματα που έχουν σχέση με την εξερεύνηση, την εκμετάλλευση, τη διατήρηση και τη διαχείριση των φυσικών πηγών, των υδάτων, του βυθού και του υπεδάφους της θάλασσας, καθώς και δικαιώματα που αναφέρονται στην εξερεύνηση και την οικονομική εκμετάλλευση των ρευμάτων και των υπερκείμενων της θάλασσας και των ανέμων (άρθρο 56).
Για την υφαλοκρηπίδα να υπενθυμίσουμε ότι είναι ο θαλάσσιος βυθός και το υπέδαφός του που εκτείνεται πέραν της χωρικής θάλασσας έως 200 ν.μ. ή και πέραν αυτών (εξαρτάται από το υφαλοπρανές), μετρούμενα από τις γραμμές βάσης από τις οποίες μετράται το πλάτος των χωρικών υδάτων (άρθρο 76, παρ. 1).
Διαφορές
* Η ΑΟΖ είναι καθαρά νομικός όρος, χωρίς γεωλογικό χαρακτήρα. Η υφαλοκρηπίδα ξεκίνησε ως γεωλογική έννοια και μετά απέκτησε νομική διάσταση.
* Η υφαλοκρηπίδα υπάρχει εξαρχής («ab initio») και αυτοδικαίως («ipso facto»), ενώ η ΑΟΖ πρέπει να ανακηρυχτεί («ipso jur»).
* Η υφαλοκρηπίδα εμπεριέχεται στην ΑΟΖ και, κατά συνέπεια, υπερκαλύπτεται από αυτήν.
* Η υφαλοκρηπίδα αναφέρεται μόνο στον ορυκτό πλούτο του βυθού και του υπεδάφους, ενώ η ΑΟΖ, εκτός από αυτό, συμπεριλαμβάνει αλιεία και εναέριο χώρο για αιολική ενέργεια.
Πλεονεκτήματα
• Η ΑΟΖ, χωρίς να είναι πανάκεια, παρέχει στην Ελλάδα νομική ισχυροποίηση στο θέμα των νησιών, καθόσον αυτά διαθέτουν ΑΟΖ (πλην βράχων και βραχονησίδων, που δεν συντηρούν οικονομική ζωή), όπως ακριβώς και οι ηπειρωτικές περιοχές (άρθρο 121, παρ. 2). Έτσι, εξασθενεί το επιχείρημα της Τουρκίας ότι τα νησιά (σ.σ.: πάντα τα αναφέρει ως νησιά του Αιγαίου και όχι ως ελληνικά) δεν έχουν υφαλοκρηπίδα, διότι επικάθονται στην υφαλοκρηπίδα της Ανατολίας. Η ΑΟΖ, όμως, είναι οικονομική και όχι γεωλογική έννοια, όπως η υφαλοκρηπίδα (σ.σ.: γι΄ αυτό η Τουρκία επιμένει στην υφαλοκρηπίδα).
• Δίνει νέες δυνατότητες στην αλιεία, που είναι παράγοντας οικονομικής ανάπτυξης, με την προστασία των Ελλήνων ψαράδων και τη διασφάλιση των αλιευτικών πηγών.
• Διασφαλίζει την πολιτική και οικονομική ενότητα της ηπειρωτικής και της νησιωτικής Ελλάδας.
• Προσφέρει δυνατότητες οικονομικής εκμετάλλευσης πέραν της αιγιαλίτιδας ζώνης, όπως παραγωγή ενέργειας από ρεύματα, ύδατα και ανέμους.
Έρευνα και εξόρυξη
Η μονομερής ανακήρυξη ΑΟΖ είναι ένα σημαντικό βήμα, αλλά δεν δίνει αυτομάτως την κυριότητά της και, επομένως, δεν «ανοίγει τους κρουνούς παροχής υδρογονανθράκων», όπως, ίσως, κάποιοι νομίζουν.
Απαιτείται σύναψη συμφωνιών οριοθέτησης με τα γειτονικά κράτη και, σε περίπτωση ασυμφωνίας, παραπομπή στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης. Κατόπιν, προχωρούμε σε οικοπεδοποίηση και μετά σε αδειοδότηση έρευνας και εξόρυξης, όπως ακριβώς έπραξε η Κύπρος.
Καστελόριζο και Χάγη
Οι κανόνες οριοθέτησης τόσο της ΑΟΖ όσο και της υφαλοκρηπίδας είναι ίδιοι, αλλά τα κράτη που προσφεύγουν στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης επικαλούνται την ΑΟΖ.
H οριοθέτηση της ΑΟΖ μεταξύ χωρών που έχουν παρακείμενες ακτές γίνεται σύμφωνα με τους κανόνες του Διεθνούς Δικαίου (άρθρο 74, παρ. 1) και πρωτίστως χρησιμοποιείται η αρχή της «μέσης γραμμής».
Η Ελλάδα δεν έχει οριοθετήσει ΑΟΖ με καμία γειτονική χώρα και αυτό αποτελεί αρνητική παράμετρο (η συμφωνία με την Αλβανία ακυρώθηκε). Το πρώτο βήμα θα ήταν με την Κύπρο, μετά με την Αίγυπτο και τη Λιβύη και ακολούθως με την Ιταλία, με την οποία ήδη υπάρχει οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας.
Το Καστελόριζο αποτελεί για την Τουρκία «αγκάθι στο μάτι» και γι΄ αυτό αρνείται ότι έχει υφαλοκρηπίδα ή ΑΟΖ. Σε περίπτωση προσφυγής στη Χάγη με την Τουρκία, τα επιχειρήματα της ελληνικής πλευράς είναι νομικώς πανίσχυρα, όμως το δικαστήριο αυτό συνυπολογίζει και συνεκτιμά πολιτικούς παράγοντες αλλά και την αναλογικότητα. Το θέμα δεν είναι αν θα προσδώσει ή όχι ΑΟΖ στο Καστελόριζο, αλλά τι επήρεια θα επιδικάσει, με αποτέλεσμα να μη συνενωθεί η ελληνική με την κυπριακή ΑΟΖ.
Διαφαινόμενη προοπτική
Οι γεωπολιτικές συνθήκες είναι ευνοϊκές, χωρίς όμως να γνωρίζουμε για πόσο χρόνο ακόμα. Τα εκτιμώμενα αποθέματα υδρογονανθράκων που βρίσκονται στην ελληνική και την κυπριακή ΑΟΖ προκαλούν παγκόσμιο ενδιαφέρον. Η Ελλάδα, χωρίς φοβικά σύνδρομα αλλά και ανόητους λεονταρισμούς, θα πρέπει να προχωρήσει στη θέσπιση ΑΟΖ με συνετά και καλά υπολογισμένα βήματα, όπως:
- Έντονη και συστηματική διπλωματική προετοιμασία.
- Οικοδόμηση συμμαχιών με βάση κοινά συμφέροντα.
- Ολοκληρωμένη νομική και τεχνική υποστήριξη.
- Επικοινωνιακή σχεδίαση για τις κυβερνήσεις και τους οργανισμούς τόσο στο εξωτερικό όσο και στο εσωτερικό.
- Περαιτέρω ισχυροποίηση των Ενόπλων Δυνάμεων και ειδική σχεδίαση για διασφάλιση των δικαιωμάτων που πηγάζουν από την ΑΟΖ.
* Ο υποστράτηγος Κώστας Λουκόπουλος είναι αναλυτής στο Ινστιτούτο Αναλύσεων Άμυνας και Ασφάλειας και μέλος του Ελληνικού Ινστιτούτου Στρατηγικών Μελετών.
Πηγή:www.capital.gr
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Ας είμαστε ευγενείς στο σχολιασμό.