«Κι αν η οικονομική κρίση, γίνει γεωπολιτική»; Ένα ερώτημα που πρέπει να απασχολήσει

Του ΝΙΚΟΥ ΤΟΣΚΑ Υποστρατήγου ε.α

Από την έναρξη της κρίσης του 2008 έχει γίνει αντιληπτό ότι, ο,τι είναι

βαθιά πολιτική έχει τις ρίζες του στις διευρυνόμενες ανισότητες, στην προτεραιότητα του χρηματοπιστωτικού τομέα της οικονομίας έναντι του παραγωγικού και στην μείωση του ρυθμού ζήτησης μεγάλης μερίδας των καταναλωτών σε αναντιστοιχία με την υπερπαραγωγή.

Παράλληλα, βλέπουμε την αναβίωση προτεραιοτήτων

συγκέντρωσης κεφαλαίου με εθνικά κριτήρια στην Γερμανία και την Κίνα, όπου συσσωρεύουν κεφάλαια αρνούμενες να τροφοδοτήσουν τη ρευστότητα και κατανάλωση στις χώρες τους, να αυξήσουν τους μισθούς και να διευκολύνουν σημαντικά τις εισαγωγές από τις χώρες που κινδυνεύουν από την κρίση. Η αντίστροφη τάση υπάρχει στις χώρες που βρίσκονται σε κρίση όπου το κεφάλαιο διαφεύγει με ταχύτατους ρυθμούς (100 δις σε δυο χρόνια από την Ελλάδα και 100 δις σε έξι μήνες από την Ισπανία) και η κοινωνική πρόνοια και συνοχή σε εθνικό επίπεδο μειώνεται δραματικά.

Η κυβέρνηση Ομπάμα προσπαθεί να συγκρατήσει την κρίση εκτός των τειχών με ενέσεις ρευστότητας στα επικίνδυνα όρια που επιβάλουν οι αγορές αλλά και έχοντας το προνόμιο μερικού ελέγχου των οίκων αξιολόγησης (Moody’s, J.P. Morgan κ.α.) ενώ επιδιώκει να κλείσει όπως-όπως τις ανοιχτές και κοστοβόρες πληγές στο Αφγανιστάν και Ιράκ.

Η κυβέρνηση Πούτιν προσπαθεί να εξασφαλίσει το ΄΄εγγύς εξωτερικό΄΄, ιδιαίτερα στην κεντρική Ασία και ενισχύει τους δεσμούς με τη Γερμανία.

Η κυβέρνηση Μέρκελ αφού κληρονόμησε το ρόλο του πλέον προνομιακού εταίρου των ΗΠΑ, ανέτρεψε την πολιτική ήπιας ισχύος που παραδοσιακά μετά τον Β΄Π.Π. οι κυβερνήσεις των προκατόχων της τηρούσαν με θρησκευτική ευλάβεια, προσπαθώντας να μη δείξουν ηγεμονικές διαθέσεις.

Αφού μεταπολεμικά δοκιμάσθηκαν όλες οι λύσεις. Οι δημόσιες δαπάνες, η υψηλή τεχνολογία, η εκτεταμένη χρήση πετρελαίου, φυσικού αερίου και πυρηνικής ενέργειας αλλά και οι χρηματοπιστωτικές φούσκες για να τροφοδοτηθεί η οικονομία, μένει το απλό ερώτημα και τώρα τι γίνεται για να ανακάμψει η οικονομία και ποιοι θα ωφεληθούν κατά προτεραιότητα;
Ας δούμε όμως μερικές εικόνες της παγκόσμιας πραγματικότητας.

Στη γειτονιά μας, την νοτιοανατολική Μεσόγειο, σε περιοχή που βρέθηκαν τεράστια κοιτάσματα φυσικού αερίου, την εκμετάλλευση των οποίων άρχισαν η Κύπρος και το Ισραήλ, άρχισαν να συγκεντρώνονται στολίσκοι όλων των ενδιαφερόμενων κρατών. Δυο ρωσικοί με πάνω από 12 πλοία και με αποβατική δύναμη που υπολογίζεται σε 1000 πεζοναύτες και 50 τεθωρακισμένα οχήματα μάχης. Η φαινομενική αποστολή τους είναι η διασφάλιση της ρωσικής βάσης στη Ταρσό (Ταρτούς) της Συρίας, όπου συνεχίζεται το δράμα του εμφυλίου, με πάνω από 15.000 νεκρούς για την ώρα και χωρίς να προδιαγράφεται διέξοδος.

Η ρωσική εμμονή για διατήρηση της μοναδικής ναυτικής βάσης εκτός Ρωσίας, που βρίσκεται τόσο κοντά στα νέα κοιτάσματα και η διάθεση συνεργασίας με την κυπριακή κυβέρνηση καθορίζουν τις ρωσικές προτεραιότητες. Είναι προφανές ότι οι μικρές ρωσικές δυνάμεις δεν έχουν διάθεση ούτε δυνατότητα άμεσης εμπλοκής στα εσωτερικά της Συρίας. Η κύρια επιδίωξή τους είναι η διατήρηση της βάσης για να συμμετέχει στη προστασία των κοντινών κοιτασμάτων, όπου ευελπιστεί να έχει μερίδιο. Προσπαθεί να κερδίσει χρόνο για να σταθεροποιηθεί το καθεστώς Άσαντ χωρίς να είναι αντίθετη εδώ που έφτασαν τα πράγματα και σε κάποια διάδοχη κατάσταση που δεν επηρεάζει τα συμφέροντά της.

Στην κεντρική Ασία, η Μόσχα προσπαθεί να ενδυναμώσει την επιρροή της μέσω του Οργανισμού Συλλογικής Ασφάλειας (CSTO) που ιδρύθηκε το 2002. Ο Οργανισμός έγινε δεκτός με δυσπιστία από ΗΠΑ και Κίνα ενώ η Ευρωπαϊκή Ένωση υπέγραψε το 2010 μνημόνιο συνεργασίας για αντιμετώπιση της μεταφοράς ναρκωτικών από το Αφγανιστάν. Η δημιουργία κοινής στρατιωτικής δύναμης από το 2009 με 20.000 στρατιωτικούς για ειρηνευτικές αποστολές, καταπολέμηση της τρομοκρατίας, αντιμετώπιση φυσικών καταστροφών και του οργανωμένου εγκλήματος, έγινε ευνοϊκά δεκτή από τα καθεστώτα της περιοχής, ιδιαίτερα μετά τις εξεγέρσεις στις αραβικές χώρες. Κυριότεροι συνεργάτες της Μόσχας είναι το Καζακστάν και το Κιργιστάν. Το Ουζμπεκιστάν αποχώρησε από τον Οργανισμό αυτές τις μέρες, με αντάλλαγμα όπως λέγεται αμερικανική στρατιωτική βοήθεια ενώ ενισχύει τις σχέσεις του και με την Κίνα.

Το Αζερμπαιτζάν, μέχρι τώρα πιστός σύμμαχος της τουρκικής πολιτικής, υπέγραψε συμβόλαιο για αγορά ισραηλινών όπλων ύψους 1,6 δις δολλάρια, κύρια για έλεγχο της Κασπίας, όπου υπάρχουν διενέξεις μεταξύ Αζερμπαιτζάν και Τουρκμενιστάν για τα όρια εκμετάλλευσης πρόσφατα ανακαλυφθέντων κοιτασμάτων. Το Τουρκμενιστάν (κυριότερος παραγωγός φυσικού αερίου) συμμετείχε αυτές τις μέρες σε σύσκεψη αεράμυνας της ρωσικής ομπρέλας για πρώτη φορά μετά από 17 χρόνια ενώ παρήγγειλε από τη Μόσχα στρατιωτικό υλικό. Βλέπουμε να επανακαθορίζονται οι συμμαχίες της Ρωσίας με τις περισσότερες χώρες της κεντρικής Ασίας, οι οποίες προτιμούν τη σιγουριά του κοντινού γείτονα που μπορεί να προστρέξει όταν κινδυνέψουν να αποσταθεροποιηθούν από ισλαμικές εξεγέρσεις.

Οι ΗΠΑ φαίνεται ότι προσανατολίζονται σταθερά στη συνεργασία με την Κίνα και τις χώρες της ΝΑ Ασίας, όπου ειδικά στη Κίνα υπάρχουν τα 85% των σπανίων γαιών και ορυκτών, που είναι τόσο αναγκαία για την αμερικανική προωθημένη τεχνολογία. Σε ένα τέτοιο πλαίσιο μπορεί να έχει πεισθεί η αμερικανική εξωτερική πολιτική ότι είναι καλύτερο να ελέγχεται η αχανής κεντρική Ασία από τη Ρωσία παρά από αβέβαια ισλαμικά καθεστώτα. Βέβαια, στη Μέση Ανατολή δείχνει να προσπαθεί να διατηρήσει καλές σχέσεις με τα μετριοπαθή αραβικά καθεστώτα, με την ελπίδα ότι έτσι θα μπορέσει να ελέγξει για κάποιο διάστημα τις διαρκώς ριζοσπαστικοποιούμενες μάζες. Όμως από τη μια στηρίζει το σουνιτικό καθεστώς του Μπαχρέιν (έδρα του 5ου αμερικανικού στόλου) μέσω της σαουδαραβικής επέμβασης και από την άλλη υπονομεύει τους σουνίτες του Ιράκ, δείχνοντας έλλειψη ενιαίας πολιτικής αλλά και το αδιέξοδο στη ΄΄μαύρη τρύπα΄΄ της Μ. Ανατολής.

Και η Γερμανία; αφού απέκτησε ηγετικό ρόλο στην Ευρώπη, ελέω ΗΠΑ και επειδή η γαλλική πολιτική ήταν πάντοτε αναξιόπιστη για τα αμερικανικά συμφέροντα, αποδυνάμωσε το ΄΄ζωτικό΄΄ της χώρο και ερέθισε τον αμερικανικό παράγοντα, νομίζοντας ότι εκτός από περιφερειακή δύναμη μπορεί να παίζει και παγκόσμια. Οι εξαγωγές της στην Ευρώπη, δηλαδή στο χώρο που αποδυνάμωσε χάριν του οικονομικού ιδεαλισμού της, αποτελούν το 78% των συνολικών εξαγωγών της. Τρέχει τώρα η καγκελάριος Μέρκελ να εξασφαλίσει σπάνια μέταλλα πριν καιρό στη Μογγολία έπειτα στη Κύπρο για φυσικό αέριο και αυτές τις μέρες στην Ινδονησία, όπου πέραν των επαίνων για την ινδονησιακή πολιτική λιτότητας και χρεών που είναι μόνο στο 25% του ΑΕΠ, αναζήτησε αγορές για την παρακμάζουσα πολεμική της βιομηχανία (κύρια υποβρύχια για αντιμετώπιση της κινεζικής απειλής) και πρώτες ύλες (πετρέλαιο και καουτσούκ) για τη βιομηχανία της. Χθες έγινε άρση όλων των περιορισμών για εξαγωγές γερμανικών όπλων, οι οποίες θα θεωρούνται πλέον απλά εξαγώγιμα εμπορικά είδη, ανατρέποντας μια σταθερή πολιτική που καθιερώθηκε μεταπολεμικά. Θα μπορεί έτσι να εξάγει σε κάθε απολυταρχικό καθεστώς ότι όπλο θέλουν οι βιομηχανίες της, χωρίς πολιτικές δεσμεύσεις.

Βλέπουμε από τα παραπάνω ένα αναπροσανατολισμό των διαφόρων συμφερόντων με βάση τις ενεργειακές πηγές. Τη Ρωσία να επεκτείνει το ρόλο της νοτιότερα (το θέμα της Αρκτικής δεν εξετάσθηκε), την Τουρκία να χάνει επιρροή ανατολικότερα, την Κίνα να χάνει δυτικά επιρροή αλλά να κερδίζει σε σταθερότητα στις περιοχές αυτές, τη Γερμανία να προσπαθεί να αποκτήσει παγκόσμιο ρόλο που δεν φαίνεται να τον σηκώνουν οι ώμοι της και το κέντρο βάρους των ενεργειακών πηγών να μεταφέρεται βορειότερα από τις ασταθείς αραβικές περιοχές. Ωφελούνται από αυτή τη μεταφορά στη περιοχή μας οι χώρες που κατέχουν αποθέματα ενεργειακών πηγών όπως η χώρα μας εκτός αν παραδώσουμε τον πλούτο αυτό στην καγκελάριο Μέρκελ η οποία αναζητά πηγές και ωφελούνται επίσης οι χώρες που παρέχουν ασφάλεια στις περιοχές των πηγών όπως το Ισραήλ.

Η Κίνα εκτιμάται ότι μέσα στο 2013 θα καθηλώσει το ρυθμό αύξησης της οικονομίας της αν δεν αυξηθεί η κατανάλωση του πληθυσμού της. Οι ΗΠΑ με ποσοστό αύξησης του προϋπολογισμού στο ασθενές 1,9% και δημιουργία θέσεων εργασίας σχεδόν στο μηδέν μπορεί να πλησιάσουν μηδενικό ποσοστό αύξησης περί το τέλος του έτους. Αν υπολογίσουμε ότι είναι πολύ πιθανό να κορυφωθεί η κρίση με το Ιράν όπως εκτιμούν οι ειδικοί, οι επιπτώσεις από την άνοδο των τιμών πετρελαίου θα είναι καθοριστικές για τη διεύρυνση της κρίσης και δείχνουν ότι οδηγούμαστε στη ΄΄παγκόσμια τέλεια θύελλα΄΄ εντός του 2013 (άρθρο Ν. Roubini, Project Syndicate – 15 Ιουλ. 12).

Οι πρόσφατες επικαλυπτόμενες ασκήσεις νότια της Κύπρου των βρετανικών, ισραηλινών, ρωσικών, τουρκικών και αμερικανικών στολίσκων, δείχνουν ότι χρειάζεται σχεδίαση και μελέτη όχι μόνο των ενεργειακών θεμάτων αλλά και της εξωτερικής πολιτικής και των αμυντικών θεμάτων και φυσικά των οικονομικών. Χρειάζεται μια ολιστική προσέγγιση των παγκόσμιων τάσεων, συμμαχιών και συνεργασιών. Χρειάζεται πάνω από όλα να απορρίψουμε την ηττοπάθεια που μας έριξε στα μνημόνια και οδηγεί στην παράδοση του πλούτου της χώρας μας που ίσως αποτελεί και την τελική επιδίωξη δυνάμεων εντός και εκτός Ευρώπης.

Η παγκόσμια μείωση ζήτησης προϊόντων λόγω φτωχοποίησης μαζών δηλαδή μείωσης καταναλωτών και κλονισμού του κοινωνικού κράτους, ιδιαίτερα στις δυτικές χώρες, που μπορεί να επιφέρει κοινωνική αποσταθεροποίηση, ίσως οδηγήσει στην άποψη ότι όσο και αν μειωθούν οι μισθοί των εργαζομένων δεν ανακάμπτει η οικονομία και θα θελήσουν κυρίαρχοι κύκλοι να προσανατολισθούν στην αναζήτηση φτηνότερων πηγών ενέργειας και πρώτων υλών για υψηλές τεχνολογίες. Η αναζήτηση αυτή μπορεί να οδηγήσει σε συγκρούσεις και πολέμους.

Οι κρίσιμες καταστάσεις αντιμετωπίζονται με ριζοσπαστικά μέτρα. Η στασιμότητα στη ζήτηση, η αύξηση της ανεργίας και η μείωση των αποδοχών των εργαζομένων μαζί με τα τρομακτικά ελλείμματα και την κατάσταση των τραπεζών, λύνεται όπως συμφωνούν όλο και περισσότεροι ειδικοί είτε με διαγραφή χρεών, φορολόγηση των πλουσίων και επανεκκίνηση της οικονομίας είτε με πόλεμο για αναδιανομή των πλουτοπαραγωγικών πηγών. Αυτές τις μέρες το Ινστιτούτο Οικονομικών Ερευνών του Βερολίνου πρότεινε την φορολόγηση των πλουσίων, με εισόδημα πάνω από 250.000 ευρώ, στις χώρες με μεγάλα ελλείμματα αλλά και στη Γερμανία, ώστε να καλυφθούν τα χρέη των χωρών αυτών.

Προφανώς γίνεται αγώνας δρόμου ανάμεσα στους κατέχοντες πόρους και στους έχοντες την υψηλή τεχνολογία και αποθεματικά κεφαλαίων. Δεν καταφεύγουν όμως όλοι στη λιτότητα. Μόλις χθες ο πρόεδρος της Κίνας Χου Ζιντάο μετά την ανακοίνωση του ρυθμού ανάπτυξης στο 7,6% (σχετικά καθοδικό για το 1ο τετράμηνο του 2012) δήλωσε ότι θα αυξηθούν οι προσλήψεις πτυχιούχων ανωτάτων σχολών ώστε μέσω των γνώσεών τους να επιτευχθεί ανοδική τάση στην οικονομία! Η πρόκληση που τίθεται είναι η χώρα μας με τους χιλιάδες νεαρούς άνεργους επιστήμονες και τον ορυκτό πλούτο (σύμφωνα με τη Figaro, η Ελλάδα είναι η μοναδική χώρα στην παραγωγή χουντίτη-υλικό που χρησιμοποιείται κατά της φωτιάς, πρώτη στην προμήθεια βωξίτη, περλίτη και στην εξαγωγή ακατέργαστου μαγνησίου και δεύτερη στην Ευρώπη και πέμπτη σε όλο τον κόσμο στην παραγωγή λιγνίτη), να συνδυάσει καινοτομίες, τεχνολογία και αξιοποίηση πλούτου (συμπεριλαμβανομένης και της ΑΟΖ), χωρίς να γίνει αντικείμενο εκμετάλλευσης.

Πηγές: www.stratfor.com, www.diplomat.com, www.project-syndicate.org, www.sofokleous10.gr, www.bloomberg.com, http://www.inprecor.gr/