Οι Βαλτικές Τίγρεις και η «Επιτυχία» της Εσωτερικής Υποτίμησης

Του ΓΑΒΡΙΗΛ ΣΑΚΕΛΛΑΡΙΔΗ


Εδώ και καιρό από τους διεθνείς αναλυτές φιλοτεχνείται η εικόνα κάποιων χωρών, στις οποίες επιβλήθηκε με ιδιαίτερη ένταση η πολιτική της εσωτερικής υποτίμησης, ως υποδείγματα επιτυχίας. Οι χώρες της Βαλτικής αποτελούν τα πιο χαρακτηριστικά τέτοια παραδείγματα χωρών, οι οποίες έκαναν υπομονή και αντιμετώπισαν τις πολιτικές εντατικής λιτότητας με στωικότητα και σήμερα είναι έτοιμες να δρέψουν τους καρπούς των κόπων τους. Οι -εντός Ελλάδας- θιασώτες της μνημονιακής πολιτικής αναφέρονται συχνά σε αυτά τα δημοσιεύματα προσπαθώντας να εκμαιεύσουν τη συναίνεση της ελληνικής κοινωνίας, υποσχόμενοι ένα «καλύτερο μέλλον».
Ας δούμε πρώτα την περίπτωση της Λετονίας. Πριν από λίγο καιρό, ένα πολύ σημαντικό think tank του νεοφιλελευθερισμού που ασκεί σημαντική επιρροή στη χάραξη πολιτικών, το Peterson Institute for International Economics, εξέδωσε μία μελέτη με τίτλο “How Latvia came through the Financial Crisis” (ένας εκ των δύο συγγραφέων είναι ο πρωθυπουργός της Λετονίας) στην όποια, η πολιτική της εσωτερικής υποτίμησης παρουσιάζεται ως μία επιτυχία. Σύμφωνα με τους συγγραφείς, για το 2011 οι ρυθμοί μεγέθυνσης θα πλησιάσουν το 4% ενώ η ανεργία από 20% στις αρχές του 2010, μειώνεται στο 14,4% το 2011. Η επιτυχία βασίζεται, σύμφωνα με τους συγγραφείς στο γεγονός ότι διατηρήθηκε η σύνδεση της ισοτιμίας του λετονικού νομίσματος με το ευρώ και δεν ασκήθηκαν επεκτατικές νομισματικές και δημοσιονομικές πολιτικές που θα προκαλούσαν υποτίμηση, η οποία με τη σειρά θα είχε καταστροφικές συνέπειες στους ισολογισμούς των νοικοκυριών, των επιχειρήσεων και των τραπεζών.
Ασκώντας κριτική στα παραπάνω επιχειρήματα είναι σημαντικό να τονίσουμε (ακολουθώντας το άρθρο του M. Weisbrot στον Guardian¹) πως η Λετονία είδε το ΑΕΠ της να μειώνεται κατά 24% μέσα σε δύο έτη (2008-2009), ενώ η ανεργία αυξήθηκε από 5,3% το 2007 σε πάνω από 20% το 2010. Επομένως είναι κάπως προκλητικό μία μικρή ανάκαμψη της οικονομίας να λογίζεται ως «επιτυχία» της ακολουθούμενης πολιτικής. Η εσωτερική υποτίμηση, η οποία είναι η πολιτική κατά την οποία η ονομαστική συναλλαγματική ισοτιμία παραμένει σταθερή, ενώ η πραγματική συναλλαγματική ισοτιμία μειώνεται μέσω της πίεσης σε μισθούς και εργατικό κόστος, έχει όμως αποτύχει στη Λετονία αφού η όποια ανάκαμψη δεν βασίζεται στην αύξηση των καθαρών εξαγωγών της χώρας και επομένως στη βελτίωση της ανταγωνιστικότητάς της. Η ανάκαμψη οφείλεται στην αύξηση της δημόσιας κατανάλωσης και στην αύξηση του πληθωρισμού.
Και στη Λιθουανία η κατάσταση είναι παρόμοια. Ο Anders Aslund² (ένας από τους αρχιτέκτονες της αποτυχημένου περάσματος των πρώην σοσιαλιστικών χωρών από τη «σχεδιασμένη οικονομία» στην «ελεύθερη αγορά») ισχυρίζεται ότι η Λιθουανία πλέον «είναι μία από τις πιο γρήγορα αναπτυσσόμενες οικονομίες της Ευρώπης με ετήσιο ρυθμό μεγέθυνσης 6,6% κατά το πρώτο εξάμηνο του έτους», επομένως και εδώ η πολιτική της εσωτερικής υποτίμησης σημείωσε επιτυχία, σύμφωνα με τους ισχυρισμούς των νεοφιλελεύθερων. Όμως όπως και στη Λετονία, η ανεργία αυξήθηκε από 5,8% το 2008 σε 17,8% το 2010, ενώ την περίοδο 2008-2009 το ΑΕΠ της Λιθουανίας μειώθηκε κατά 14%³. Οι μισθοί στο δημόσιο τομέα μειώθηκαν κατά 30% και οι συντάξεις κατά 11%, ενώ το ποσοστό νοικοκυρών που ζουν κάτω από το όριο της φτώχειας από 12,6% το 2008 σε 20,6% το 2009, παρά τις στατιστικές αλχημείες. Επίσης, σύμφωνα με τις προβλέψεις του ίδιου του ΔΝΤ, το ΑΕΠ της Λιθουανίας το 2015 αναμένεται να υπολείπεται το ΑΕΠ της του 2008 κατά 12%.
Και στις δύο περιπτώσεις των βαλτικών χωρών, μία από τις πιο δυσμενείς κοινωνικές επιπτώσεις της πολιτικής της εσωτερικής υποτίμησης είναι τα τεράστια κύματα μετανάστευσης, ειδικότερα των νέων, προς το εξωτερικό. Αξίζει να σημειωθεί πως αυτό το κοινωνικό φαινόμενο, στο πλαίσιο της κυρίαρχης οικονομική θεωρίας είναι μια θετική εξέλιξη, αφού μία αγορά εργασία πρέπει να χαρακτηρίζεται από κινητικότητα, και οι άνεργοι να φεύγουν από εκεί που δεν υπάρχουν θέσεις εργασίας και να μετακινούνται σε περιοχές όπου υπάρχουν τέτοιες. Αλλά και με όρους οικονομικών δεικτών, τα μεγάλα κύματα μετανάστευσης από τη Λετονία και τη Λιθουανία έχουν βελτιώσει την εικόνα του δείκτη της ανεργίας, αφού το εργατικό δυναμικό έχει μειωθεί σημαντικά και στις δύο χώρες από το 2009 και μετά.
Έχει ενδιαφέρον να παρουσιάσουμε πιο συγκεκριμένα στοιχεία για την μετανάστευση σε αυτές τις χώρες, αφού το φαινόμενο αυτό είναι εντυπωσιακό, ακόμα και σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Στη Λετονία, η απογραφή του πληθυσμού έδειξε μείωση από τα 2,3 εκατομμύρια το 2001 σε 1,9 εκατομμύρια το 2011 (μείωση σχεδόν 20%!). Στη γειτονική Λιθουανία τα πράγματα σε σχέση με την «πληθυσμιακή αιμορραγία» εξελίσσονται ακόμα χειρότερα. Από 26.600 άτομα το 2007, το 2010 μετανάστευσαν από τη Λιθουανία 83.200 άτομα, εκ των οποίων τα τρία τέταρτα είναι νέοι κάτω από τα 35. Το 2008, ο ρυθμός μετανάστευσης από τη Λιθουανία ήταν ο υψηλότερος στην Ε.Ε. (2,3 ανά 1000 άτομα), διπλάσιος σχεδόν από την αμέσως επόμενη Λετονία (1,1 στα 1000 άτομα).
Η μετανάστευση είναι άμεση συνέπεια της εσωτερικής υποτίμησης, αφού η τελευταία αποτελεί ένα όρο κατ’ ευφημισμό για τη φτωχοποίηση των εργαζομένων. Οι επιπτώσεις της μετανάστευσης γίνονται πιο δυσμενείς ειδικότερα όταν η πληθυσμιακή αιμορραγία αφορά τα πιο μορφωμένα και πιο παραγωγικά στρώματα του πληθυσμού που είναι οι νέοι πτυχιούχοι.
Συμπερασματικά, η πολιτική της εσωτερικής υποτίμησης στις Βαλτικές χώρες οδήγησε στην κοινωνική ερημοποίησή τους. Για την ακρίβεια τις μετέτρεψε σε περιοχές όπου τα πιο δυναμικά στρώματα του πληθυσμού αναζητούν ευκαιρία να τις εγκαταλείψουν και να μεταναστεύσουν. Η κοινωνική απόγνωση είναι ένας δείκτης που δύσκολα μετριέται στις επίσημες στατιστικές. Το πιο ανησυχητικό είναι ότι το μοντέλο αυτό είναι ακριβώς παρόμοιο με αυτό που εφαρμόζεται από την τρόικα στην Ελλάδα και στις υπόλοιπες χώρες της περιφέρειας της Ευρωζώνης. Ήδη το κύμα μετανάστευσης νέων από την Ελλάδα έχει αρχίσει να λαμβάνει ανησυχητικούς ρυθμούς, και οι ακολουθούμενες ως τώρα πολιτικές δεν σκοπεύουν να αντιμετωπίσουν τους παράγοντες που τροφοδοτούν αυτό το φαινόμενο, αλλά αντίθετα τους ενισχύουν.

1 Mark Weisbrot, Europe’s Crisis and Latvia’s ‘Success’, The Guardian, 15 Δεκεμβρίου 2011
2 Anders Aslund, Lithuania’s remarkable recovery, http://euobserver.com/7/114419, 28 Νοεμβρίου 2011
3 Jeffrey Sommers, Arunas Juska και Michael Hudson, ‘No People, No Problem’: The Baltic Tigers’ False Prophets of Austerity, http://www.counterpunch.org/2011/12/06/the-baltic-tigers%E2%80%99-false-prophets-of-austerity/, 6 Δεκεμβρίου 2011



http://www.avgi.gr