Χριστούγεννα τα χρόνια της χρεοκοπίας του 1893

Τέτοιες μέρες είναι κανόνας ν΄ αναζητούνται παλιές χριστουγεννιάτικες ιστορίες. Τα παλιά είναι συνήθως... πάντα καλύτερα Χριστούγεννα! Ιδιαίτερα σε δύσκολες εποχές. Οσο πιο μακριά βρίσκονται από το παρόν, τόσο παραδεισιακές διαστάσεις παίρνουν! Σαν να υπήρχαν χρόνια, που δένανε τα σκυλιά με τα λουκάνικα, νικούσε η αγάπη και βασίλευε παντού η ειρήνη! Σ΄ αντίθεση με την τάση επιστροφής στους παλιούς, δήθεν, καλούς καιρούς, ας γυρίσουμε πίσω στο Δεκέμβριο του 1893. Τη χρονιά, το μήνα και τις γιορτές, που σημαδεύει το «δυστυχώς επτωχεύσαμεν».

Τυπικά, η χρεοκοπία εξαγγέλθηκε την πρώτη μέρα Δεκεμβρίου (13 με το νέο ημερολόγιο) με την κατάθεση νομοσχεδίου. Μέσα σε δέκα μέρες, αυτό κι άλλα δύο νομοσχέδια, είχαν γίνει νόμοι του κράτους (9-10 Δεκεμβρίου). Στα τέλη του μήνα (28 Δεκεμβρίου) κατατέθηκε και ο πρώτος προϋπολογισμός της χρεοκοπίας, που θα ψηφισθεί, όμως, μετά από τρεις μήνες.

Ειπωμένη ή όχι από τον Τρικούπη, στις εισηγητικές ομιλίες του για το πρώτο νομοσχέδιο ή τον προϋπολογισμό, μ΄ αυτές ακριβώς τις λέξεις, η εμβληματική νεοελληνική φράση σήμαινε επισήμως τον «προσωρινό διακανονισμό του χρέους» -αυτός ήταν ο τίτλος του νόμου (ΒΡ -ΣΤ/93). Στην πράξη συνεπαγόταν την άμεση αναστολή καταβολής των χρεολυσίων στους διεθνείς δανειστές του Δημοσίου και τη δραστική περικοπή (κατά 70%) των τόκων στους κατόχους ελληνικών ομολογιών.

Οσα διαδραματίστηκαν τότε έχουν γίνει τελευταία πολύ γνωστά. Ξέσπασε θύελλα διαμαρτυριών κατά του Τρικούπη σε Λονδίνο, Παρίσι και Βερολίνο, που αξίωσαν την επιβολή διεθνούς ελέγχου στις εισπράξεις του Δημοσίου. Αλλά και στην Ελλάδα από την αντιπολίτευση.

Αυτό που συνήθως δεν αναφέρεται με σαφήνεια είναι ότι ο Τρικούπης δεν τράπηκε σε φυγή. Εμεινε στην κυβέρνηση μετά τη χρεοκοπία και προσπάθησε να πετύχει τον «διακανονισμό». Οι προσπάθειες δεν είχαν αποτελέσματα. Οπως άλλωστε και των διαδόχων του. Θα χρειαστεί ένας πόλεμος για να υποταγεί η Ελλάδα στις απαιτήσεις των δανειστών και να επιβληθεί ο Διεθνής Οικονομικός Ελεγχος (1898).

Αυτό, όμως, που ενδιαφέρει εδώ είναι πώς βίωσε τη χρεοκοπία, η μεγάλη πλειονότητα των πολιτών μέσα στις γιορτές. Οδηγός μας ο αντιτρικουπικός Τύπος, καθώς οι φιλοκυβερνητικές εφημερίδες αποφεύγουν τις περιγραφές. Παρά το γεγονός ότι οι δημοσιογραφικοί κανόνες της εποχής επιτάσσουν αναλυτικά ρεπορτάζ για την κίνηση στη γιορταστική αγορά και τις τιμές των ειδών πλατιάς κατανάλωσης.

Σε μια μάλιστα απ΄ αυτές ο ρεπόρτερ της παρακάμπτει το σχετικό σκόπελο μ΄ ευφάνταστο τρόπο:

- «Πώς πήγε εφέτος η δουλειά;» ρωτά τον κρεοπώλη ο οποίος έτυχε να βρεθεί μπροστά του.

- «Καλά, δόξα τω Θεώ! Ο κόσμος λεπτά δεν έχει λένε και λεπτά ξοδεύει. Μυστήριον? »

Ο αντικυβερνητικός Τύπος εκπέμπει, με διαφορετικούς τρόπους, σ΄ άλλο μήκος κύματος:

- «Πάντες (στην αγορά) με κεκλιμένας τας κεφαλάς και την κατήφειαν εις το πρόσωπο εζωγραφισμένην... Η εξοικονόμησις του άρτου είναι το μόνον μέλημα πάντων των οικογενειαρχών...»

- «Πανταχού ερείπια. Αι εορταί προκαλούσαι συγκρίσεις θλιβεράς παρασουσιάζωσι την κατάστασιν του τόπου υπό πάσαν αυτής αλγεινότητα. Και πονούσιν οι πολλοί και σκέπτονται και ζητούσι το αίτιον της δυσπραγίας...

Παρά τις συνηθισμένες αντιπολιτευτικές υπερβολές η συγκεκριμένη διαπίστωση δεν απέχει πολύ από την πραγματικότητα. Στα σατιρικά κείμενα χρησιμοποιούνται πολύ σκληρότερες εκφράσεις: «Ευθύς τραπέζι στρώσετε, βάλτε το φαγητό σας/ κι αν άλλο τι δεν έχετε να φάτε τ΄ απ΄ αυτό σας...». Ενώ ένα άλλο, μπροστά στις γενικές περικοπές σαρκάζει:«Απεφασίσθη υπό της κυβερνήσεως να ψαλιδισθή και η σημαία μας...».

Τα «πτωχά Χριστούγεννα», κατά γενική ομολογία, έκανε δυσβάσταχτα ο «εξευτελισμός» της χώρας στα μάτια των Ευρωπαίων από το «κανόνι» της χρεοκοπίας. Ολοι, όμως, προσβλέπανε σε καλύτερες γιορτές στο μέλλον. Υπήρχε αισιοδοξία. Μόνο, που οι ελπίδες αποδείχτηκαν φρούδες γι΄ αρκετά χρόνια.Αλλά λόγω και των ημερών, ας μείνουμε σε μια άλλη λιγότερο διάσημη φράση του Τρικούπη την ίδια περίοδο: Η Ελλάς προώρισται να ζήση.

Η Αθήνα δυστυχούσα...
Ιδού ακόμη ένα σταχυολόγημα από «σκέψεις που υπαγορεύουν τα Χριστούγεννα εις τους εκ των Ορθοδόξων ελευθέρους Ελληνας, τους οποίους κατέστησε πτωχούς και εξηυτελισμένους η εν τη πολιτεία επικράτησις ανθρώπων αναξίων»:


«Δεν ήρκεσε εις την Ελλάδα το ότι εκ των πραγμάτων απεδείχθη μη έχουσα τας δυνάμεις ν΄ ανταποκριθή εις τας επιπολαίους, τας αλογίστως αναληφθείσας υποχρεώσεις ως κράτους. Ηθέλησεν εις την απόδειξιν της οικονομικής αδυναμίας της να προσθέση την απόδειξιν της ηθικής αναξιότητος...».

«Δεν είναι τοιούτος ο λαός της και το αποδεικνύει η ιστορία του ολόκληρος και δη η των τελευταίων ετών? Υπεβλήθη στερήσεις και θυσίας, όπως επαρκέση εις πάσας τας υποχρεώσεις προς τους δανειστάς του... ».

«Πλήθος άπειρον επαιτών. Μη φαινόμενον εις τον πολύν κόσμον, πλήθος στερούμενον του άρτου και γυμνητεύον ανεφάνη. Δεν είχομεν φαντασθή ποτέ τας Αθήνας περικλειούσας τοσαύτην δυστυχίαν, ουδέ τόσον αριθμόν πτωχών...».

Ο μόνος πλούτος, έγραφε μελαγχολικά χρονογράφος των ημερών, «ο διαχυθείς εις τας Αθήνας ήτο ο πλουσιοπαρόχως λούσας αυτάς ήλιος και ο μόνος κυκλοφορήσας χρυσός αι ακτίναι αυτού. Το μόνον το οποίον δεν φοβούμεθα μη χάσωμεν...».

Δεν ήταν απολύτως ακριβής. Αφενός μεν επειδή στα σαλόνια των ημερών έρρεε πλούτος. Αφ΄ ετέρου επειδή ακολούθησαν καταρρακτώδεις βροχές και πλημμύρες... (Τ' αποσπάσματα που χρησιμοποιούνται προέρχονται από τις εφημερίδες ΑΣΤΥ, ΕΦΗΜΕΡΙΣ, ΠΡΩΪΑ και το ΡΩΜΗΟΣ του Σουρή).

Ολοι έγιναν φτωχότεροι
Αντί άλλη περιγραφής για τα «Χριστούγεννα της χρεοκοπίας» του 1893 ας διαβάσουμε ένα χαρακτηριστικό ρεπορτάζ αγοράς της 24ης Δεκεμβρίου:

«Ολοι εφέτος εν Ελλάδι εγένοντο πτωχότεροι ή ολιγότερον πλούσιοι. Πέρυσι είχον γίνει ολιγότερον πλούσιοι και πτωχότεροι παρά πρόπερσι. Απώλεσε μεγάλο μέρος των κεφαλαίων του ο έχων αυτά ενδεδυμένα εις χρεόγραφα δημόσια ή ιδιωτικούς πιστωτικούς τίτλους. Εζημιώθη ο κτηματίας εις ον αποβαίνει λίαν δυσχερής η είσπραξις των εισοδημάτων του. Εζημιώθησαν όλοι οι παραγωγοί, διότι η ύφεσις των καταναλώσεων επέφερε την έκπτωσιν των τιμών των προϊόντων των, την ελάττωσιν των κερδών των. Εζημιώθησαν όλοι οι έμποροι διότι ολιγώτερα ηγόρασαν και ολιγώτερα και ευθυνότερα πωλώσιν.

Η περιστολή της εν γένει παραγωγικής και συναλλακτικής κινήσεως ηλάττωσε τα ημερομίσθια των εργατών, πολλούς δε εξ αυτών εστέρησε παντελώς εργασίας. Οι μέτοχοι των ποικίλων αλληλοβοηθητικών ταμείων, των πολιτικών, και στρατιωτικών εις χιλιάδας ανερχόμενοι εστερήθησαν μεγάλου μέρους των κατά μήνα βοηθημάτων των. Πάντες εν γένει οι κατά ποσόν σταθερόν από του Δημοσίου απολαμβάνοντες την αμοιβήν της εργασίας των, ευρίσκουν το ποσόν τούτο καταστάν περισσότερον γλίσχρον...

Ολαι αι περιουσίαι, όλα τα κεφάλαια, όλαι οι πρόσοδοι, όλα της εργασίας τα ανταλλάγματα εμειώθησαν. Ου μόνον κατά το ποσόν αλλά και κατ΄ αξίαν εμειώθησαν πάντα ταύτα ένεκα του εξευτελισμού του εν κυκλοφορία νομίμου νομίσματος, όστις εκδηλούται εν τη υπερτιμήσει ιδία όλων των αντικειμένων της βιωτικής καταναλώσεως και δη των εκ του εξωτερικού εισαγομένων?Πάντα ταύτα ουχί κυρίως εκ της ανικανότητος του κράτους, όπως εκπληρώση τας προς τους δανειστάς υποχρεώσεις του, αλλ΄ ιδία η κατά την διακανόνισιν των συνεπειών εκείνων κυβερνητική αβουλία, ένεκα της οποίας εντελώς κατεστράφη και η δημοσία και εμπορική ημών πίστις...

Εν τη ειρήνη της οικογενειακής εστίας, ας μελετήσωμεν επί των παθημάτων τη σήμερον οι Ελληνες και είθε τόσον αθύμους και σκυθρωπούς να μη τους εύρωσιν άλλα Χριστούγεννα»
 

ΠΗΓΗ:ΑΓΡΥΠΝΟΣ ΦΡΟΥΡΟΣ