Ομπάμα: Mια θητεία με πλώρη το δημοσιονομικό ναυάγιο

Του Νούριελ Ρουμπίνι

Ποια είναι η οικονομική αποδοτικότητα του προέδρου Μπάρακ Ομπάμα; Ο Ομπάμα παρέλαβε τη χειρότερη οικονομική κρίση μετά τη Μεγάλη Ύφεση κι ένα δημόσιο έλλειμμα που εξαιτίας των καθ’ όλα αναγκαίων εγχειρημάτων διάσωσης αλλά και των αλλεπάλληλων – και αστόχαστων – φοροελαφρύνσεων πλησίαζε τα 1.000 δις δολάρια.  Τα δημοσιονομικά μέτρα τόνωσης της οικονομίας που έλαβε, σε συνδυασμό με τη στήριξη του χρηματοπιστωτικού συστήματος, τα χαμηλά επιτόκια και την ποσοτική χαλάρωση της αμερικανικής Ομοσπονδιακής Τράπεζας απέτρεψαν τη διπλή ύφεση. Θα πρέπει επίσης να πιστωθεί θετικά στον Ομπάμα ότι η Αμερική, μόνη αυτή από όλες τις αναπτυγμένες οικονομίες, στηρίζει ακόμη το δρόμο της ‘ανάπτυξης τώρα’ και όχι της ‘λιτότητας τώρα’.

Αλλά όλα αυτά αντιπροσωπεύουν το ήμισυ της εικόνας. Πρέπει να δούμε και τις όψεις της πολιτικής του που προεξοφλούν τις αυριανές ανάγκες της οικονομίας. Και σε ό,τι αφορά αυτό το κομμάτι η εικόνα είναι πολύ λιγότερο θετική.

Με δεδομένο τις τάσεις της δημοσιονομικής πολιτικής μετά τις ενδιάμεσες εκλογές της ερχόμενης Τρίτης – με την εξάντληση των υπαρχόντων δημοσιονομικών μέτρων τόνωσης και το μεγαλύτερο μέρος των φοροελαφρύνσεων της περιόδου 2001 - 2003 ακόμη σε ισχύ – είναι βέβαιο ότι η αμερικανική οικονομία θα αντιμετωπίσει σύντομα μεγάλα δημοσιονομικά βάρη σε μια συγκυρία που θα χρειάζονταν περαιτέρω ώθηση. Κατά έναν ιδιαίτερα προβληματικό τρόπο, την αποτυχία της κυβέρνησης καλείται να καλύψει η FED, η οποία κινείται προς περαιτέρω νομισματική χαλάρωση που φαίνεται ότι θα ανακοινωθεί την ερχόμενη Τετάρτη. Οι μελέτες ωστόσο υποδεικνύουν ότι η πολιτική της FED θα έχει περιορισμένες επιπτώσεις στην αμερικανική ανάπτυξη το 2011, επομένως παραμένει η ανάγκη για δημοσιονομικά μέτρα προκειμένου να αποτραπεί μια διπλή ύφεση.

Σε έναν ιδεώδη κόσμο ο Αμερικανός πρόεδρος θα έπρεπε να μπορεί να προχωρήσει σε μεταρρύθμιση με περιορισμό δαπανών του κράτους πρόνοιας, με δεσμεύσεις για μέτρα που θα εισάγονταν σταδιακά κατά τα επόμενα χρόνια, αποφεύγοντας έτσι το πολύ οξύ τους βραχυπρόθεσμο κόστος. Θα μπορούσε ακόμη να δεσμευτεί στη σταδιακή αύξηση ορισμένων φόρων, όπως ο ΦΠΑ και ο φόρος εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα. Ανάλογα μέτρα θα περιόριζαν το δημόσιο έλλειμμα και θα δημιούργησαν ένα κλίμα φιλικό προς τους επενδυτές που δεν θα είχαν να ανησυχούν για το ενδεχόμενο λήψης περαιτέρω δημοσιονομικών μέτρων. Δυστυχώς δεν συμβαίνει κάτι τέτοιο. Στην πραγματικότητα συμβαίνει το αντίθετο.

Από την άλλη μεριά, ο όρος ‘δημοσιονομικά μέτρα’ έγινε βρώμικη λέξη, ακόμα και μέσα στην κυβέρνηση Ομπάμα. Από τη στιγμή που οι Ρεπουμπλικανοί κατέγραψαν σημαντικά εκλογικά κέρδη, η λήψη περαιτέρω δημοσιονομικών μέτρων είναι μάλλον απίθανη. Αυτό σημαίνει όμως πως η μεσοπρόθεσμη σταθεροποίηση της αμερικανικής οικονομίας θα είναι αδύνατη έως τις προεδρικές εκλογές του 2012.

Στην πραγματικότητα το μοναδικό παράθυρο ευκαιρίας είναι το έτος 2011. Πρέπει να αναγνωριστεί θετικά στον πρόεδρο Ομπάμα η συγκρότηση μιας επιτροπής για το δημόσιο χρέος αποτελούμενης από εκπροσώπους και των δύο κομμάτων, η οποία εκτιμάται ότι θα καταθέσει προτάσεις για ένα εύλογο συνδυασμό περικοπών των δαπανών του κοινωνικού κράτους και αυξήσεων της φορολογίας. Αλλά, δυστυχώς, ελάχιστα πιθανό είναι να εφαρμοστούν οι προτάσεις της μέσα στο 2011. Οι Ρεπουμπλικανικοί θα προβάλουν βέτο σε κάθε αύξηση της φορολογίας και οι Δημοκρατικοί θα απορρίψουν κάθε αντιδημοφιλή περικοπή των συντάξεων, του επιδόματος ανεργίας ή άλλων κοινωνικών επιδομάτων.

Το αποτέλεσμα θα είναι ότι η παρούσα ακινησία στο Κογκρέσο θα γίνει ακόμα χειρότερη. Και προφανώς δεν μπορεί να κατηγορηθεί αποκλειστικά ο Μπάρακ Ομπάμα γι’ αυτή την αδράνεια, από τη στιγμή που οι Ρεπουμπλικανικοί υιοθετούν την λενινιστική προσέγγιση του «όσο χειρότερα, τόσο καλύτερα» και δεν συνεργάζονται σε τίποτα.

Το επικείμενο αδιέξοδο μπορεί θα επιδεινωθεί από την αδράνεια σε ό,τι αφορά την αντιμετώπιση του δημόσιου ελλείμματος. Οι εκδικητές των αγορών ομολόγων προς το παρόν κοιμούνται και τα επιτόκια παραμένουν ασυνήθιστα χαμηλά. Τα σχεδόν μηδενικά επιτόκια θα μείνουν ως έχουν για όσον καιρό ανάπτυξη και πληθωρισμός παραμένουν χαμηλά (και μειώνονται κι άλλο), ενώ τα επαναλαμβανόμενα κύματα αποφυγής του παγκόσμιου κινδύνου – όπως αυτό που είδαμε με την ελληνική κρίση την άνοιξη – θα ωθούν περισσότερους επενδυτές στο ασφαλές δολάριο και τα αμερικανικά κρατικά ομόλογα. Παρομοίως οι μεγάλες παρεμβάσεις της Κίνας για την αποτροπή μιας ανατίμησης του γουάν συνεπάγονται την αγορά περισσότερων αμερικανικών κρατικών ομολόγων.

Υπάρχει κίνδυνος, ωστόσο, για ένα αιφνιδιαστικό γεγονός στη δημοσιονομική πλευρά που θα κάνει τους εκδικητές των ομολόγων να ξυπνήσουν. Αυτό μπορεί να είναι η κρίση αναχρηματοδότησης του χρέους μιας μεγάλη αμερικανική Πολιτείας, ή η συνειδητοποίηση του ότι η ακινησία στο Κογκρέσο σημαίνει πως μια δικομματική συναίνεση σε λύσεις για τη μεσοπρόθεσμη αντιμετώπιση του δημοσιονομικού προβλήματος είναι απλά αδύνατη. Μόνο τότε οι Αμερικανοί πολιτικοί θα θυμηθούν ξαφνικά ότι πέρα από το πρόβλημα του ομοσπονδιακού χρέους και προσθετικά σε αυτό, οι Ηνωμένες Πολιτείες πάσχουν από την υποχρηματοδότηση του κοινωνικού κράτους, τα χρέη του δημοσίου συστήματος υγειονομικής περίθαλψης, τα χρέη των Πολιτειών και των τοπικών κυβερνήσεων και τα ελλείμματα των δημόσιων συνταξιοδοτικών λογαριασμών που πολλαπλασιάζουν το αμερικανικό χρέος ως ποσοστό του ΑΕΠ.

Ένα ξαφνικό σοκ στην αγορά ομολόγων είναι συνεπώς το μόνο γεγονός που θα διαρρήξει το αδιέξοδο. Ο Μπάρακ Ομπάμα μπορεί να νιώθει ανακούφιση επειδή τα χειρότερα της επερχόμενης δημοσιονομικής κατάρρευσης θα αποτραπούν με την ποσοτική χαλάρωση της FED. Αλλά κινδυνεύει κάποια στιγμή να ανακαλύψει πως η προεδρία του δεν ήταν μια εποχή πληθωριστικής έκρηξης, αλλά μια εποχή οικονομικής στασιμότητας στα πρότυπα της χαμένης ιαπωνικής δεκαετίας, με την μεν ανάπτυξη οριακά θετική αλλά τις αποπληθωριστικές πιέσεις και την υψηλή ανεργία να επιμένουν.

Η κυβέρνηση Ομπάμα έκανε έγκαιρα το σωστό και απέφυγε τη δεύτερη ύφεση. Και σήμερα κάνει το σωστό υποδεικνύοντας τους κινδύνους της πρώιμης λιτότητας. Αλλά οι δυνατότητες της είναι περιορισμένες εξαιτίας της έλλειψης συνεργασίας των Ρεπουμπλικάνων, που πιστεύουν ακόμη στα ‘βουντού οικονομικά’, το οικονομικό ισοδύναμο του χριστιανικού δημιουργισμού. Ακόμα και έτσι όμως, ο Ομπάμα και το κόμμα του δεν θέλησαν να αντιμετωπίσουν τα μακροπρόθεσμα προβλήματα των κοινωνικών δαπανών. Μετά από δύο χρόνια Ομπάμα στην προεδρία, οι ΗΠΑ εξακολουθούν να βαδίζουν σε ένα μη βιώσιμο δημοσιονομικό δρόμο.

Σύντομα θα φανεί πως όλα αυτά μας δίνουν το χειρότερο δυνατό αποτέλεσμα: η Αμερική δεν λαμβάνει ούτε βραχυπρόθεσμα δημοσιονομικά μέτρα τόνωσης της οικονομίας, ούτε μέτρα για τη μεσοπρόθεσμη βιωσιμότητα των δημοσίων οικονομικών. Το φως στην άκρη του τούνελ μπορεί να έρθει από την επερχόμενη κρίση. Η προοπτική της Αμερικής είναι άλλα δύο χρόνια στασιμότητας και αδιεξόδου, μέχρι την αλλαγή προεδρίας το 2013. Ο επόμενος πρόεδρος θα κληθεί να αντιμετωπίσει το δημοσιονομικό ναυάγιο της Αμερικής. Όποιος κι αν είναι – ο ίδιος ο Ομπάμα ή άλλος – αυτή η πρόκληση θα αποτελεί το χειρότερο κομμάτι της κληρονομιάς Ομπάμα.

sofokleous10